Dünyada ifade özgürlüğü nedeniyle rezil olmadığımız bir Çin kalmıştı, Instagram yasağı sayesinde onu da olduğumuzu Ekonomim gazetesinde Maruf Buzcugil’in yazısından öğrendik. Çin’de de Instagram yasak ama Komünist Parti yönetimi üniversitelilerin dünyaya açık olması bakımından VPN üzerinden bağlanmalarına göz yumuyormuş. Bir grup gazeteciyle Çin’den yeni dönen meslektaşımız, “Bizleri kendi sosyal medya hesaplarına eklemek isteyen bu görevli gençlere uygulanan yasak nedeniyle kendi Instagram hesaplarımıza erişemediğimizi anlatamadık” diye yazmış; “Çünkü Türkiye onlara düşünce özgürlüğünün olduğu, sosyal medya hesaplarına özgürce erişilebilen bir ülke olarak öğretilmiş.”

Türkiye’de de isteyen VPN’e girsin demek kolay; yasaklı VPN listesi var Türkiye’de. Çin’den bakıldığında dahi Türkiye’nin bir yasaklar ülkesi olarak görülmeye başlamış. Daha geçenlerde Anayasa Mahkemesi’nin İletişim Başkanlığının Dezenformasyonla Mücadele Merkezi icraatının yasa değil Cumhurbaşkanı Kararnamesiyle çalışmasının Anayasa’ya hem düşünceyi ifade özgürlüğü hem de basın özgürlüğüne aykırı olduğu kararını açıkladı. Baskı ve yasakların giderek koyulaşmasının ekonomiye olumsuz etkilerinden de söz edilmeye başlandı.

Hem siyasete hem ticarete zarar

Daha bu Instagram yasağı gelmeden önce de VPN dahil erişim yasaklarının üretim ve ticarete olumsuz etkileri haber oluyordu.

Elektronik Ticaret İşletmecileri Derneği bu yasağın ekonomiye günde 1,9 milyar lira zarar verdiğini öne sürüyor.

Bilişim girişimcisi Erdem Erkul ise “X” hesabında bir başka tehlikeye dikkat çekmiş: “Instagram’a girelim derken tüm veri trafiği de VPN üstünden akıyor. Ulusal bir güvenlik riski de görüyorum. Bankacılık vd sektörler için.

Instagram yasağının siyasete muhtemel yansımasını ise ASAL araştırma şirketi kestirmeye çalışmış. Şirket yöneticisi Adem Belede’nin X hesabından yayınladığına göre “Instagram’ın erişime kapatılması daha şimdiden AK Parti’nin 2 puan oy kaybına neden olacak. Kapatılma kararının uzaması halinde bu kaybın artma ihtimali yüksektir.”

MetroPoll araştırma şirketi yönetici Özer Sencar ise Temmuz ayı sonuçlarına göre AK Parti’nin oylarının bu yasaktan önce de 3 Kasım 2002’de iktidar olmalarından bu yana en düşük düzeyde olduğunu söylüyor.

Peki hem siyaset hem ticarete zarar yasak nasıl geldi?

Instagram yasağının iç yüzü

Gelişmeler, Hamas lideri İsmail Haniye’nin 31 Temmuz’da Tahran’da öldürülmesine İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un aynı günün gecesinde X hesabından yayınladığı kınama ve taziye mesajıyla başladı. Altun, uzunca mesajın sonuna doğru şunları söylüyordu:

• “Heniye’nin şehadeti dolayısıyla insanların taziye mesajı yayınlamasını herhangi bir gerekçe göstermeden engelleyen sosyal medya platformu Instagram’ı da şiddetle kınıyorum. Bu çok açık ve net bir sansür girişimidir.”

Belli ki Altun X’te yayınladığı mesajı Instagram’da da yayımlamak istemiş ama yayınlanması engellenmişti. Doğru, bu da ifade özgürlüğünü engelleme, sansür girişimi sayılırdı.

Ama sorun bundan sonra başlıyordu.

Bu mesajın ardından, tıpkı İletişim Başkanlığı gibi doğrudan Cumhurbaşkanlığına bağlı olan Bilgi Tekonolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ertesi gün 1 Ağustos’ta toplanarak 2 Ağustos itibarıyla erişim yasağı getirdi.

Yasağın neden-sonuç ilişkisi açık.

Instagram’ın yanlışını Türkiye’deki milyonlarca kullanıcıya ve Türkiye’nin zaten kötü notlarla dolu olan ifade özgürlüğü karnesine ödetiyor hükümet.

Kime yarıyor?

CHP’li Namık Tan bu gelişmeleri isim vermeden ama sert bir üslupla şöyle yorumlamış X hesabında:

• “Bu duruma hiddetlenen propaganda müdürü, sultana yaranma yarışında saray içi rakiplerinden geri kalmamak için olsa gerek, söz konusu platforma Türkiye’den erişimi engelletti.”

Bu arada, Altun gibi Beştepe ekibinin aslarından olan Hukuk Başdanışmanı Mehmet Uçum’un ifade özgürlüğü üzerine, ileride Türkiye’nin yüzünü ağartmayacağına inandığım bir mesajını da kayda alalım:

• “Hakiki ifade özgürlüğü için ifade özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı ifade biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir.”

Bir yandan “Türkiye Yüzyılı”, “Ankara Kriterleri” çalışmaları yapan, muhalefete “Özgürlükçü Anayasa” çağrısında bulunan AK Parti hükümeti Instagram yasağıyla kendisini ciddi bir ikilemde bıraktı: Öyle ki yasağı sürdürse siyasi ve ekonomik kaybı artacak ama Instagram pes etmeden yasağı kaldırırsa bu defa da istediğini yaptıramamış olacak.

Yasakçı anlayış ekonomik krizden çıkma çabalarına mı yarıyor, AK Parti’nin 31 Mart seçimleri ardından toparlanmasına mı yarıyor, yoksa Türkiye’nin demokrasi karnesine mi?

Erdoğan: kavgacılara mı, uzlaşmacılara mı?

Bu sorulara yanıt verecek olan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın hem kendisine hem Türkiye hem de hepimize yapabileceği bir iyilik var. O da etrafında kendi konumlarının bekası uğruna siyasi yumuşama atmosferini zehirleyen insanlara değil, yine etrafındaki kavgadan değil uzlaşmadan yana olan insanlara kulak vermek.

Hatırlıyor musunuz, 2009’larda, 2010’larda Erdoğan ne zaman polis, yargı içindeki Fethullahçılara hamle yapacak olsa, önüne “Suikastı önledik”, “Tehlike büyük” gibi dosyalar konurdu; böylelikle o zamanın kavgacıları kendi konumlarını korumuş olurlardı. Sonucunu biliyoruz.

Siyaset ve ekonomi dünya çapında bir krizin eşiğinde. Savaşların yayılma endişesi üzerine bir de şimdiden “Kara Pazartesi” endişesi doğuran borsa ve finans krizi dalgası geliyor.

Ağır dış politika ve güvenlik sorunlarıyla boğuşurken içeride baskı ve yasaklarla siyasi atmosferin daha da keskinleşmesi mi, yoksa muhalefetle siyasi diyalogun korunması mı daha doğru olur? Kavgacılara mı, uzlaşmacılara mı daha çok kulak vermesi gerektiğinin yanıtı da burada

Instagram yasağı bunun sadece bir örneği ama yeterince uyarıcı.

There is only one China left in the world where we have not been disgraced due to freedom of expression, and we learned from Maruf Buzcugil’s article in Ekonomim newspaper that we have become one thanks to the Instagram ban. Instagram is also banned in China, but the Communist Party administration turns a blind eye to university students connecting via VPN in order to be open to the world. Our colleague who has just returned from China with a group of journalists wrote, “We could not explain to these young people who wanted to add us to their social media accounts that we could not access our own Instagram accounts due to the ban applied to them.” “Because they were taught that Turkey is a country where there is freedom of thought and social media accounts can be accessed freely.”

It is easy to say that anyone who wants can use VPN in Turkey; there is a list of banned VPNs in Turkey. Even when viewed from China, Turkey has begun to be seen as a country of bans. Just recently, the Constitutional Court announced its decision that the Presidency of Communications' Disinformation Combat Center's operation, which is not a law but a presidential decree, is against the Constitution, both freedom of expression and freedom of the press. The negative effects of the increasing pressure and bans on the economy have also begun to be discussed.

Harm to both politics and trade

Even before this Instagram ban, the negative effects of access bans, including VPN, on production and trade were making news.

The Electronic Commerce Operators Association claims that this ban causes 1.9 billion liras of damage to the economy per day.

IT entrepreneur Erdem Erkul drew attention to another danger on the “X” account: “When we try to access Instagram, all data traffic flows through VPN. I also see a national security risk. For banking and other sectors.

The ASAL research company has tried to predict the possible impact of the Instagram ban on politics. According to what company manager Adem Belede published on his X account, “Closing access to Instagram will already cause the AK Party to lose 2 points of votes. If the closure decision is prolonged, this loss is likely to increase.”

Özer Sencar, director of the MetroPoll research company, said that according to the July results, the AKP's votes were at their lowest level since they came to power on November 3, 2002, even before this ban.

So how did the ban, which harms both politics and trade, come about?

Inside the Instagram ban

The developments began with a message of condemnation and condolence published by Communications Director Fahrettin Altun on the night of the same day from his X account for the killing of Hamas leader Ismail Haniyeh in Tehran on July 31. Towards the end of the lengthy message, Altun said the following:

• “I also strongly condemn the social media platform Instagram, which prevented people from posting condolence messages for the martyrdom of Heniye without giving any justification. This is a very clear and obvious attempt at censorship.”

Apparently, Altun wanted to publish the message he published on X on Instagram, but it was blocked. True, this was also considered an attempt to block freedom of expression and censorship.

But the problem started after that.

Following this message, the Information Technologies and Communication Authority (BTK), which is directly affiliated to the Presidency just like the Directorate of Communications, convened the following day on August 1 and imposed an access ban as of August 2.

The cause-effect relationship of the ban is clear.

The government is making millions of users in Turkey and Turkey's already bad report card on freedom of expression pay for Instagram's mistake.

Who does it benefit?

CHP's Namık Tan commented on these developments without naming names but in a harsh tone on his X account:

• “The propaganda director, enraged by this situation, probably in order not to fall behind his rivals in the palace in the race to please the sultan, blocked access to the platform in question from Turkey.”

Meanwhile, let us also record a message on freedom of expression from Chief Legal Advisor Mehmet Uçum, who, like Altun, is one of the aces of the Beştepe team, which I believe will not bring shame to Turkey in the future:

• “For true freedom of expression, all destructive and damaging forms of expression disguised as freedom of expression must be prevented through legal means.”

On the one hand, the AKP government, which is working on the “Turkish Century” and “Ankara Criteria” and calling on the opposition for a “Libertarian Constitution”, has found itself in a serious dilemma with the Instagram ban: If it maintains the ban, its political and economic losses will increase, but if Instagram lifts the ban without giving up, it will not be able to get what it wants this time either.

Does the prohibitionist mentality serve the efforts to overcome the economic crisis, the AK Party's recovery after the March 31 elections, or Turkey's democracy report card?

Erdogan: To the brawlers or the conciliators?

President Tayyip Erdoğan, who will answer these questions, has a favor to do for himself, for Turkey, and for all of us. That is to listen to the people around him who are in favor of compromise, not conflict, rather than to those who poison the atmosphere of political détente for the sake of their own positions.

Do you remember, in the 2009s and 2010s, whenever Erdoğan would make a move against the Fethullahists in the police and the judiciary, he would be given files like “We prevented the assassination”, “The danger is great”; thus, the brawlers of that time would be able to protect their own positions. We know the result.

Politics and the economy are on the verge of a worldwide crisis. On top of the fear of wars spreading, there is also a wave of stock market and financial crises that are already causing fears of a “Black Monday”.

While struggling with serious foreign policy and security issues, would it be better to further sharpen the political atmosphere with oppression and bans at home, or to maintain political dialogue with the opposition? The answer to whether one should listen more to the belligerents or the conciliators is here.

The Instagram ban is just one example of this, but it is cautionary enough.