Türkiye’de kutuplaşma, kendisini uzunca bir süre ittifak siyaseti üzerinden sürdürse de 14 Mayıs seçimleri Altılı Masa’yı dağıtmış ve muhalefet aktörleri yürüyüşlerini müstakil, doğal bir alana indirgemek zorunda kalmışlardır. İktidar değişimi açısından bir zorunluluk olarak görülen bu yöntemin ne kadar sancılı, ne kadar kırılgan olduğu seçim öncesinde görülmüş ve toplum tarafından satın alınmamıştır. “Yönetme” konusunda verilen kırılgan resim, toplumun geniş kesimleri tarafından reddedilmiştir. Dağılan ittifak siyasetinin en somut ve dikkat çekici tezahürü, CHP’deki liderlik değişimi olmuştur. 2010 yılında sansasyonel bir sürecin ardından CHP Genel Başkanlığı’na oturan ve girdiği tüm seçimlerden iktidar karşısında yenik ayrılan Kemal Kılıçdaroğlu, 2023 yılı Kasım ayında yapılan 38. Olağan Kurultay’da koltuğunu Özgür Özel’e devretmek zorunda kalmıştır. Başkan adaylığı süresince geliştirdiği dil ve 31 Mart 2024 tarihinde ülke çapında elde edilen başarılar, Özel’in daha dikkatli izlenmesini zorunlu kılmaktadır.

“Demokratik Bir Aktör Olarak CHP”

CHP’yi konuşmak ve anlamak, doğal olarak resmî bir ideoloji olarak Kemalizm’i/Atatürkçü düşünce sistemini anlamaktır. Sivil ve askeri bürokrasi ile birlikte CHP, resmî ideolojinin tarihsel anlamda kurumsal bir aktörü olmuş, güç ilişkilerinin merkezinde yer almıştır. CHP’yi diğer ideolojik aktörlerden ayıran husus, parlamenter, demokratik düzenin yarışmacı bir üyesi olmasıdır. Tek-parti döneminde ya da ara rejim süreçlerinde yarışmacı niteliği zayıflamış olsa da CHP’nin mücadelesi, tutumu demokrasinin gelişimi ve işleyişi açısından oldukça önemlidir. Kemalizm’in ideolojik, entelektüel işleyişlerden çok reel-politik alandan beslendiği hesaba katıldığında, CHP’nin varlığı daha da anlamlı hale gelmektedir. 

Devletin kuruluşunda rol oynayan, sistemin ideolojik anlamda yerleşmesinde etkin görev alan CHP, demokratik düzenin kurumsallaşması sonrasında iktidara gelme konusunda önemli açmazlar yaşamış, var olan devlet-toplum kopukluğunun giderilmesinde istenen başarıyı elde edememiştir. CHP tarihindeki en önemli demokratik kırılma, tek-parti ile özdeşleşen İsmet İnönü’nün Bülent Ecevit tarafından devrilmesi ve ardından 1973-1977 milletvekili seçimlerden CHP’nin birinci parti olarak çıkmasıdır. CHP ve Türk solu için bir “efsaneye” dönüşecek Ecevit, önce Soğuk Savaş’ın, daha sonra 12 Eylül’ün kurbanı olarak Türk siyasetindeki gücünü yitirecektir. Yeniden kurulduğu 1992 sonrasında sol söylemin bir hayli uzağında kalan CHP, 21’inci yüzyıla laiklik vurgusu yüksek, toplumsal değerlerden uzak, devletçi bir aktör olarak adım atacaktır. 2000’li yılları Deniz Baykal’ın önderliğinde, enerjisini büyük oranda “irtica” karşıtlığından alan CHP, yaşadığı zayıflığı rejimin diğer ideolojik aktörlerine yanaşarak kapatacaktır. Baykal’ın sert laisist söylemi Kılıçdaroğlu tarafından görece terk edilmekle beraber CHP’nin toplumun geniş kesimlere ulaşması hiç de kolay olmamış ve parti kendisini yüzde 25 bandına çıpalamıştır. 

Kılıçdaroğlu’nun daralmışlık karşısında iki temel strateji geliştirdiği söylenebilir. Birincisi, içeriye dönük olarak Kemalizm çerçevesinde geliştirilen sert ideolojik dilin gevşetilmesidir. Stratejinin ilk tezahürü, başörtüsü meselesinin çözümünde gösterdiği pozitif tutumdur. Daha sonra bunu sağ bir aktör olarak Ekmeleddin İhsanoğlu’nun cumhurbaşkanı adaylığı takip etmiş ve nihai olarak 2023 yılı Cumhurbaşkanlığı seçimi sürecinde dile getirilen “helalleşme” retoriği izlemiştir. Söylem ve politikaların büyük oranda genel başkan merkezli olduğu, parti örgütü/tabanı tarafından yeterince benimsenmediği söylenebilir. İkinci açılım süreci, Kılıçdaroğlu’nun öncü bir rol üstlendiği, CHP’nin kendinden küçük “sağcı” partiler ile birlikte kurduğu “Altılı Masa” ittifakıdır. 

Yukarıda belirtildiği gibi böyle bir ittifakın tertip edilmesi, krize alan bırakılmadan seçime taşınması, seçim başarısının elde edilme ve hepsinden öte seçim sonrasında iktidar alanının icrası oldukça yüksek bir sinerji gerektirmektedir. Yaşanan yol kazaları ve alınan seçim yenilgisi, ittifakın son bulmasının yanı sıra Kılıçdaroğlu’nu genel başkanlık koltuğundan etmiştir. Üretilen retoriklere, kurduğu siyasi organizasyonlara rağmen mahdut oyunu artıramayan CHP’de konu öncelikle bir liderlik meselesi olarak görülmüş ve genel başkanlığa Özel getirilmiştir.

Özgür Özel ve CHP’de “Değişim” Söylemi

Selefi ile kıyaslandığında Özel, çok daha genç, siyasi heyecanını muhafaza eden, mesleki açından topluma dayanan, doğduğu ilde iki kez belediye başkanlığına aday olmuş, yerel damarı güçlü politik bir aktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Devlet gücünü kullanan, bürokratik tecrübeden gelen Kılıçdaroğlu’nun aksine Özel, Eczacılar Birliği’nde idarecilik yapan, uluslararası ilişkilere sahip, sivil toplumcu tarafı güçlü, örgütçü bir isimdir. Milletvekilliğinin yanı sıra parti grup başkanvekili olarak da Meclis’te yer alan Özel, yaptığı polemikler ile sık sık kamuoyunda ön plana çıkmıştır. Resmin büyüğüne bakıldığında Kılıçdaroğlu’nun aksine Özel, tabandan gelen, örgüt reflekslerini haiz, elit dolaşımına açık bir siyasetçidir. Özel’i CHP’nin en tepesine çıkaran husus da yerelin dinamiklerini çok iyi bilmesi, delege ile yakın ilişki kurabilmesidir. 

Kılıçdaroğlu’na yakın bir isim olmasına rağmen Özel’i genel başkan adaylığına sevk eden husus, kendi ifadesi ile CHP içerisinde oluşan “kayıt dışı” siyasettir. Özel’in adaylık sürecinde dile getirdiği temel hususlardan başında, karar alma süreçlerinin CHP’de lider ile siyasi sorumluluğu taşımayan sınırlı sayıdaki danışman aracılığıyla genel politikaların üretilmesi ve bunların herhangi bir müzakereye tabi tutulmadan yukarından aşağıya dayatılmasıdır. Özel’e göre Altılı Masa başta olmak üzere Cumhurbaşkanlığı seçiminde Ümit Özdağ ile yapılan protokol, Sinan Oğan’a sunulan teklif, tabanı devre dışı bırakan, karar alma mekanizmalarını soğutan, delegeyi reel-politik ilişkilerden uzaklaştıran “kayıt dışı” uygulamalardır. İçeride rekabetçi siyaseti bastıran bu temayülün bizatihi Kılıçdaroğlu tarafından inşa edilmesi, parti içi bilgi kanallarının kapatılması, ilgili/yetkili makamların uzunca süre boş tutulması ve buna bağlı olarak politika üretiminin olmaması, Özel’i liderlik yarışına iten temel saiklerdir. Koltuk değişiminde Özel’in ürettiği parti içi demokrasiyi harekete geçiren pozitif söylem kadar, selefi Kılıçdaroğlu’nun sahip olduğu negatif seçim bagajının etkili olduğunu söylenebilir.

Genel başkanlık yolculuğunda Özel’i bekleyen temel sorun, Kılıçdaroğlu sonrasında parti genel başkanlığı ve olası Cumhurbaşkanlığı sürecinde ön plana çıkan Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş’ın bir tür emanetçisi olma, onların gölgesinde kalma riskidir. Genel başkanlık koltuğuna oturduğundan bugüne kadar geçen süre zarfında Özel’in bu emanetçi kimliğinden görece sıyrıldığı söylenebilir. Öncelikle 31 Mart seçimlerinde kullandığı inisiyatif ve alınan başarı bu görüntünün değişiminde oldukça etkili olmuştur. İkincisi, kendisine uzatılan mikrofonlara sık sık Cumhurbaşkanlığı adaylığının olmadığını iletmesi, kamuoyunun ve parti-içinin bir adaylık süreci ile meşgul olmasını engellemektedir. Sürecin yetkili organlar tarafından yönetileceğini ifade eden CHP lideri, Cumhurbaşkanlığı adaylığına “istekli” adaylar ile yaşanacak olası polemikleri ötelemiş gözükmektedir. 

Emanetçilik görüntüsünü ortadan kaldıran, liderlik görüntüsünü tahkim eden en temel mesele, Özel’in gelişmesine katkı verdiği normalleşme/yumuşama sürecidir. AK Parti iktidarının Cumhur İttifakı özelinde yaşadığı sıkışmaya bağlı olarak geliştirdiği açılım süreci, muhalefet ile olan gergin, çatışmacı siyaseti yumuşamaya dönüştürmüştür. AK Parti’de Erdoğan’ın bizatihi öncülük ettiği yumuşama süreci, CHP Genel Başkanı Özel tarafından normalleşme olarak adlandırılmış ve sahip olunan ajandaya bağlı olarak iktidar ile müzakere sürecine dönüştürülmüştür. Özel’in iktidar ile salt müzakere etmedikleri, müzakere üzerinden mücadele ettikleri yönündeki açıklaması kamuoyu kadar selefine verilmiş bir cevap niteliğindedir. “Saray rejimini” tanımadığını ilan eden, kurumlar ile görüşmek yerine onların kapısı önünde basın açıklaması yapan Kılıçdaroğlu’nun aksine Özel, iktidarı tanıyan, muhatap alınan, bilgi verilen, ülkenin sorunlarını bizatihi iktidara taşıyan bir aktöre dönüşmüştür. Oluşturduğu “gölge kabine” üzerinden her bir bakanlık ve ilgili sorunları kamuoyuna taşıyan Özel yönetimi, başkanlık rejimi ile zayıflayan Meclis denetimine alternatif bir kanal inşa etmiştir. 

Değişen Roller ve Arayış

AK Parti ve iktidarının en önemli tarihsel misyonu, toplumsal temsile sahip olması, dünden bugüne biriken devlet-toplum kopukluğunun giderilmesi, örselenen sınıfların özgüven kazanması, bir başka ifade ile çevrenin merkeze yolculuğudur. Fakat AK Parti’nin yaşadığı uzun erimli iktidar süreci, MHP gibi devletçi bir parti ile kurulan ittifak, toplumcu bir partinin kodlarının dönüşmesine, devletçi tutum geliştirmesine ve buna bağlı olarak iç gerilimler yaşamasına neden olmaktadır. Yaşanan iç gerilimler kendilerini sık sık dışa vurmakla birlikte, aktörlerin birbirlerine duydukları zaruret neticesinde işbirliği kör-topal yoluna devam etmektedir. Yumuşama/normalleşme süreci, AK Parti ile CHP’nin kurdukları/kurmakta oldukları ittifaklar haricinde, kurumsal bir işbirliğine girmeden toplumsal düzeyde yeni odakları uhdelerine katmalarına imkân tanıyabilir. AK Parti’nin dahil olduğu Cumhur İttifakı’na rağmen aldığı seçim mağlubiyeti, yaşadığı güç kaybı, onu köklerine dönmeye itmektedir. CHP ise devletin partisi rolünden toplumun sorunlarına kulak veren, geniş kesimlere hitap eden, yapısal sorunlara odaklanan, sahip olduğu belediyeler üzerinden halka dokunan toplumcu parti kimliği mücadelesi vermektedir. Bu dönüşüm, CHP’yi sıkıştığı yüzde 25-30 bandının üstüne çıkarabileceği gibi aldığı seçim galibiyetini kalıcı hale getirebilir. Dönüşüm sürecinin en az AK Parti’nin yaşadığı gerilim kadar, hatta ondan daha zor olduğu ortadadır. Bu konuda verilecek mücadele, uygulanacak strateji, yukarıda ifade ettiğimiz üzere resmî ideolojinin/Kemalizm’in dönüşümüne de hizmet edecektir. Bu bağlamda liderliğini tahkim etmek, emanetçi görüntüsünü ortadan kaldırmak ve kazandığı başarıları sürekli hale getirmek isteyen Özgür Özel açısından bunun bir zaruret olduğu açıktır. 

Dönüşümün özünün, öncelikle entelektüel bir uğraş olduğu ortadadır. CHP’nin, salt tematik değil özlü, bilişsel olarak dönüşmesi, sosyal demokrat tonların daha belirgin hale getirilmesi gerekmektedir. Özel’in, selefinin aksine, siyasi meseleleri “kayıt dışına” çıkmadan toplumsal alana yayması, taban-tavan işbirliği içerisinde yürütmesi gerekir. CHP’deki dönüşümün zor yanının toplumsal dönüşüm aşaması olduğu açıktır. Toplumun dönüşüme ikna edilmesi, yukarıda üretilen eşitlik-adalet-özgürlük söyleminin bir bütün olarak içselleştirilmesi gerekir. Bu süreç içerisinde elit dolaşımın güçlendirilmesi, siyasete yeni yüzlerin katılması bir zarurettir. Parti üst kademesinde görev yapan, fakat bu zamana kadar yönetim mekanizmalarına getirilmeyen isimlere alan açılması, toplumsal temsile sahip kişilerin hem yerel yönetimlerde hem parti teşkilatlarında görev almaları sağlanmalıdır. Yerel yönetim mekanizmalarının popülist ya da ideolojik saikler ile değil hizmet merkezli olarak çalıştırılması, topluma temas edilmesi gerekmektedir. İç dinamikleri tahrip etmeden, uzmanlık bilgisinden faydalanılması, dışarından isimlere de siyaset kapısının açık tutulması önem arz etmektedir. Bunların yanı sıra makro/ulusal düzeyde hukuk devleti ideali ile rasyonel-popülist olmayan şeffaf bir ekonomi modelinin takipçisi olunmalıdır. CHP bunları yapmak yerine geleneksel kesimler başta olmak üzere toplumu hor gören (Dilruba Kayserilioğlu olayı vb.), örseleyen bir dil geliştirilirse, yerelde nepotizm üzerinden bir siyaset takip ederse emanet edilen belediyeleri hızla kaybedeceği gibi genel siyasette de ana muhalefet koltuğunda oturmaya devam edecektir.

Although polarization in Turkey has long continued through alliance politics, the May 14 elections have dissolved the Six-Party Table and opposition actors have had to reduce their marches to an independent, natural area. The extent to which this method, which was seen as a necessity in terms of the change of power, was seen before the elections and was not bought by the society. The fragile picture given regarding “governance” was rejected by large segments of the society. The most concrete and striking manifestation of the disintegrating alliance politics was the change of leadership in the CHP. Kemal Kılıçdaroğlu, who became the CHP Chairman after a sensational process in 2010 and was defeated by the government in all the elections he entered, was forced to hand over his seat to Özgür Özel in the 38th Ordinary Congress held in November 2023. The language he developed during his candidacy for the presidency and the successes achieved nationwide on March 31, 2024 necessitate a more careful monitoring of Özel.

“CHP as a Democratic Actor”

To talk and understand the CHP is naturally to understand Kemalism/Ataturkist thought system as an official ideology. Along with the civil and military bureaucracy, the CHP has historically been an institutional actor of the official ideology and has been at the center of power relations. What distinguishes the CHP from other ideological actors is that it is a competitive member of the parliamentary, democratic order. Although its competitive nature has weakened during the single-party period or interim regime processes, the CHP's struggle and attitude are quite important for the development and functioning of democracy. When we take into account that Kemalism is nourished by the real-political field rather than ideological and intellectual processes, the existence of the CHP becomes even more meaningful. 

Having played a role in the establishment of the state and taking an active role in the ideological establishment of the system, the CHP experienced significant difficulties in coming to power after the institutionalization of the democratic order and could not achieve the desired success in eliminating the existing state-society gap. The most important democratic rupture in the history of the CHP was the overthrow of İsmet İnönü, who was identified with the single party, by Bülent Ecevit and the subsequent emergence of the CHP as the first party in the 1973-1977 parliamentary elections. Ecevit, who would become a “legend” for the CHP and the Turkish left, would first lose his power in Turkish politics as a victim of the Cold War and then of September 12. After its re-establishment in 1992, the CHP, which remained quite distant from the leftist discourse, would enter the 21st century as a statist actor with a high emphasis on secularism and far from social values. The CHP, which gained its energy largely from opposition to "reactionism" under the leadership of Deniz Baykal in the 2000s, would compensate for the weakness it experienced by approaching other ideological actors of the regime. Although Baykal's harsh secularist discourse was relatively abandoned by Kılıçdaroğlu, it was not easy for the CHP to reach large segments of society and the party anchored itself to the 25 percent band. 

It can be said that Kılıçdaroğlu has developed two basic strategies in the face of contraction. The first is the relaxation of the harsh ideological language developed within the framework of Kemalism. The first manifestation of the strategy is the positive attitude it has shown in resolving the headscarf issue. This was later followed by Ekmeleddin İhsanoğlu’s candidacy for president as a right-wing actor, and finally the “reconciliation” rhetoric voiced during the 2023 presidential election process. It can be said that the discourse and policies are largely centered on the party chairman and are not sufficiently adopted by the party organization/base. The second opening process is the “Table of Six” alliance established by the CHP with smaller “right-wing” parties, in which Kılıçdaroğlu assumed a leading role. 

As stated above, the organization of such an alliance, carrying it to the election without leaving room for crisis, achieving election success and, above all, the exercise of the power area after the election requires a very high level of synergy. The road accidents and the election defeat, in addition to the end of the alliance, removed Kılıçdaroğlu from the chairmanship seat. Despite the rhetoric produced and the political organizations established by the CHP, which could not increase its limited vote, the issue was seen primarily as a leadership issue and Özel was appointed as the chairman.

Özgür Özel and the “Change” Discourse in CHP

Compared to his predecessor, Özel is much younger, maintains his political excitement, is based on society in terms of his profession, has been a candidate for mayor in his hometown twice, and is a political actor with a strong local vein. Unlike Kılıçdaroğlu, who uses state power and has bureaucratic experience, Özel is an administrator in the Pharmacists' Union, has international relations, is a strong civil society figure, and is an organizer. Özel, who is also a deputy and also a party group deputy chairman in the Assembly, has frequently come to the forefront in the public opinion with his polemics. When we look at the big picture, unlike Kılıçdaroğlu, Özel is a politician who comes from the grassroots, has organizational reflexes, and is open to elite circulation. What brings Özel to the top of the CHP is his very good knowledge of the dynamics of the local and his ability to establish close relationships with the delegates. 

Despite being a name close to Kılıçdaroğlu, the issue that led Özel to run for chairmanship was, in his own words, the “off-the-record” politics that emerged within the CHP. One of the main issues that Özel brought up during his candidacy process was that decision-making processes in the CHP were produced by a limited number of advisors who did not have political responsibility with the leader, and that these were imposed from the top down without any negotiations. According to Özel, the protocol made with Ümit Özdağ in the presidential election, especially the Six-Man Table, and the offer presented to Sinan Oğan are “off-the-record” practices that sideline the base, alienate decision-making mechanisms, and distance delegates from realpolitik relations. The fact that this tendency that suppresses competitive politics within the party was built by Kılıçdaroğlu himself, the closure of information channels within the party, the long-term vacancies of relevant/authorized positions, and the resulting lack of policy production are the fundamental motives that pushed Özel into the leadership race. It can be said that the negative election baggage of his predecessor Kılıçdaroğlu was as effective as the positive discourse that activated the internal party democracy produced by Özel in the seat change.

The main problem that awaits Özel on his journey to the chairmanship is the risk of being a kind of trustee of Ekrem İmamoğlu and Mansur Yavaş, who came to the forefront in the party chairmanship and possible presidency process after Kılıçdaroğlu, and remaining in their shadow. It can be said that Özel has relatively shed this trustee identity since he took the chairmanship seat. First of all, the initiative he took in the March 31 elections and the success he achieved were quite effective in changing this image. Secondly, his frequent statements to the microphones extended to him that he is not a presidential candidate prevents the public and those within the party from engaging in a candidacy process. Stating that the process will be managed by authorized bodies, the CHP leader seems to have postponed possible polemics with candidates who are “willing” to run for the presidency. 

The most fundamental issue that has eliminated the image of trusteeship and strengthened the image of leadership is the normalization/détente process that Özel has contributed to develop. The opening process that the AK Party government developed due to the pressure it experienced in the People's Alliance has transformed the tense, conflicting politics with the opposition into détente. The détente process that Erdoğan personally led in the AK Party has been called normalization by CHP Chairman Özel and has been transformed into a negotiation process with the government depending on the agenda. Özel's statement that they are not only negotiating with the government but are struggling through negotiations is as much a response to his predecessor as it is to the public. Unlike Kılıçdaroğlu, who declared that he does not recognize the "palace regime" and makes press statements in front of institutions instead of meeting with them, Özel has become an actor who recognizes the government, is addressed, is informed, and directly brings the country's problems to power. The Özel administration, which brings each ministry and related problems to the public through the "shadow cabinet" it has formed, has built an alternative channel to the Parliamentary control that has weakened with the presidential regime. 

Changing Roles and Quest

The most important historical mission of the AKP and its government is to have social representation, to eliminate the state-society gap that has accumulated from the past to the present, to gain self-confidence of the weakened classes, in other words, the journey of the periphery to the center. However, the long-term period of power experienced by the AKP, the alliance established with a statist party like the MHP, causes the codes of a socialist party to transform, to develop a statist attitude and to experience internal tensions accordingly. Although the internal tensions experienced frequently manifest themselves externally, cooperation continues on its path as a result of the necessity that the actors feel for each other. The softening/normalization process may allow the AKP and the CHP to include new focal points at the social level without entering into an institutional cooperation, other than the alliances they have established/are establishing. Despite the AKP being a part of the People's Alliance, the election defeat it has suffered and the loss of power it has experienced are pushing it to return to its roots. The CHP, on the other hand, is struggling to gain a socialist party identity that listens to the problems of society, addresses broad segments, focuses on structural problems, and touches the public through the municipalities it owns, rather than acting as the party of the state. This transformation could take the CHP above the 25-30 percent band it is stuck in, and could make its election victory permanent. It is clear that the transformation process is at least as difficult as the tension experienced by the AKP, or even more difficult. The struggle to be given in this regard, the strategy to be implemented, will also serve the transformation of the official ideology/Kemalism, as we have stated above. In this context, it is clear that this is a necessity for Özgür Özel, who wants to strengthen his leadership, eliminate the image of a trustee, and make the successes he has achieved permanent. 

It is clear that the essence of transformation is primarily an intellectual endeavor. CHP needs to transform not only thematically but also cognitively, and social democratic tones need to be made more apparent. Unlike his predecessor, Özel needs to spread political issues to the social sphere without going “off the record” and conduct them in cooperation between the bottom and the top. It is clear that the difficult aspect of transformation in CHP is the social transformation phase. Society needs to be convinced of transformation, and the equality-justice-freedom discourse produced above needs to be internalized as a whole. In this process, it is imperative to strengthen elite circulation and bring new faces to politics. It should be possible to open space for names who work at the upper echelons of the party but have not been brought to the management mechanisms until now, and it should be ensured that people with social representation take office in both local governments and party organizations. Local government mechanisms need to be operated in a service-centered manner, not with populist or ideological motives, and it needs to be in touch with society. It is important to benefit from expert knowledge without destroying internal dynamics and to keep the door of politics open to names from outside. In addition to these, the ideal of a state of law and a transparent, non-populist economic model should be pursued at the macro/national level. If the CHP develops a language that belittles and undermines society, especially traditional segments (the Dilruba Kayserilioğlu incident, etc.), and pursues a policy of nepotism at the local level, it will rapidly lose the municipalities it was entrusted with, and will continue to sit in the seat of the main opposition in general politics.