Son günlerde Türk dış politikasının yeni bir gündem maddesi olarak kamuoyunu meşgul eden BRICS’in bu yılki Zirve toplantısı 22-24 Ekim’de Rusya Federasyonu’nun sınırları içerisindeki Tataristan’ın başşehri Kazan’da yapıldı. Türkiye’nin henüz resmi bir statüsü olmamasına karşın Putin’in özel davetlisi olarak Zirve’ye Cumhurbaşkanı Erdoğan da iştirak etti.

“BRICS” nereden geliyor?

BRICS ismi artık herkesin bildiği gibi oluşumun kurucu üyeleri Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve sonradan dahil olan Güney Afrika’nın İngilizce yazılışlarının baş harflerinden oluşuyor. BRİC tabiri ilk kez 2001 yılında “Goldman Sachs”ın ekonomistlerinden Jim O’Neil tarafından hazırlanan bir raporda kullanılmış. Raporda, 40-50 yıl içerisinde Brezilya, Rusya, Çin ve Hindistan’ın dünyanın başat ekonomik güçleri haline gelmesinin beklenildiği belirtiliyor. O’Neil’in öngörülerinin gerçekleşmesi için 40-50 yıl geçmesi bile gerekmedi.

BRIC ülkelerinin liderleri ilk kez 2006 yılında önce Rusya’nın Petersburg kentinde, daha sonra yine aynı yıl BM 61. dönem genel kurul toplantısı marjında New York’ta bir araya gelerek dörtlü iş birliği sürecini başlattıklarını resmen ilan ettiler.2011 yılında Güney Afrika, bu yıl başında da Mısır, Etopya, Birleşik Arap Emirlikleri ve İran BRIC’e katıldılar. Yeni katılımlardan sonra BRICS doğru bir akronim olmaktan çıktı. Ama yine de isim değiştirilmedi, BRICS’in sonuna “artı” sözcüğü eklenerek yola devam edildi. Bugün itibarıyla BRİC ülkeleri toplamda Dünya nüfusunun yüzde 46’sını, Gayri Safi Milli hasılasının ise yüzde 36’sını oluşturuyor. Ancak BRICS’in uluslararası ilişkilerde bu çapta bir ağırlığı olduğu söylenemez. Beşiktaş’ın ÇARŞI grubu gibi adını daha ziyade karşı olduklarıyla duyuruyor. BRICS uluslararası mali sisteme ve kurumlarına karşı, dış ticarette doların egemen para birimi olarak kullanılmasına karşı, devletlerin birbirlerinin iç işlerine karışmalarına karşı, Birleşmiş Milletler’de veto yetkisine karşı. Ama henüz siyasi ve ekonomik düzeyde nasıl bir dünya düzeni amaçladığını somut önerilerle ortaya koyabilmiş değil. Bugüne kadar düzenlediği çok sayıda toplantılar haricinde yapısal alandaki tek başarısı “BRICS Bank” olarak da bilinen Yeni Kalkınma Bankası (YDB.) YDB, Avrupa Yatırım Bankası, Asya Kalkınma Bankası gibi benzerlerine göre kurulduğu 2014 yılından bu yana pek işlevsel bir nitelik kazanamadı. Kazan’daki zirvenin en önemli gündem maddesi ise dedolarizasyon oldu. Bu çerçevede uluslararası ticarette dijital para mı kullanılacak? Yeni bir para birimi mi yaratılacak? Tartışılmaya devam ediliyor.

Aynı insanlar gibi devletler de bilinmeyene rağbet etmekte birbirleriyle yarışıyorlar. Aralarında Türkiye ve Yunanistan gibi NATO üyelerinin de bulunduğu 34 ülke BRICS’e ilgi gösteriyorlar. BRICS’e üye olmak için yazılı bir mekanizma öngörülmemiş. Resmi üyelik başvurusu yapılmıyor. Katılmak için niyet beyanında bulunan ülkeler üyeliğe davet ediliyor. Aslında davet esasına dayalı üyelik sadece BRICS’e özgü değil. Bu yöntemle üyelik başvurusunda bulunan ülkenin halihazırdaki üyelerden birinin vetosu ile karşılaşması gibi nahoş bir durumu önlemek için bir anlamda önceden oydaşma sağlanmış oluyor.

Türkiye ve BRICS

Anlaşılan Türkiye de niyet beyanında bulunan 34 ülke arasında. Ancak ben bugüne kadar Türk yetkililerin ağzından, “Biz Türkiye olarak BRICS’e katılma irademizi resmi yoldan bildirdik” şeklinde bir açıklama görmedim. Genelde, “BRICS içerisindeki gelişmeleri izliyoruz, ilişkileri geliştirmek istiyoruz, değerlendiriyoruz” gibi yuvarlak laflar ediliyor. Son olarak Dışişleri Bakanı Hakan Fidan 17 Ekim’de bir televizyon kanalında yayınlanan mülakatında Türkiye’nin muhtemel BRİCS üyeliğiyle ilgili bir soruyu şöyle yanıtlıyor:

“Bizim değerlendirmemiz şu: BRICS halihazırda 11 ülkenin üye olduğu bir platform. Şu anda en az onun iki mislinden daha fazla ülkenin buraya müracaat ettiğini görüyoruz. Şimdi bu ülkelerle ilgili BRICS ülkeleri ne yapacaklar, nasıl hareket edecekler bunu yakından izliyoruz. Buna ilişkin değerlendirmelerimiz var, sürekli temaslarımız var, bu platformun bundan sonra gelişme stratejisi nasıl olacak buna bakıyoruz. Hem de daha önemlisi bizim için ne türden bir katma değer üretecek, ne türden bir kurumsallaşmayı beraberinde getirecek onu göreceğiz.”

Hakan Fidan’ın bu sözleri henüz katılım yönünde bir karar alınmadığına işaret ediyor.

El yükselten Lavrov

RF dışişleri bakanı Lavrov yılların kurt diplomatı. Türkiye’nin BRICS’e ilgi duyduğu haberleri dolaşmaya başlayınca hemen el yükseltti. Türkiye’nin niyetinin ciddi olduğunu, bir ülkenin NATO veya AB üyeliğinin BRICS’e katılması için engel teşkil etmediğini belirttikten sonra, Şimdilik BRICS üyeleri arasında yeni bir genişleme olmaması için görüş birliği bulunduğunu, ayrıca yeni katılacak üyelerin de aynı değerleri paylaşması gerektiğini söyledi.

BRICS’ten beklentiler abartılmamalı

BRICS’ten beklentileri fazla abartmamakta yarar var. Birleşmiş Milletler’de nasıl güvenlik konseyinin beş daimi üyesinin veto hakkı varsa, İslam İşbirliği Örgütünden nasıl Suudi Arabistan’ın istemediği bir karar çıkmazsa, BRICS’de de son tahlilde Rusya ve Çin’in dediği olur.

Türkiye dış ticarette en fazla açığı BRICS’in üç kurucu üyesi Rusya, Çin ve Hindistan’a karşı veriyor. Sabahtan akşama topraklarımızdan veya denizlerimizden doğal gaz fışkırmadıkça, işgücü maliyetlerindeki artış bu hızıyla devam ettiği sürece Türkiye BRICS’e girse de girmese de bu ülkelerle ticaret açıkları, artar azalmaz. Oysa Avrupa Birliği halen ihracatta da ithalatta da yatırımda da birinci sıradaki ortağımız.

Bu aşamada Türkiye için en hayırlısı, BRICS’in nasıl bir evrim geçireceğini izlemek. Kafalar biraz karışık olsa da, Türkiye de galiba bunu yapıyor.

This year's BRICS Summit, which has recently been occupying the public as a new agenda item in Turkish foreign policy, was held in Kazan, the capital of Tatarstan within the borders of the Russian Federation, on October 22-24. Although Turkey does not yet have an official status, President Erdoğan also attended the Summit as a special guest of Putin.

Where does “BRICS” come from?

As everyone knows, the name BRICS is formed by the initials of the English spellings of the founding members of the organization, Brazil, Russia, India, China and South Africa, which joined later. The term BRIC was first used in a report prepared by Jim O'Neil, an economist at "Goldman Sachs" in 2001. The report stated that within 40-50 years, Brazil, Russia, China and India were expected to become the world's leading economic powers. It didn't even take 40-50 years for O'Neil's predictions to come true.

The leaders of the BRIC countries first came together in 2006, first in Petersburg, Russia, and then in New York on the sidelines of the 61st UN General Assembly meeting, and officially announced that they had started the quadripartite cooperation process. South Africa joined BRIC in 2011, and Egypt, Ethiopia, the United Arab Emirates and Iran joined BRIC at the beginning of this year. After the new members, BRICS ceased to be a correct acronym. However, the name was not changed, and the path was continued by adding the word “plus” to the end of BRICS. As of today, the BRIC countries constitute 46 percent of the world’s population and 36 percent of its Gross National Product. However, it cannot be said that BRICS has this much weight in international relations. Like Beşiktaş’s ÇARŞI group, it makes its name known more with what it opposes. BRICS is against the international financial system and its institutions, against the use of the dollar as the dominant currency in foreign trade, against states interfering in each other’s internal affairs, and against the veto power in the United Nations. But it has not yet been able to present concrete proposals on the political and economic level for what kind of world order it aims for. Apart from the numerous meetings it has organized to date, its only success in the structural field is the New Development Bank (YDB), also known as the “BRICS Bank.” YDB has not gained much of a functional quality since its establishment in 2014, compared to its peers such as the European Investment Bank and the Asian Development Bank. The most important agenda item of the summit in Kazan was dedollarization. In this context, will digital money be used in international trade? Will a new currency be created? Discussions continue.

Just like people, states are competing with each other in their interest in the unknown. 34 countries, including NATO members such as Turkey and Greece, are showing interest in BRICS. There is no written mechanism for becoming a member of BRICS. There is no official membership application. Countries that declare their intention to join are invited to become members. In fact, membership based on invitation is not unique to BRICS. With this method, a consensus is reached in advance in order to prevent an unpleasant situation such as a veto by one of the current members of the country applying for membership.

Türkiye and BRICS

Apparently, Turkey is among the 34 countries that have declared their intentions. However, I have not seen any statements from Turkish officials to date saying, “As Turkey, we have officially declared our will to join BRICS.” Generally, they say vague things like, “We are monitoring developments within BRICS, we want to develop relations, we are evaluating them.” Finally, in an interview broadcast on a television channel on October 17, Foreign Minister Hakan Fidan answered a question about Turkey’s possible BRICS membership as follows:

“Our assessment is this: BRICS is a platform that currently has 11 members. We are currently seeing that at least twice as many countries have applied here. Now, we are closely monitoring what the BRICS countries will do regarding these countries, how they will act. We have assessments regarding this, we have constant contacts, we are looking at what the development strategy of this platform will be from now on. More importantly, we will see what kind of added value it will produce for us, what kind of institutionalization it will bring.”

These words of Hakan Fidan indicate that no decision has been taken regarding participation yet.

Lavrov raising his hand

RF Foreign Minister Lavrov is a long-time diplomat. When news of Turkey's interest in BRICS began to circulate, he immediately raised his hand. After stating that Turkey's intentions were serious and that a country's NATO or EU membership was not an obstacle to joining BRICS, he said that for now there was a consensus among BRICS members not to allow new expansion and that new members should share the same values.

Expectations from BRICS should not be exaggerated

It would be wise not to overstate expectations from BRICS. Just as the five permanent members of the Security Council have veto power in the United Nations, and just as Saudi Arabia does not want a decision to be made in the Organization of Islamic Cooperation, in the BRICS, in the final analysis, what Russia and China say goes.

Turkey has the biggest deficit in foreign trade with the three founding members of BRICS, Russia, China and India. As long as natural gas does not gush out of our lands or seas from morning to night, and as long as the increase in labor costs continues at this rate, whether Turkey joins BRICS or not, the trade deficits with these countries will increase and decrease. However, the European Union is still our number one partner in exports, imports and investments.

At this stage, the best thing for Türkiye is to watch how BRICS will evolve. Although there is some confusion, Türkiye seems to be doing this as well.