Kimi şehirler vardır. O şehirlerde kimi yerler... Dokusuyla, tarihiyle özeldir, farklıdır. Özel ve farklı bir muameleyi hak eder. Tabii hassas bir yönetimi. İstanbul’da ‘Prens Adaları’ olarak bilinen Büyükada, Heybeliada, Kınalıada, Burgazada işte böyle yerlerdir. Binaları, yaşamış, hala yaşıyor olanları ve tabii doğası. Çocukluğum özellikle yazları Kınalıada ve Büyükada’da geçti. Hala Büyükada’ya sık sık gidip geliyorum. Ama bu bir; ‘benim zamanımda’ yazısı değil, olmayacak. Sadece bildiğim-yaşadığım yer olması yardımcı olacak. Ve daha çok sosyal demokrat belediyecilik üzerine düşünmeye davet eden bir yazı kurgulanacak. Katılımcı demokrasiyi anlamaya, anlamlandırmaya çalışarak. Adalar’a ‘ite-kaka-döve döve’ kabul ettirilmeye çalışılan minibüslerin başrolde olduğu…

Adalar’ı sınıflandırırken dünyadaki benzerlerine bakmak gerekir. Bu özel yerler ‘car free’ yani arabasız-araçsız alanlar olarak da değerlendirilir, öyle korunur. Yaya alanlarıdır, yürüme alanlarıdır, bisiklet alanlarıdır. Kimi Adalar’da kimi yerlere sadece yürüyerek ulaşım sağlanamaz. O yüzden dokuyu bozmayacak, elbette orada yaşayanların fikri-katkısı alınarak kimi çözümler getirilir.

Tarihi kaynaklara ya da burası üzerine yazılan kimi kitaplara baktığınızda bir zamanlar Prens Adaları’nda ana taşımacılığın eşeklerle yapıldığını görürsünüz. 20. yüzyıl başlarından itibaren atlı faytonların-kupaların çalışmaya başladığını hatta ‘eşekçilerle-atçıların kavgaları’ üzerine notları. Adalar’ın nüfusu arttıkça tabii buraya gelen turist sayısı fazlalaştıkça ‘yeni çözümler’ aranmaya başlanmış. Şu an Adalar’da kayıtlı nüfus şöyle: Büyükada 8 bin 700, Heybeliada 4 bin 57, Burgaz bin 654, Kınalı 2 bin 16. Yaklaşık 16-17 bin kişi. Ancak yaz ayları bu sayı 40 binleri, hafta sonu-bayramlarda 100 bini buluyor.

2020 yılına kadar faytonlarla yapılan taşımacılık özellikle atların fazla çalıştırılması, bakımsız bırakılması, yılda 100’ün üstünde atın zor şartlar nedeniyle ölmesi gibi haklı sebeplerle sonlandırıldı. Hala bir kesim ‘atlara daha iyi şartlar sağlanarak devam mümkün olabilir mi?’ idiyi tartışıyor. Şu notu da ekleyeyim. Faytonlar kaldırıldığında; Büyükada’ya kayıtlı 226, Heybeliada’ya kayıtlı 32, Burgazada’ya kayıtlı 27 fayton vardı. Mevsime göre 500 ile 1000 arasında at yaşıyordu.

Atlar gidince yerine ilk etapta; 13 kişi alan 40 tane, iki ile üç kişi alan taksi olarak kullanılan 20 tane elektrikli araç alındı. Ancak özellikle yaz aylarında bu araçlar Ada’ya günübirlik gelenlerin de talebiyle yetersiz kaldı. Adalar Belediyesi ile Büyükşehir Belediyesi’nin uzun süre ayrı partilerde olması burada yapılmak istenen kimi işler konusunda zorluk çıkarmış ancak 2019’daki seçimlerde ve 2024 seçimlerinde hem büyükşehir hem ilçe CHP tarafından yönetilmeye başlandı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Planlama Müdürlüğü’nün geçen süreçte üzerinde çalıştığı Adalar İlçesi Strateji Belgesi’nda ana konulardan biri ulaşımdı. Şu tespitlerde bulunulmuştu:

"Adalar’da motorlu taşıtlar kamu hizmetleri dışında kullanılmamış, adaların ana ulaşım biçimi tarihsel olarak yaya ve motorsuz taşıtlar olmuştur. Ancak son yıllarda günübirlik turizmin artışı, ihtiyaçların değişimi ve teknolojik yenilikler ada içinde yeni bireysel ve toplu ulaşım biçimlerine yönelik uygulamaların artmasına neden olmuştur. Bu kapsamda ada içi düzenlemeler ile adalar arası ve ana kara ile ulaşım, lojistik ve altyapı ilişkilerinin organizasyonu Adalar’ın koruma öncelikleri ile çatışan ve birlikte değerlendirilmesi gereken konulardır. Buna paralel olarak zamanla ihtiyaçların değişmesi düzenlemelerde de değişiklik gerektirmiş ancak bu düzenlemeler pek çok tartışmayı da beraberinde getirmiştir."

Aynı belgede şu kısım da yer almakta:

"Adalıların bir kısmı (ve bazı adalarda) toplu taşıma talebinde bulunmakta, bazıları toplu taşımanın ekstra imar baskısı yaratacağını düşünmekte, bazıları da toplu ulaşım önerilerinin Adalar halkıyla konuşulmadan kararlaştırılmasına karşı tepki duymaktadır."

Özellikle son iki madde yani ‘imar baskısı’ ve ‘adalılarla konuşulmadan’ noktaları önemli. Peki belediye, İETT neden bu minibüsleri alma yoluna gitti? Çünkü 2020 yılından itibaren kullanılan 13 kişilik elektrikli araçların kullanım izinleri kısa bir süre önce (30 Nisan) bitmişti. İETT bunun olacağını bildiği için bir süre önce ihaleye (hatta ihalelere) çıkmış, başvuran olmayınca Aselsan ile ilişkiye geçilmiş, benzer araç yerine Aselsan bu minibüslerin daha büyüğünü önermiş, İETT bastırmış, ‘bu boyda anlaşılmak zorunda’ kalınmıştı. Sahi o süreçte ortaya çıkan model-modeller niye Ada halkına sorulmadı? Bu arada bu minibüslerden biri 2022 yılında Büyükada’da görülmüş, sorular üzerine ‘bu tip araçların kullanılmayacağı resmi olarak’ duyurulmuştu. Ancak 25 Mayıs tarihinde minibüsler başta Büyükada olmak üzere kullanılmaya başlandı. Tepkiler üzerine İETT Genel Müdürü İrfan Demet’in de katılımıyla 27 Mayıs’ta Adalar Belediyesi’nde bir toplantı düzenlendi. Bu toplantıda Adalar’da yaşayanlarla bir diyalog ortamı oluştu hatta mevcut araçların izinlerinin uzatılması konusunda bir arayışın olacağına dair izlenim oluştu, bir nevi mutabakat da sağlandı.

Ancak mutabakat sözde kaldı. Kurban Bayramı öncesi minibüsler kullanılmaya, Adalılar da bunu protestoya başladı. Bu protestolara karşı da polis şiddeti... Bu sırada vahim bir gelişme İETT’nin açıklamasıydı. Açıklamada şöyle deniyordu:

"Yaz ayları ile beraber Adalar ilçesinin nüfusunun artması, özellikle hafta sonu ve bayramlarda 60 binin üzerinde insanın Adalar ilçesine gelmesi güvenli ve konforlu bir toplu ulaşım hizmetini sürdürmenin önemini daha da artırmaktadır. Bu nedenle tescilli, çevreci ve yeni nesil güvenli ulaşım donanımları ile üretilmiş araçlarımızı yaklaşan Kurban Bayramı öncesinde 15 Haziran 2024 tarihinde hizmete alınmıştır. Toplu ulaşım hizmetinden yaşanabilecek olumsuzlukların önüne geçilmesi için gerekli emniyetli tedbirlerin alınması hususunda Adalar Kaymakamlığı’na da gerekli bilgiler verilmiştir."

Açıklamaya biraz bakalım. Öncelikle kısa bir süre önce Adalılar ile yapılan toplantının dışında bir duruş-söylem söz konusu. İkincisi böyle özel alanlarda mekanı gelene uyarlamak yerine gelenlerin alana uyması da önemlidir. Elbette gelen herkesin kaliteli ve güvenli ulaşıma hakkı vardır ancak Ada’nın da yapısal özelliklerinin varlığı, yürüme-yaya önceliği olduğu göz ardı edilemez. Esas vahamet son cümlede gizli tabii. ‘Emniyetli tedbirlerin alınması hususunda Adalar Kaymakamlığı’na gerekli bilgi verilmiştir.’ Bu cümleyi yazanlar umarım protesto haklarını kullananlara polisin nasıl davrandığını görüp azıcık da olsa pişmanlık duymuşlardır.

Bitirirken…

Adalar’da bireysel elektrikli araç kullanımındaki patlama, korsan taksiden bu son gelen minibüslere, ulaşımda büyük bir kaos yaşanıyor. Ana noktası elektrikli de olsa en az araç ve yaya ağırlıklı bir turizm alanı olması gereken bu yerde hızlı bir şekilde halkın da katılımıyla yeni bir planlamaya ihtiyaç var. Ancak öncelik mevcut elektrikli araçların süresinin uzatılıp, minibüslerin çekilmesi olmalı.

CHP’li belediyeler sosyal belediyecilik kavramını 2019’dan beri doğru-etkin şekilde kullanıyorlar. Ancak burada kamucu-toplumcu belediyecilik anlayışının da devrede olması gerekiyor. Eminim biliyorlardır toplumcu belediyecilik başta stratejik hedeflerin belirlenmesi, katılımcı ve şeffaf bir yönetim anlamına gelir. Şu anda Adalar’da zorla kabul ettirilmeye çalışılan minibüs uygulaması; sosyal demokrat belediyecilik-toplumcu belediyecilik anlayışından da bir tabiat-kültür mirasına sahip çıkılması noktasında da beklentilerin-olması gerekenin hayli uzağındadır. Umarım bir yol bulunur.

There are some cities. Some places in those cities... They are special and different with their texture and history. It deserves special and different treatment. Of course, sensitive management. Büyükada, Heybeliada, Kınalıada and Burgazada, known as the 'Prince Islands' in Istanbul, are such places. Its buildings, those who lived and are still alive, and natural nature. I spent my childhood, especially in the summers, in Kınalıada and Büyükada. I still go to Büyükada frequently. But this one; It's not a 'in my time' article, it won't be. It will help if it's just where I know-live. And an article that invites people to think more about social democratic municipalism will be designed. By trying to understand and make sense of participatory democracy. The main role is played by minibuses, which are tried to be imposed on the islands by 'pushing, pooping and beating'...

When classifying the islands, it is necessary to look at their counterparts in the world. These special places are also considered as 'car free' areas and are protected as such. These are pedestrian areas, walking areas, cycling areas. In some islands, some places cannot be reached just by walking. Therefore, some solutions that will not disrupt the texture are brought forward, of course, by taking the opinions and contributions of the people living there.

When you look at historical sources or some books written about this place, you will see that once upon a time, the main transportation in the Prince Islands was done by donkeys. He notes that horse-drawn carriages started to operate from the beginning of the 20th century, and even notes on 'fights between donkey drivers and horsemen'. As the population of the islands increased, and of course the number of tourists coming here increased, 'new solutions' began to be sought. Currently, the registered population in the Islands is as follows: Büyükada 8 thousand 700, Heybeliada 4 thousand 57, Burgaz 1654, Kınalı 2 thousand 16. Approximately 16-17 thousand people. However, in the summer months this number reaches 40 thousand, and during weekends and holidays it reaches 100 thousand.

A photo from the action of rights defenders to end the horse carriage in the Islands

Until 2020, transportation by phaetons was terminated for justified reasons, especially due to overwork of horses, neglect of care, and the death of more than 100 horses a year due to difficult conditions. Some people still wonder, 'Is it possible to continue by providing better conditions for horses?' He discusses wasdi. Let me add this note. When the carriages are removed; There were 226 phaetons registered in Büyükada, 32 in Heybeliada, and 27 in Burgazada. Depending on the season, there were between 500 and 1000 horses.

When the horses are gone, in the first place; 40 electric vehicles that can accommodate 13 people and 20 electric vehicles that can be used as taxis that can accommodate two to three people were purchased. However, especially in the summer months, these vehicles were insufficient due to the demands of daily visitors to the island. The fact that the Adalar Municipality and the Metropolitan Municipality were in separate parties for a long time caused difficulties in some of the works to be done here, but in the elections in 2019 and the 2024 elections, both the metropolitan and the district began to be governed by the CHP. One of the main issues in the Adalar District Strategy Document, which the Istanbul Metropolitan Municipality City Planning Directorate has been working on in the past period, was transportation. The following findings were made:

"Motorized vehicles have not been used on the islands other than public services, and the main form of transportation on the islands has historically been pedestrian and non-motorized vehicles. However, in recent years, the increase in daily tourism, changes in needs and technological innovations have led to an increase in the applications for new individual and public transportation forms within the island. This In this context, intra-island regulations and the organization of transportation, logistics and infrastructure relations between islands and with the mainland are issues that conflict with the conservation priorities of the Islands and need to be evaluated together. In parallel, the changes in needs over time have required changes in the regulations, but these regulations have brought about many discussions. ."

The same document also includes the following section:

"Some of the islanders (and on some islands) demand public transportation, some think that public transportation will create extra development pressure, and some react against the decision of public transportation proposals without talking to the people of the Islands."

Especially the last two items, namely 'zoning pressure' and 'without talking to the islanders' are important. So why did the municipality and IETT choose to purchase these minibuses? Because the permits for the 13-passenger electric vehicles used since 2020 expired recently (April 30). Since IETT knew that this would happen, it went out to tender (even tenders) a while ago, and when there were no applicants, a relationship was established with Aselsan. Instead of a similar vehicle, Aselsan suggested a larger minibus, IETT pushed, and 'an agreement had to be made at this size'. Why weren't the people of the island asked about the model-models that emerged during that period? Meanwhile, one of these minibuses was seen in Büyükada in 2022, and upon questions, it was officially announced that 'this type of vehicles will not be used'. However, on May 25, minibuses started to be used, especially in Büyükada. Following the reactions , a meeting was held in Adalar Municipality on 27 May with the participation of İETT General Manager İrfan Demet . In this meeting, a dialogue environment was created with the people living on the Islands, and even the impression that there would be a search for extending the permits of existing vehicles was formed, and a kind of agreement was reached.

Photo: Islands Civil Initiative

However, the agreement remained nominal. Before Eid al-Adha, minibuses were used and the islanders started to protest this. Police violence against these protests... Meanwhile, a grave development was the statement of IETT. The statement said:

"The increase in the population of the Adalar district with the summer months and the arrival of more than 60 thousand people to the Adalar district, especially on weekends and holidays, further increases the importance of maintaining a safe and comfortable public transportation service. For this reason, we will use our registered, environmentally friendly and produced vehicles with new generation safe transportation equipment for the upcoming upcoming "It was put into service on June 15, 2024, before Eid al-Adha. Necessary information was also given to the District Governorate of the Islands about taking the necessary safe measures to prevent any negative effects that may arise from public transportation services."

Let's take a look at the explanation. First of all, there is a stance and discourse other than the meeting held with the Islanders recently. Secondly, in such special areas, it is also important for the visitors to adapt to the space rather than adapting the space to the visitors. Of course, everyone who comes has the right to quality and safe transportation, but the existence of the island's structural features and its walking-pedestrian priority cannot be ignored. Of course, the real gravity is hidden in the last sentence. 'Necessary information has been given to the District Governorship of the Islands regarding taking safe measures.' I hope those who wrote this sentence saw how the police treated those who exercised their right to protest and felt at least a little regret.

In closing…

The explosion in the use of individual electric vehicles in the Islands, from pirate taxis to these latest minibuses, is causing great chaos in transportation. In this place, which should be a tourism area with at least vehicle and pedestrian predominance, even if its main point is electric, a new planning is needed quickly with the participation of the public. However, the priority should be to extend the life of existing electric vehicles and withdraw minibuses.

CHP municipalities have been using the concept of social municipalism correctly and effectively since 2019. However, the public-social municipalism approach must also be in play here. I'm sure they know that socialist municipalism primarily means setting strategic goals and participatory and transparent management. The minibus application that is currently being forced to be imposed on the Islands; It is far from what should be expected in terms of social democratic municipalism and socialist municipalism, as well as protecting a natural and cultural heritage. I hope a way is found.