Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının üzerinden daha iki hafta geçmemişti ki Ankara, savaşan tarafların birinden, “Müzakereye başladık, siz de katkı verin” diye bir mesaj aldı.

Bu anekdotu duyduğumda açıkcası hiç şaşırmadım.

Kameralar önünde birbirlerine en sert şekilde girişen tarafların, savaş ortamında, tam da ortalığı kan götürürken, kapalı kapılar ardında gizlice müzakereye oturduğu durumlara sıkça rastlanır.

Türkiye başından beri tarafları masaya oturtmak için uğraştı. Hatta İstanbul ve Antalya’da masaya oturttu da.

Ancak Rus ordusunun ilk aylardaki kötü performansı, Ukrayna’da özgüven yarattı ve bir süre sonra, Kiev müzakereye sırtını döndü. Bunda ABD ve İngiltere’nin de erken bir ateşkese karşı çıkmaları rol oynadı.

Türk tarafı Ukrayna’ya sürekli, “Savaş ama bir yandan da müzakere et” telkininde bulundu. Bunu yaparken bir taraftan Kiev’e silah yollamaya da devam etti. Aslında bu telkine uyulsa idi; on binlerce insan hayatını kaybetmeden müzakere masasına belki da daha erken oturulabilecekti.

Donald Trump’ın seçilmesiyle, el mahkûm, yeni bir müzakere süreci başlayacak.

Zaten sırf bu durum bilindiği için taraflar el yükseltiyor. Tarafların masaya oturmadan önce sahada olabildiğince ilerlemek ya da konumunu muhafaza etmek için neredeyse elindeki en önemli mühimmatı kullanıma sokacağını tahmin etmek, özel bir askerî uzmanlık gerektirmiyor. Yani tam da ufukta müzakere masası belirmişken, sahada tırmanma garipsenecek bir durum değil.

Rus lider Vladimir Putin, bu nedenle on bini aşkın askeri Kuzey Kore’den getirtip Trump’ın seçilmesinin hemen ertesinde Ukrayna’ya saldırılarının şiddetini arttırdı.

ABD Başkanı Joe Biden da hazır seçim baskısından kurtulmuşken Amerikan füzelerinin Rus topraklarını hedef alacak şekilde kullanımına izin verdi.

ABD Başkanı Biden ve Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski

Türkiye’de bu kararı Biden’ın “Trump’ın elini zayıflatma stratejisi” gibi okuyanlar oldu. Onlara Trump’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Mike Waltz’un açıklamasını hatırlatmak gerekir. “Bir yönetimi diğerine karşı oynamak için geçiş dönemini fırsat olarak gören hasımlarımız hata yaparlar” diyen Waltz’un ulusal güvenlik konularında iki yönetimin ortaklaşa çalıştığını söylemesi elbet Rusya’ya bir mesajdı.

Kilit kavram “caydırıcılık”

Waltz bu mesajı verdiği röportajında Trump’ın yaşanan tırmanmadan endişe duyduğunu belirttikten sonra şu soruyu sormuş: “Büyük resme baktığımızda asıl önemli soru şu; caydırıcılığı nasıl yeniden tesis ederiz, barışı nasıl getiririz?”

Barışın yanında, “caydırıcılık” kavramını kullanmış olması çok önemli; zira “kalıcı barışın” anahtarı “caydırıcılık” kavramında yatıyor.

Belki de ateşkes işin en kolayı. Mesele tarafları ateşkesin kurallarına uymaya zorunlu hissettirmek. Ukrayna nispeten daha kolay; “Askeri yardımı keseriz,” demek yeterli olabilir.

Ama ya Rusya? Ateşkes kurallarına uymadığı anda kim ne yapacak?

Ateşkesten kalıcı bir anlaşmaya gidilebilecek mi? “Ukrayna diye bir halk yok, Ukrayna diye bir ülke de yok” diyen Putin’in Rusya’sı toparlandıktan sonra tekrar saldırıya geçerse kim durduracak? Kırım’ı işgal ve ilhak etmesi yanına mı kalacak? Bu durumda Çin, “Madem Kırım Rusya’da kaldı, o zaman ben de Tayvan’ın alayım” demeyecek mi?

Bu sorulara karşı, uzmanlar biraz da milliyetlerine bağlı olarak Rusya konusunda ikiye ayrılıyorlar.

Şahin kanada göre Rusya güç kaybetti

Bir grup, ki bunlar çoğunlukla Baltık ülkeleri, Finlandiya, İsveç gibi Nordik ülkeler ya da Polonya gibi orta Avrupa’nın orta sıkletli ülkeleri; Moskova konusunda sertlik yanlısı.

Onlara göre, Rusya çok güçsüzleşti; çok asker ve silah kaybetti, yaptırımlar işe yarıyor ve en önemlisi Rusya “güç gösterisinden” anlar. Putin’e karşı zaafiyet göstermemek gerekiyor. Rusya’nın bir kısım komşuları bu anlamda en şahin kesimi oluşturuyor.

Rusya’nın direnç gücünü fazlaca hafife alsalar da tezlerinde haklılık payı var.

Ve fakat Rusya’ya el yükselttin mi, arkasında duracaksın. Kırmızı çizgiyi çekip sonra o çizgileri unuttun mu Kremlin daha da yıkıcı bir tavır alır. Yani bu grubun gazına gelmemek de gerekiyor.

Şimdiye kadar rahatlarına alışkın Avrupalıların Rus tehdidi karşısında silkinip kendilerine gelmekte hala uyuşukça davrandığını görüyoruz.

Trump’ın seçilmesinden sonra telefona sarılıp Putin’i arayan ve yakında yapılacak seçimleri kaybetmesine kesin gözüyle bakılan Alman Başbakan Olaf Scholz, Kremlin’i tir tir titretecek bir laf söylemiş midir sizce? Putin’in Fransız lider Emmanuel Macron'u da ciddiye aldığı yok. Zaten en büyük avantajı Batı’nın bu bölünmüşlük hali.

Türkiye Rusya konusunda sıkıştı

Türkiye’nin ise görünürde Rusya’ya daha alttan alıcı bir tavır içinde olduğunu söylemek mümkün.

Misal Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Biden’ın son kararını eleştirdi. Ankara’da sürekli bir “Aman tırmanma olmasın” hali var. Gerçek hissiyat bu yönde mi; yoksa Kremli’in kızdırmamak için tersini söylemek mümkün değil mi, ayırt etmek çok kolay değil.

Türkiye bir an önce savaşın bitmesini istiyor. Çünkü Türkiye sıkıştı. Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Aleksei Erkhov, Ekonomi Gazetesi'ne açıkça söyledi:

“Banka transferleri büyük ölçüde bloke olmaya devam ediyor. ABD ve Avrupa Birliği’nin maliye bakanlıklarının temsilcileri, zarara uğrayan Türk iş dünyasına kabus yaşatmaya devam ediyor. Yılsonu itibarıyla Rus-Türk ticaretinin azalacağını düşünüyorum.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da ABD’nin geçen hafta aldığı kararla Rusya’nın Gazprom şirketine yaptırım getirdiğini belirterek Türkiye’nin gaz ithalatının yüzde 40’ını Gazprom üstünden yaptığını ama ABD’nin umurunda olmadığını söyledi. Savaşın başından beri Rusya’yla ticaret yapmayın diyen ABD’nin neden umrunda olacaktı ki?

Her hâl ve kârda, Türkiye savaşın bir an önce durmasını istiyor ki hem savaşın tırmanma riski hem de ikili ticaretin üzerindeki yaptırım sancısı ortadan kalksın.

Ancak ateşkes demek, artık Moskova’yla ticaret serbest olacak anlamına gelmiyor.

Ama Türkiye’nin bence asıl ikilemi, Rusya’nın ateşkes ve barış görüşmelerinden hangi “hissiyatla” çıkacağında saklı. Özgüveni artmış bir Rusya’nın Türkiye için iyi haber anlamına geldiğini hiç sanmıyorum. Savaş boyunca Ukrayna’ya verilen desteği unutmayacak olan Kremlin’in, Kafkaslardan Ortadoğu’ya en önemlisi Suriye’de yıpratıcı bir tavır alması Türkiye’nin elini zora sokacaktır.

Yani normal şartlarda Türkiye savaşın bir an önce bitmesini ama Rusya’nın da müthiş bir özgüvenle savaştan çıkmasını tercih etmez.

İşte bu noktada “caydırıcılık” kavramı tekrar önümüze düşüyor. Rusya’yı kim korkutacak?

Ukrayna “Rusya’nın bana bir daha yeniden saldırmayacağının garantisini istiyorum” dediğinde bu güvenlik garantisini kim verecek? Ukrayna’nın NATO üyeliğine Rusya karşı çıkacağına ve başta ABD pek çok ülke de yanaşmayacağına göre bazı Avrupa ülkeleri Kiev’le ikili düzeyde anlaşma mı yapacak? Bunu yapan ülkeler zaten NATO üyesi olmayacak mı? Yani NATO bir şekilde işin içinde olmayacak mı?

Ankara’nın acelesi var

ABD ile ilişkileri yumuşatmak, savaşı da biran önce sonlandırmak isteyen Ankara aceleci davranacak gibi duruyor.

Birinci Trump döneminde istihbarat şefi olan Richard Grenell’in Ukrayna-Rusya savaşı özel temsilcisi olarak atanması gündemde. Dışişleri Bakanı Fidan, NATO zirvesi için temmuz ayında Washington’a gittiğinde Grenell’le bir görüşme yapmıştı. Malûm iki istihbaratçının eskiden gelen bir diyalogu var. Bu kanal bugün yarın aktive olur.

Buradaki kritik mesele şu: Ankara caydırıcılık konusunda ya da güvenlik garantileri konusunda ne düşünüyor?

Şimdilik yanıtlarını tam bilemediğimiz pek çok soru var. Ama bazen önümüzü görmek için doğru soruları da sorabiliyor olmak lazım.

Ukrainian President Volodymyr Zelenskyy, President Recep Tayyip Erdoğan and Russian President Vladimir Putin

Less than two weeks after Russia attacked Ukraine, Ankara received a message from one of the warring parties saying, "We have started negotiations, you should contribute too."

Frankly, I wasn't surprised at all when I heard this anecdote.

It is common to come across situations where the parties who are at their most violent with each other in front of the cameras, secretly negotiate behind closed doors, in a war environment, right when there is bloodshed.

Türkiye has tried to get the parties to sit at the table since the beginning. It even got them to sit at the table in Istanbul and Antalya.

But the Russian military's poor performance in the first months created self-confidence in Ukraine, and after a while Kiev turned its back on negotiations, with the US and UK also opposing an early ceasefire playing a role.

The Turkish side has been constantly suggesting to Ukraine, “Fight, but also negotiate.” While doing this, it has continued to send weapons to Kiev. In fact, if this suggestion had been followed, perhaps the negotiation table could have been sat down earlier, without tens of thousands of people losing their lives.

With the election of Donald Trump, a new negotiation process will inevitably begin.

In fact, the parties are raising their hands simply because this situation is known. It does not require special military expertise to predict that the parties will use almost all of their most important ammunition to advance as much as possible on the field or to maintain their positions before sitting at the table. In other words, escalation on the field is not a strange situation, just when the negotiation table is on the horizon.

That is why Russian leader Vladimir Putin brought in more than ten thousand soldiers from North Korea and increased the intensity of his attacks on Ukraine immediately after Trump was elected.

US President Joe Biden, now free from election pressure, allowed the use of American missiles to target Russian territory.

US President Biden and Ukrainian President Zelensky

There were those in Turkey who read this decision as Biden’s “strategy to weaken Trump’s hand.” We should remind them of Trump’s National Security Advisor Mike Waltz’s statement. Waltz’s statement that “our adversaries who see the transition period as an opportunity to play one administration against the other are making mistakes” was of course a message to Russia when he said that the two administrations were working together on national security issues.

The key concept is “deterrence”

Waltz gave this message in the interview, and after stating that Trump was concerned about the escalation, he asked the following question: “When we look at the big picture, the really important question is; how do we re-establish deterrence, how do we bring peace?”

It is very important that he used the concept of "deterrence" along with peace; because the key to "lasting peace" lies in the concept of "deterrence".

Perhaps the ceasefire is the easiest thing to do. The point is to make the parties feel obliged to abide by the rules of the ceasefire. Ukraine is relatively easier; it may be enough to say, “We will cut off military aid.”

But what about Russia? Who will do what if it does not comply with the ceasefire rules?

Will a permanent agreement be possible from the ceasefire? Who will stop Putin's Russia, which says "There is no such people as Ukraine, there is no such country as Ukraine", if it recovers and then attacks again? Will it get away with occupying and annexing Crimea? In that case, won't China say, "Since Crimea remains with Russia, then I will take it from Taiwan"?

On these questions, experts are divided into two groups regarding Russia, partly depending on their nationality.

Russia has lost power, according to the hawkish wing

One group, mostly the Baltic states, the Nordic countries like Finland and Sweden, or the middleweight countries of central Europe like Poland, are hardline on Moscow.

According to them, Russia has become very weak; it has lost many soldiers and weapons, sanctions are working and most importantly, Russia understands “showing strength”. It is necessary not to show weakness against Putin. Some of Russia’s neighbors are the most hawkish in this sense.

Even though they greatly underestimate Russia's power of resistance, there is some truth to their argument.

And yet, once you raise your hand against Russia, you will stand behind it. Once you draw a red line and then forget about it, the Kremlin will take on an even more destructive stance. In other words, it is necessary not to be tempted by this group.

We see that Europeans, who have been accustomed to their comfort until now, are still behaving lethargically in coming to their senses in the face of the Russian threat.

Do you think German Chancellor Olaf Scholz, who called Putin after Trump was elected and whose loss in the upcoming elections was almost certain, said anything that would make the Kremlin tremble? Putin does not take French leader Emmanuel Macron seriously either. In fact, the West's greatest advantage is this divided state.

Türkiye is stuck on Russia issue

It is possible to say that Turkey, on the other hand, has a seemingly more submissive attitude towards Russia.

For example, President Recep Tayyip Erdoğan criticized Biden's latest decision. There is a constant "Let's not escalate" mood in Ankara. It is not easy to distinguish whether this is the real feeling or whether it is impossible to say the opposite so as not to anger the Kremlin.

Türkiye wants the war to end as soon as possible. Because Türkiye is in a tight spot. Russia's Ambassador to Ankara, Aleksei Erkhov, openly told the Ekonomi Gazetesi:

“Bank transfers continue to be largely blocked. Representatives of the US and European Union finance ministries continue to cause nightmares for the Turkish business community, which is suffering losses. I think that by the end of the year, Russian-Turkish trade will decline.”

President Erdogan and Ukrainian President Zelensky

Foreign Minister Hakan Fidan also stated that the US had imposed sanctions on Russia's Gazprom company with the decision it made last week, and that Turkey imports 40 percent of its gas through Gazprom, but the US does not care. Why would the US, which has been saying not to trade with Russia since the beginning of the war, care?

In any case, Türkiye wants the war to stop as soon as possible so that both the risk of escalation and the pain of sanctions on bilateral trade can be eliminated.

But a ceasefire does not mean that trade with Moscow will now be free.

But I think Turkey’s real dilemma lies in the “feeling” with which Russia will emerge from the ceasefire and peace talks. I don’t think a Russia with increased self-confidence is good news for Turkey. The Kremlin, which will not forget the support given to Ukraine throughout the war, will put Turkey in a difficult position if it adopts a destructive stance from the Caucasus to the Middle East, and most importantly in Syria.

In other words, under normal circumstances, Türkiye would not prefer the war to end as soon as possible, but would prefer Russia to leave the war with great self-confidence.

At this point, the concept of “deterrence” comes to the fore again. Who will scare Russia?

When Ukraine says, “I want a guarantee that Russia will not attack me again,” who will provide this security guarantee? Since Russia will oppose Ukraine’s NATO membership and many countries, especially the US, will not agree, will some European countries make bilateral agreements with Kiev? Will the countries that do this not be NATO members anyway? In other words, will NATO not be involved in this in some way?

Ankara is in a hurry

Ankara, which wants to ease relations with the US and end the war as soon as possible, seems to be acting hastily.

The appointment of Richard Grenell, who was the intelligence chief during the first Trump term, as the special representative for the Ukraine-Russia war is on the agenda. Foreign Minister Fidan had a meeting with Grenell when he went to Washington in July for the NATO summit. As you know, the two intelligence officers have a longstanding dialogue. This channel will be activated today or tomorrow.

The critical issue here is: What does Ankara think about deterrence or security guarantees?

There are many questions that we don't know the answers to yet. But sometimes, in order to see the way forward, you have to be able to ask the right questions.