Geçen Cuma ailemle İstanbul dışına çıkıyorduk. Cuma namazını kılmak için güzergahımın üstündeki Erenköy-Zihni Paşa Camii’ne gittim. Doğal olarak niyetim farzı kılıp hemen yola devam etmekti. Camide inşaat vardı. Dışarıda iskele kurulmuştu. Buna rağmen avlu doluydu. Hasırını kapan avluya seriyordu.

Camiye geldiğimde genelde dönem etkisi itibarıyla gözlerim hep genç-orta yaş kuşağını arar. Sürpriz bir şekilde seküler görünümlü, arkalarından saçlarını top yapmış, yanında çocukları ile iki bey, aldıkları hasırdan bana yer açarak namazı kılmama yardımcı oldular. Hutbede hoca efendi farzdan hemen sonra adeta kimsenin ayrılmamasını telkin edercesine merhum İsmail Haniye için toplu cenaze namazı kılınacağını hatırlattı. Farz biter bitmez iskele kolonları arasından ayakkabılarımı alıp adım atmak için hamlemi yapmıştım ki yanda kendi seccadesi üzerinde namazını tamamlayan takkeli ve cüppeli bir adamcağız adeta elimi tutarcasına “dur daha cenaze namazı var bırakıp nereye gidiyorsun” deyiverdi. Ben de ayakkabılarımı giyerken kendisinin gözlerinin içine kararlı bakarak üç defa “yolcuyum-seferiyim” diye cevabımı verdim ve devam ettim.

Bilenler bilir; Zihni Paşa Camii’nin bir kapısı hem çarşı hem de Marmaray çıkışı ile iç içedir. Camiden çıkıp hızlandığınızda kendinizi yabancı dünyalara geçiş yapmış hissedersiniz. Camideki dünya ile dışardaki dünyanın tek bağlantısı camideki vaaza mecburen kulak kabartan Marmaray çıkışındaki mini şortlu bayan ve partnerlerinin oluşturduğu kümelerin yarı yabancı yarı da öfkeli bakışlarıydı. Hızla bu topluluğu yararak Marmaray alt geçidinden çocuk parkına ulaştığımdaki görüntü de kuşak farkı ve günlük hayatın koşturmacası dışında pek farklı değildi.

“Kuşakların Duygu ve İnançları Ne Kadar Ortak Olabilir”

Cami içinden arabama ulaşana kadar,  “X, Y, Z ve Alfa kuşaklarının duygu ve inançlarının ne kadarı ortak olabilir” diye düşündüm. Biraz üzüldüm ve ürktüm. “Belki de bu bir çevrimsel döngüdür. Bu kadar açılan makas bir gün de daralır” diye ümitlenmek istedim.

Toplumsal, duygusal ve ideolojik yerli ve milli ayrışmanın son simgesi, Hamas lideri Haniye’nin bir kesimin gözünde şahadeti bir diğer kesimce de öldürülerek infâzı oldu. Ülkemizde seküler kesim başkalarının içişlerine karışmama ilkesinden ayrılmış, zikzaklı, popülist ve iç siyasete endeksli yeni dış politika ve onun güncel türev uygulamalarından oldukça rahatsız. Muhtemelen bunda Cumhuriyetin kurucularının çok acı Ortadoğu deneyimlerinin de rolü var. Düşünün, 4 Cumhurbaşkanımız Filistin cephesinde savaşmış, ikisi de esir düşmüş.

İşin aslına bakarsanız Osmanlı’da hedef hep Batı’ydı. Ortadoğu kutsal yerler dışında hiç öncelik değildi. Milli Görüş’ten itibaren Türkiye’deki siyasal İslamcılığın İslam dünyasına bakışı ve yönelişinin Osmanlı’nın bir dönem uyguladığı İslamcı dış siyaset realizmiyle pek ilişkisi olduğu da söylenemez. Osmanlı’da İslamcılık, Batı’da yetişmiş devlet adamı entelektüellerin sadece dönemsel bir dış diplomasi argümanıydı. Türkiye’deki İslamcılığın entelektüel İslamcılık ile ilişkisinin kalmadığını ve popülist-mahalle İslamcılığına dönüştüğünü söyleyebiliriz. İlgili iktidarların dış politikada uyguladığı İslamcılıkta yüzünün dışa dönük değil de mahalleye dönük olduğunu görebilmekteyiz.

“İslam Dünyası Fikrinin Siyasal Karşılığı Yok”

Kişisel görüşüm olarak halklar ve kültür bazında veya sokakta gerçekten bir İslam dünyası fikri hep olmuştur. Türkiye’deki popülist İslamcı siyasetin tartışmasız Müslüman halklar nezdinde, özellikle Filistin’de yaşayanlarda karşılığı vardır. Ancak İslam dünyası fikrinin siyasal ve ekonomik dayanışma açısından tarihte olduğu gibi bugün de de hiçbir karşılığı yoktur. Karşılığı olmayan bu siyasal gerçeğin ideolojik veya romantik olarak bir dış politika enstrümanı olarak kullanılması toplumun bir kesimini rahatsız etmekte diğer kesimini de radikalleştirerek kutuplaştırmaya yardımcı olmaktadır. Bu konuda Prof. Cemil Aydın’ın Alfa yayınlarından çıkan “İslam Dünyası Fikri” eserine göz atmanızı öneririm.

İsrail’in genişleme stratejisinin bölge ülkeleri kadar ülkemiz için de bir millî güvenlik tehdidi olduğu belirgindir. Ülkemizin bu doğrultuda uzun vadeli güvenlik yapılanmasına gitmesi gerektiği de açıktır. Türkiye’nin seküler kamuoyunun bu doğrultuda makulü değerlendireceğinden de şüphe yoktur. Siyasi karar alıcılar ne yazık ki Filistin siyasetlerini toplumda bir “rıza üretme” şeklinde değil de adeta bir yaşam tarzı dayatması şeklinde dikte etmektedirler. Son günlerde Instagram yasağı ve ilgili söylevler dahil bunun örneklerini sıkça yaşatmaktadır.

“Yaşam Tarzını Tehdit Algısı”

Yaşam tarzı dayatmasından doğan tehdit algısı burada, ortak kolektif bilinç üstünde belirleyicidir. Kim ne derse desin İmparatorluk bakiyesi Misak-ı Millî coğrafyasında bazı istisnalar hariç yüzler ve tarzlar toplumsalda Batı’ya dönüktür. Musul Araplarının, yaşam tarzı olarak Anadolu Türklerine ne kadar benzediği, Bağdat ve Basra Araplarından bile farklı olduklarını burada örnek olarak gözlemleyebilirsiniz. Burada kastedilen Fransız sosyolog Emanuel Todd’un Avrupa tarzı aile modelidir. Yani kabile veya birey üzerinden değil aile üzerinden otoriteyle ilişki kurma modeli. Tabi bunun ürettiği hukukun üstünlüğü ve refah gibi konular da var. Yukarıdaki örnekteki gibi Erenköy sokağındaki seküler insan, Ortadoğu yaşam veya ilişki tarzının zorla kendine satılması, başkalarının bedelini kendisine ödettirilmesi, bulaştırılması sinyallerinin artmasından doğan tedirginliği yaşıyor.

“Dış Siyasetin Sonuçları İzolasyonist Politikalara Rahmet Okutturuyor”

Hamas konusu 7 Ekim tartışmaları gözardı edilerek aceleye getirilmiştir. Hamas’ın karar mekanizmaları tam anlaşılamamıştır. Hamas’ı demokratik bir siyasi parti haline dönüştürebilmek, bunu kabul ettirmek ne kadar diplomatik başarıysa ülkemiz için 7 Ekim’in ardından Hamas’ı savunmak da o kadar riskli bir siyasettir. Konunun Hamas’ı savunmak değil Gazze katliamına ve asimetrik müdahaleye karşı çıkmak olduğu diplomaside ön plana çıkartılamamıştır. Gazze ve Hamas’ın aynı şeyler olup olmadığı işlevsel, ciddi bir tartışmanın konusudur. Ortaya çıkan sonuçlar haklı nedenlere dayansa da adeta İsmet İnönü’nün izolasyonist politikalarına rahmet okutturmaktadır. Bu dış siyaset başarısızlığının ardında, popülizm ile gerçek Osmanlı’yı idrak edebilecek entelektüel aklın ve geleneğin yoksunluğunun farkı mı belirleyici olmuştur, tam bilememekteyiz.

Bugün eğer Siyasal İslamcı siyaset, 21. Yüzyıl İslam dünyasında (tartışmalı) Osmanlı gibi bir düzen kuruculuk rolünü üstlenmek istiyorsa önce kendi ülkesinde rızaya dahil, adil, demokratik ve hukuka dayalı bir düzeni tesis edebilmelidir. Ayrıca bir gün idealist bir İslamcı siyaset bir dış politika enstrümanı olarak değerlendirilecekse öncelikle İslam dünyasının halkları ve sivil aktörler muhatap alınmalıdır. Bunların yöneticileri üstünde oluşturabileceği kamu baskısı değerlendirilebilmelidir.

Haniye yasının açtığı pencere bizlere, köklü devlet bürokrasisini ikna etmeden, fikri ve tecrübi altyapısı olmadan Ortadoğu siyasetine bulaşmanın maliyetlerini tekrar hatırlatmış oldu.

Last Friday, I was going out of Istanbul with my family. I went to Erenköy-Zihni Pasha Mosque, which was on my route, to perform the Friday prayer. Naturally, my intention was to perform the obligation and continue on the road immediately. There was construction in the mosque. Scaffolding was set up outside. Despite this, the courtyard was full. He was spreading his mat in the courtyard.

When I come to the mosque, my eyes always look for the young-middle age generation due to the influence of the period. Surprisingly, two secular-looking gentlemen, with their hair pulled back into a bun and their children next to them, helped me perform the prayer by making room for me from the mat they bought. In the sermon, Hodja Effendi reminded that a mass funeral prayer would be performed for the late Ismail Haniye right after the fard prayer, as if to suggest that no one should leave. As soon as the fard prayer was over, I was making a move to take my shoes and step between the scaffolding columns, when a guy wearing a skullcap and robe, who was completing his prayer on his own prayer rug, said, as if holding my hand, " Wait, there is still the funeral prayer, where are you going? " While I was putting on my shoes, I looked determinedly into his eyes and answered " I am a traveler " three times and continued.

Those who know know; One gate of Zihni Pasha Mosque is adjacent to both the bazaar and the Marmaray exit. When you leave the mosque and accelerate, you feel like you have passed into foreign worlds. The only connection between the world in the mosque and the world outside was the half-alien, half-angry looks of the clusters of women and their partners in mini shorts at the Marmaray exit, who were forced to listen to the sermon in the mosque. The view when I quickly passed through this community and reached the children's playground from the Marmaray underpass was not much different, except for the generation gap and the hustle and bustle of daily life.

“ How Common Can the Feelings and Beliefs of Generations Be?”

Until I reached my car from the mosque, I thought , " How much of the feelings and beliefs of generations X, Y, Z and Alpha can have in common ?" I was a little sad and scared. “ Maybe it's a cyclical cycle. I wanted to hope that the gap that has widened so much will narrow one day . 

The last symbol of social, emotional and ideological local and national separation was the martyrdom of Hamas leader Haniye in the eyes of one group and his execution by being killed by another. In our country, the secular segment is quite disturbed by the new foreign policy and its current derivative practices, which are zigzag, populist and indexed to domestic politics, deviating from the principle of not interfering in the internal affairs of others. Probably the very bitter Middle East experiences of the founders of the Republic also played a role in this. Think about it, 4 of our Presidents fought on the Palestinian front and two of them were captured.

As a matter of fact, the target in the Ottoman Empire was always the West . The Middle East was never a priority, except for the holy places. It cannot be said that the view and orientation of political Islamism in Turkey to the Islamic world since the National Vision has much to do with the Islamist foreign policy realism that the Ottoman Empire implemented for a period. Islamism in the Ottoman Empire was only a periodic foreign diplomacy argument of statesman intellectuals raised in the West . We can say that Islamism in Turkey has no connection with intellectual Islamism and has turned into populist-neighbourhood Islamism. We can see that the Islamism implemented by the relevant governments in foreign policy is oriented towards the neighborhood rather than outward.

“The Idea of ​​an Islamic World Has No Political Equivalent”

In my personal opinion, there has always been the idea of ​​a truly Islamic world on the basis of peoples and culture or on the street. Populist Islamist politics in Turkey undoubtedly has its appeal among Muslim peoples, especially those living in Palestine . However, the idea of ​​an Islamic world has no equivalent today, as it did in history, in terms of political and economic solidarity. Using this political reality, which has no equivalent, ideologically or romantically as a foreign policy instrument, disturbs one part of the society and helps to radicalize and polarize the other part. Prof on this subject. I recommend you to take a look at Cemil Aydın's work "The Idea of ​​the Islamic World" published by Alfa publications.

It is obvious that Israel 's expansion strategy is a national security threat for our country as well as the countries in the region. It is clear that our country needs to undertake long-term security structuring in this direction. There is no doubt that Turkey 's secular public will evaluate the reasonableness in this regard. Unfortunately, political decision-makers dictate Palestinian policies not as a way of " producing consent" in society, but as an imposition of a lifestyle. Recently, there have been frequent examples of this, including the Instagram ban and related speeches.

“Perception of Threat to Lifestyle”

Here, the perception of threat arising from lifestyle imposition is decisive on the common collective consciousness. No matter what anyone says, in the geography of the National Pact, which remains the Empire, with some exceptions, faces and styles are socially oriented towards the West . Here you can observe, as an example, how Mosul Arabs are similar to Anatolian Turks in terms of lifestyle, and how different they are from Baghdad and Basra Arabs. What is meant here is the European style family model of the French sociologist Emanuel Todd . In other words, it is a model of establishing a relationship with authority through the family, not through the tribe or the individual. Of course, there are also issues such as the rule of law and welfare that this creates. As in the example above, the secular person on Erenköy street is experiencing the anxiety arising from the increasing signals of the Middle Eastern lifestyle or relationship style being forcibly sold to him, others being made to pay the price, and being infected.

“ The Consequences of Foreign Policy Show Mercy for Isolationist Policies”

The Hamas issue was rushed by ignoring the October 7 discussions. Hamas' decision-making mechanisms are not fully understood. While transforming Hamas into a democratic political party and getting it accepted is a diplomatic success, defending Hamas after October 7 is also a risky policy for our country . It has not been brought to the fore in diplomacy that the issue is not to defend Hamas but to oppose the Gaza massacre and asymmetric intervention. Whether Gaza and Hamas are the same thing is a matter of functional, serious debate. Even though the results are based on justified reasons, they almost show mercy to İsmet İnönü's isolationist policies. We do not know exactly whether the difference between populism and the lack of intellectual mind and tradition that could comprehend the real Ottoman was the determining factor behind this foreign policy failure .

Today, if political Islamist politics wants to assume the (debatable) role of establishing an order like the Ottoman in the 21st century Islamic world, it must first be able to establish a consensual, fair, democratic and law-based order in its own country. Moreover, if one day idealist Islamist politics will be evaluated as a foreign policy instrument, the people of the Islamic world and civil actors should be addressed first. The public pressure that these may create on their managers should be evaluated.

The window opened by Haniye's mourning reminded us again of the costs of getting involved in Middle East politics without convincing the deep-rooted state bureaucracy and without an intellectual and experiential background.