Son birkaç yıldır yarım kalan görüşme süreçlerinden oluşan bir ‘Suriye politikası’ açmazında yaşıyoruz. Son haftalarda gördüğümüz gibi, her defasında görüşme isteği Türkiye’den geliyor. Suriye hükümeti, Türkiye’yle görüşmeye acelesi olmadığı izlenimi veren tutumunu koruyor. Rusya aracılığındaki görüşmeler de bugüne dek sonuç üretmedi. Öyleyse, nerede duruyoruz? Bu yazıda, görüşme sürecine çözümleme getirmeye çalışacağım. Bunu yaparken, günlük politikanın indirgeyici eğilimlerine olabildiğince mesafeli durarak, olası çözümün unsurlarını tartışacağım. Bu karmaşık meselede aklıselim tartışma pencerelerini açmaya ihtiyacımız var. Zira, konu hepimizi ve geleceğimizi yakından ilgilendiriyor.

Barışma olasılıkları

Konu açılınca ilk akla gelen, iki ülkenin devlet başkanlarının yakın gelecekte bir araya gelip gelemeyecekleri. Hayır, bu olası görünmüyor. Esad davete icabeten Ankara’ya ya da Türkiye’de aile tatiline gelir mi? Bu olasılık da pek zayıf. Peki, liderler görüşürler mi? Evet, olasılıkla üçüncü bir ülkede görüşürler. Esad yönetiminin Türkiye’yle görüşmeler yoluyla uzlaşı aranmaktan çıkarı var, fakat acelesi yok.

O halde soru, iki ülke arasında ‘normalleşme’nin neden tıkandığına geliyor. Çünkü, karşılıklı pozisyonlar birbirinden çok farklı. Suriye, görüşmelerin başlaması için Türkiye’nin topraklarındaki askeri gücünün çekilmesini ve bölgedeki silahlı gruplara desteğine son vermesini istiyor. Türkiye bu isteği karşılamaya hazır görünmüyor. Bir de, Suriye Kürtleri konusu var. Türkiye, Suriye’deki Kürtleri iki ülkenin bütünlüğüne yönelik tehdit oluşturan, ortak mücadele edilmesi gereken bir sorun olarak görüyor. Suriye ise bunu iç meselesi olarak mütalaa ediyor ve yeni bir çatışma alanı yaratmaktan kaçınıyor. Kuşkusuz bu denklemde ABD’nin de dikkate alınması gerekiyor. Kısacası, Suriye, Kürtlerle görüşmeler yoluyla çözüm bulmaktan yana.

Türkiye, daha çok Rusya ile İran, daha az Suudi Arabistan ile BAE’nin desteğini alarak Suriye’yle görüşme sürecini başlatmaya çalışıyor. Suriye, Esad’ın son açıklamasında gördüğümüz üzere, Türkiye’nin niyetlerine ve sürecin üretebileceği neticelere kuşkuyla yaklaşıyor. Bu nedenle, arabuluculuğa girişen Rusya’nın garantilerini almak istiyor. Türkiye, böylesi bir garantörlüğe yatkın mı? Sorunun yanıtı belirsiz. Bu ortamda Suriye, Türkiye’nin tam olarak ne istediğini anlamaya çalışıyor.

‘Normalleşme’nin olası patikasına bakalım: Suriye’nin önceden açık ve kesin mutabakatı alınmadan yapıldığı izlenimi veren ısrarlı görüşme çağrılarımız havada kalmış gibi duruyor. Bunun düşündürdüğü, görüşme girişiminin aceleye getirildiği ve zemininin titizlikle hazırlanmadığı. Apaçık görülen bu hal, Türkiye’nin iddia ettiği bölgesel ağırlığına ve saygınlığına gölge düşürüyor.

Beklenebilecek gelişmelerin yönü

Türkiye’nin ‘normalleşme’ sürecinin ardından muhalif grupları kurulacak Suriye hükümetlerine ithal ederek, Suriye’nin gelecekteki iç politikasını etkilemeyi umduğu düşünülebilir. Suriye yönetiminin bu olasılığı dikkate almadığı düşünülemez. Esad, Suriye’de yeterince uzun bir tarihi olan Müslüman Kardeşler ve bağlantılı grupların etkinliğini kabule yanaşmıyor. Kabul edecek olsaydı, Suriye’deki karışıklıkların çok erken bir aşamasında, Ağustos 2011’de Türkiye’nin baskılarına boyun eğerdi. Aslında Esad, geçmişte zayıf düştüğü bir kaç kere Türkiye’yle görüşme zemini bulmaya yöneldi. Örneğin, 2012’de Halep kırsalında çatışmalar başladığında, 2015’de İdlib cihatçı grupların eline geçerken, İŞİD/DEAŞ güçlenirken, Kürtler kuzeydoğu Suriye’de güçlenirken. Bunlar akla gelen ilk örnekler. Şimdiki şartların bulduğu kararsız dengede Suriye nüfuz alanlarına ayrılmış olsa da, artık Esad’ın ülke içinde liderlik konumu pekişmiş görünüyor. Esad, ülkemizde ve kuzeybatı Suriye’de Türkiye’nin himayesi altında yaşayan milyonlarca Suriyelinin, ‘Milli Ordu’ çatısında darmadağınık görüntü veren silahlı grupların ve nihayet on binlerce silahlı cihatçının kalıcı çözüm geciktikçe Türkiye’ye yükünün ağırlaşacağını düşünüyor olabilir. Buradan bakılırsa, Türkiye’nin içinden çıkamadığı ekonomik krizin bu yükü kaldırmakta zorlanacağı ve Türkiye’yi tavize zorlayacağı hesaplanıyor gibi duruyor.

Şimdiki duruma Suriye yıkılmış ve fiilen dörde bölünmüş durumda. İdlib, cihatçı kuluçka makinesi gibi görünüyor. Batı ülkelerinin yaptırımları sürüyor. Başkent Şam’da bile uzun süreli düzenli elektrik kesintileri var. Ekonomi dış desteğe muhtaç. Esad bakımından olabilecek en kötü senaryo olmuş, bitmiş; fakat Esad hala yönetimde. Bundan kötüsü olmayacaksa, Esad’ın Türkiye’yle uzlaşı aramak için aceleci olması gerekmeyecektir. Rusya Suriye’yi kaybetmek istemeyeceğine göre, Suriye Rusya’nın garantörlüğü olmadan görüşmelere başlamayacaktır. Bir de, Suriye Kasım ayındaki ABD seçimlerinin sonucunu görmek isteyecektir.

Türkiye’nin açmazları

Bu tablo, Şam’daki yönetim bakımından kuzeybatı Suriye genelinde ve İdlib özelinde cihatçı gruplar meselesinin Suriye’yi ilgilendirmediği, ‘Türkiye’nin sorunu olduğu’ yaklaşımını ön kabul haline getirebilir. Zira, Kürtler Türkiye için bir güvenlik meselesi olarak görülse de, Suriye bakımından askeri bir sorun oluşturmuyor. Suriye, sığınmacıları da ‘Türkiye’nin sorunu’ olarak değerlendiriyor. Adeta, ‘Bu sorunu siz teşvik ettiniz, yarattınız, alın ne haliniz varsa görün’ imasıyla konuşuyor. Bu çözümleme doğruysa, Türkiye ne yapabilir?

ABD’ndeki seçimlerin ardından ihtimalen yönetim değişse ve Suriye politikası Kürtler bakımından tadil edilse bile bu, en erken gelecek Ocak ayın sonunda ortaya çıkabilir. Bu halde bile, ABD’nin Suriye’den tamamen çekilmeyeceğini düşünmek mümkün. Rusya, dikkatini Ukrayna’dan Suriye’ye çevirebilirse daha aktif olabilir. İran’ın tutumunda kayda değer bir değişiklik beklemek için neden görünmüyor. Dolayısıyla, Suriye yönetiminin Türkiye'den istediği güvenceleri alana dek beklemeyi sürdüreceği, bunu yaparken alt düzeyli teknik görüşmeleri dışlamayacağı beklenebilir.

Türkiye’de politika yapıcıların dikkate almaları gereken bir kaç önemli konu var: İlki, görüşmeler hemen başlasa bile çözüm sürecinin yıllara yayılacağı. İkincisi, demokratik iç kamuoyu tartışması yoluyla yaratılmış asgari müştereklerimizin olmadığı. Üçüncüsü, Türkiye’nin bir ‘çözüm planı’ varsa, bunun bilinmediği. Kabul etmeliyiz ki, 2011’deki gibi ‘kervan yolda düzülür’ mantığıyla hareket ediyor görüntüsü vermeye devam ediyoruz.

Suriye konusunda yüzleşmemiz gereken asıl mesele şu olabilir: Türkiye, Suriye’de yaptığı temel hesap hatasını tekrarlıyor, bu akıldışı tutumunda anlaşılmaz şekilde ısrar ediyor ve içine düştüğü çelişkilerin ürettiği acı sonuçları ısrarla gözardı ediyor. Bunu yaparak, aslında inandırıcılığına ve saygınlığına, kendi ülke güvenliğine ve bölgesinde oyun kurucu potansiyeline zarar veriyor. Daha kötüsü, bu tutumun sürdürülebilir ve açıklanabilir yanı yok. Adeta bir çemberin içinde dönüp duran, mesafe alamayan bir halimiz var. Bu saptama doğruysa, Suriye meselesi Türkiye için can yakıcı ve aşındırıcı bir zımpara taşına dönüşebilir, kaynaklarımızı eritmeye uzun süre devam edebilir. Görüşme çağrıları yaparken, diğer yandan bunu da konuşmaya hazır olmamız gerekebilir.

We have been living in a "Syria policy" impasse consisting of incomplete negotiation processes for the last few years. As we have seen in recent weeks, the request for negotiations comes from Turkey every time. The Syrian government maintains its attitude that gives the impression that it is in no hurry to negotiate with Turkey. The negotiations mediated by Russia have not produced any results to date. So where do we stand? In this article, I will try to analyze the negotiation process. While doing so, I will discuss the elements of a possible solution while keeping as much distance as possible from the reductive tendencies of daily politics. We need to open the windows of common sense discussion on this complex issue. Because the issue closely concerns all of us and our future.

Possibilities for reconciliation

When the subject comes up, the first thing that comes to mind is whether the heads of state of the two countries will meet in the near future. No, this does not seem likely. Will Assad accept the invitation to come to Ankara or to Turkey for a family vacation? This possibility is also very weak. So, will the leaders meet? Yes, they will probably meet in a third country. The Assad administration has an interest in seeking a compromise through talks with Turkey, but it is in no hurry.

The question then becomes why the 'normalization' between the two countries has been blocked. Because the mutual positions are very different. Syria wants Turkey to withdraw its military force from its territory and end its support for armed groups in the region in order for talks to begin. Turkey does not seem ready to meet this demand. Then there is the issue of the Syrian Kurds. Turkey sees the Kurds in Syria as a problem that poses a threat to the integrity of the two countries and that needs to be fought together. Syria, on the other hand, considers this as an internal issue and avoids creating a new area of conflict. Undoubtedly, the US should also be taken into account in this equation. In short, Syria is in favor of finding a solution through talks with the Kurds.

Turkey is trying to start a process of talks with Syria, mostly with the support of Russia and Iran, and less with Saudi Arabia and the UAE. As we saw in Assad’s latest statement, Syria is skeptical of Turkey’s intentions and the results the process could produce. For this reason, it wants to get guarantees from Russia, which is mediating. Is Turkey inclined to such a guarantee? The answer to the question is unclear. In this environment, Syria is trying to understand exactly what Turkey wants.

Let's look at the possible path of 'normalization': Our persistent calls for talks, which give the impression that they were made without Syria's prior clear and definitive agreement, seem to have been left hanging in the air. This suggests that the attempt at talks was rushed and the ground was not meticulously prepared. This obvious situation casts a shadow over Turkey's claimed regional weight and prestige.

Direction of developments to be expected

It is possible that Turkey hopes to influence Syria’s future domestic politics by importing opposition groups into the Syrian governments that will be formed after the ‘normalization’ process. It is unthinkable that the Syrian government has not considered this possibility. Assad is unwilling to accept the influence of the Muslim Brotherhood and related groups, which have a long history in Syria. If he had accepted this, he would have bowed to Turkish pressure at a very early stage of the unrest in Syria, in August 2011. In fact, Assad has tried to find grounds for talks with Turkey several times in the past when he was weak. For example, when the clashes started in the Aleppo countryside in 2012, when Idlib fell to jihadist groups in 2015, when ISIS/ISIS was gaining strength, and when the Kurds were gaining strength in northeastern Syria. These are the first examples that come to mind. Although Syria has been divided into spheres of influence in the unstable balance that the current conditions have found, Assad’s leadership position within the country now seems to have been consolidated. Assad may think that the burden on Turkey will increase as the permanent solution is delayed due to the millions of Syrians living under the protection of Turkey in our country and in northwestern Syria, the armed groups that appear to be in disarray under the roof of the 'National Army', and finally the tens of thousands of armed jihadists. When viewed from this perspective, it seems that the economic crisis that Turkey cannot overcome will have difficulty in carrying this burden and will force Turkey to make concessions.

As things stand now, Syria has been destroyed and effectively divided into four. Idlib appears to be a jihadist incubator. Western sanctions continue. There are long-term regular power outages even in the capital, Damascus. The economy is in need of external support. The worst-case scenario for Assad has happened and is over; but Assad is still in power. If nothing worse happens, Assad will not be in a hurry to seek reconciliation with Turkey. Since Russia will not want to lose Syria, Syria will not start negotiations without Russia’s guarantee. In addition, Syria will want to see the results of the US elections in November.

Turkey's dilemmas

This picture may lead the administration in Damascus to assume that the issue of jihadist groups in northwest Syria and Idlib in particular does not concern Syria, but is a 'Turkey's problem'. Because, although the Kurds are seen as a security issue for Turkey, they do not constitute a military problem for Syria. Syria also considers the refugees as 'Turkey's problem'. It speaks with the implication that 'You encouraged and created this problem, take it and do whatever you want'. If this analysis is correct, what can Türkiye do?

Even if the US administration changes after the elections and the Syrian policy is revised with respect to the Kurds, this could happen at the earliest by the end of next January. Even in this case, it is possible to think that the US will not withdraw from Syria completely. Russia could be more active if it can turn its attention from Ukraine to Syria. There is no reason to expect a significant change in Iran's stance. Therefore, it can be expected that the Syrian administration will continue to wait until it receives the assurances it wants from Turkey, and that it will not rule out low-level technical talks.

There are a few important issues that policymakers in Turkey need to take into consideration: First, even if talks begin immediately, the resolution process will take years. Second, we do not have the minimum common ground created through democratic internal public debate. Third, if Turkey has a "resolution plan," it is unknown. We must admit that, as in 2011, we continue to give the impression that we are acting with the logic of "the caravan will be fixed along the way."

The real issue we need to face regarding Syria may be this: Turkey is repeating the fundamental miscalculation it made in Syria, insisting on this irrational attitude in an incomprehensible way, and stubbornly ignoring the painful results produced by the contradictions it has fallen into. By doing this, it is actually harming its credibility and reputation, its own national security, and its potential as a playmaker in the region. Worse, this attitude has no sustainable or explainable aspect. We are in a situation where we are spinning in circles, unable to make any progress. If this assessment is correct, the Syrian issue could turn into a painful and corrosive grinding wheel for Turkey, and could continue to erode our resources for a long time. While we are calling for talks, we may also need to be ready to talk about this.