Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Çin seyahatini dünya gündemine çıkaran konu ne Türkiye’nin Çin’den yatırım çekme ve ekonomik işbirliği arzusuydu ne de 12 yıl sonra Çin’in Sincan eyaletinde Uygur Türklerini ziyaret eden en üst düzey Türk yetkili olması. BRICS konusu 4 Haziran’da Çin basınında çıkan ve anında Rusya’da memnuniyetle karşılanan bir haberle başladı.

Fidan Çin seyahatine başladığı 3 Haziran günü Pekin’de “Çin ve Küreselleşme Merkezi” isimli düşünce kuruluşunda “Değişen Dünya Düzeninde Türkiye-Çin İlişkileri” başlıklı konferansın basına açık bölümündeki konuşmasında şunları söylemişti:

·                “AB ile Gümrük Birliği’ne sahip olmakla birlikte BRICS gibi farklı platformlarda çeşitli ortaklarla yeni işbirliği fırsatlarını da araştırıyoruz. Bu itibarla önümüzdeki hafta Rusya’da düzenlenecek BRICS+ Toplantısına katılmayı sabırsızlıkla bekliyorum.”

Bu cümlelerde Türkiye’nin BRICS üyesi olmak istediğine dair bir işaret yoktu. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin İngilizce baş harflerinden oluşan BEICS ile “yeni işbirliği fırsatları” arayışından söz ediyordu.

BRICS üyeliği de nereden çıktı?

Sabırsızlıkla beklediği ise 10-11 Haziran tarihlerinde Rusya’nın Nijniy Novogrod şehrinde yapılacak olan genişletilmiş BRICS toplantısıydı; buna beş üye ülke dışında Türkiye dahil 7 ülke de davetli. (*)

Diplomatik kaynaklardan edindiğimiz haberlere göre, Fidan bu konuşmayı yaptıktan sonra toplantının kapalı kısmına geçilmişti; bu kısmın “Chatham House” kurallarına göre yapılacağı, yani konuşulanların kimin ne dediği belirtilmeyecek şekilde kullanılacağı var sayılıyordu. Ancak kameralar Türk heyetinin uyarılarına rağmen kayda devam ediyordu.

Bu kısımda Fidan’a “BRICS’e katılmak ister miydiniz?” gibi bir soru soruluyor. O da az önce söyleyeceğini söylemiş olmanın rahatlığıyla ortadan bir yanıt veriyor, “Türkiye’nin çıkarlarına uygunsa, neden olmasın?” mealinde. Bu sözler Çin basınında “Ankara BRICS üyesi olmak istiyor” diye veriliyor. Bundan birkaç saat sonra da Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in Sözcüsü Dimitri Peskov, “Türkiye’nin ilgisini memnuniyetle karşılıyoruz, zirve gündemine alacağız” diyor.

Tablo bir diplomatik komedidir. Ama neticede Fidan’ın Çin seyahati dünya gündemine çıkmıştı.

Uygur bölgesi hassas konu

Fidan’ın Çin’in Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan eyaletine ziyaretini de BRICS iddiası kadar dikkat çekip çekmeyeceğini söylemek zor. Ama bu ziyaretin önemini azaltmıyor.

Bölgeye en son (Başbakan iken) Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 2012’de gitmişti. Bu aynı zamanda Çin Komünist Partisi idaresinin Pekin’in Uygur Türklerine zorla asimilasyon uygulamasını artırıp, inanç ve etnik haklarının ihlal ettiği haber ve eleştirilerinin yoğunlaşmaya başladığı döneme işaret ediyor.

Öte yandan Sincan göçmeni Uygur Türklerinin de yaşadığı Türkiye’de konu bir iç politika malzemesi. Milliyetçi ve İslamcı parti ve gruplar arasında rekabet konusu. Çin ise konuya egemenlik ve toprak bütünlüğü bakımından yaklaşıyor.

Gerçi Türkiye, Çin’i eleştirirken ABD ve Batı Avrupa ülkelerinin propaganda çizgisinde değil, kendi çizgisinde hareket etti. Yine de Pekin’in konuya siyah-beyaz bakışıyla, Türkiye karşı safta görülüyor.

Geçenlerde bir Çinli diplomatla sohbet ederken, Türkiye’ye daha fazla yatırım yapmamalarına iki gerekçe saymıştı; ilk sırada Türkiye’nin Uygur politikası, ikinci sıradaysa sürekli değişen genelge ve yönetmeliklerin yatırım ortamını istikrarsız kıldığı iddiası vardı.

Urumçi, Kaşgar ve mesajlar

Buna Suriye iç savaşından itibaren El Kaide ve IŞİD saflarına katılan Orta Asyalı militanların terör eylemleri eklendi. İstanbul’daki kilise baskınından Moskova’daki katliama dönüşen konser baskını bunun son örneklerinden. Terörle mücadele Türkiye’nin kendisinin de çok çektiği ve bigâne kalamayacağı konu.

BRICS tartışmasını Pekin’de bırakan Fidan’ın hem Sincan Özerk Bölgesi başkenti Urumçi hem Kaşgar duraklarında durumu yerinde gözleyip yetkililerle görüşmenin yanı sıra cami, çarşı-pazar ziyaretlerinde mesajlarını belli dengeleri gözeterek verdiği anlaşılıyor. Şöyle özetlenebilir:

·                “Çin’in egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı duyuyoruz. Aynı zamanda; etnik, dinî ve kültürel bağlara sahip olduğumuz Uygur Türkleri bizim için çok önemli. Esasen Uygur Türkleri, Çin ile Türk dünyası ve Çin ile İslam dünyası arasında bir köprüdür.

·                “Uygur Türklerinin kültürel haklarının korunması ve değerlerini yaşaması (…) herkes bakımından büyük fayda sağlayacaktır. Bu konudaki algının değişmesi ancak Çin’in atacağı adımlarla mümkün olacaktır.”

Yine de söylenecek söylenmiş.

Bakalım Rusya’daki BRICS toplantısında neler konuşulacak; Gazze Krizi dışında diye eklemem gerekiyor.

NOT

(*) 10-11 Haziran’da Rusya’deki BRICS+ toplantısına beş üye (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti) dışında davetli ülkeler: Türkiye, Kazakistan, Cezayir, Nijerya, Tayland, Vietnam, Küba ve Bahreyn.

The issue that put Foreign Minister Hakan Fidan's trip to China on the world agenda was neither Turkey's desire to attract investment and economic cooperation from China, nor the fact that he was the highest-ranking Turkish official to visit Uyghur Turks in China's Xinjiang province after 12 years. The BRICS issue started on June 4 with a news article in the Chinese press that was immediately welcomed in Russia.

Fidan said the following in his speech at the press section of the conference titled "Turkey-China Relations in the Changing World Order" at the think tank called "China and Globalization Center" in Beijing on June 3, when he started his trip to China:

·                “Although we have a Customs Union with the EU, we are also exploring new cooperation opportunities with various partners on different platforms such as BRICS. In this respect, I look forward to attending the BRICS+ Meeting to be held in Russia next week.”

There was no indication in these sentences that Turkey wanted to become a BRICS member. He was talking about seeking “new opportunities for cooperation” with BEICS, which stands for Brazil, Russia, India, China and the Republic of South Africa.

Where did BRICS membership come from?

What he was impatiently waiting for was the expanded BRICS meeting to be held in Nizhny Novogrod, Russia, on June 10-11; Apart from the five member countries, 7 countries, including Türkiye, are also invited. (*)

According to the news we received from diplomatic sources, after Fidan made this speech, the closed part of the meeting was started; It was assumed that this part would be done according to the "Chatham House" rules, that is, what was said would be used in a way that would not indicate who said what. However, the cameras continued to record despite the warnings of the Turkish delegation.

In this part, Fidan was asked "Would you like to join BRICS?" A question like this is asked. He gives an answer in the middle, with the comfort of having just said what he would say: "If it is in Turkey's interests, why not?" meaning. These words are given in the Chinese press as " Ankara wants to become a member of BRICS ". A few hours later, Russian President Vladimir Putin's Spokesperson Dmitry Peskov says, " We welcome Turkey's interest , we will include it on the summit agenda."

The painting is a diplomatic comedy. But ultimately, Fidan's trip to China  became a global news topic.

Uyghur region is a sensitive issue

It is difficult to say whether Fidan's visit to China's Xinjiang province, where Uyghur Turks live, will attract as much attention as the BRICS claim. But this does not diminish the importance of the visit.

The last time President Tayyip Erdoğan went to the region (while he was Prime Minister) was in 2012. This also marks the period when news and criticism about the Chinese Communist Party's administration increasing Beijing's forced assimilation of Uyghur Turks and violating their religious and ethnic rights began to intensify.

On the other hand, the issue is a domestic policy material in Turkey, where Xinjiang immigrant Uyghur Turks also live. The issue of competition between nationalist and Islamist parties and groups. China, on the other hand, approaches the issue in terms of sovereignty and territorial integrity.

Although Turkey criticized China, it acted on its own line, not on the propaganda line of the USA and Western European countries. Still, with Beijing's black-and-white view of the issue, Türkiye is seen on the opposing side.

While chatting with a Chinese diplomat recently, he listed two reasons for not investing more in Turkey; In the first place was Turkey's Uyghur policy, and in the second place was the claim that constantly changing circulars and regulations made the investment environment unstable.

Urumqi, Kashgar and messages

Added to this were the terrorist acts of Central Asian militants who joined the ranks of Al Qaeda and ISIS since the Syrian civil war. The concert raid, which turned from a church raid in Istanbul to a massacre in Moscow, is one of the latest examples of this. The fight against terrorism is an issue that Turkey itself suffers from and cannot remain indifferent to.

It is understood that Fidan, who left the BRICS discussion in Beijing, observed the situation on site and met with the authorities at the stops in Urumqi, the capital of the Xinjiang Autonomous Region, and Kashgar, as well as giving his messages by observing certain balances during his visits to mosques, bazaars and markets. It can be summarized as follows:

·                “We respect China's sovereignty and territorial integrity. At the same time; Uyghur Turks, with whom we have ethnic, religious and cultural ties, are very important to us. Essentially, Uyghur Turks are a bridge between China and the Turkish world, and between China and the Islamic world.

·                “Protecting the cultural rights of Uyghur Turks and living their values ​​(…) will be of great benefit to everyone. Changing the perception on this issue will only be possible with the steps taken by China.”

Still, what has to be said has been said.

Let's see what will be discussed at the BRICS meeting in Russia; I have to add that other than the Gaza Crisis.

NOTE

(*) Apart from the five members (Brazil, Russia, India, China and the Republic of South Africa), the invited countries to the BRICS+ meeting in Russia on 10-11 June are: Turkey, Kazakhstan, Algeria, Nigeria, Thailand, Vietnam, Cuba and Bahrain.