Cumhurbaşkanı ve AK Parti lideri Tayyip Erdoğan’ın 31 Mart seçim yenilgisi ardından siyaseten aldığı iki stratejik karar oldu. Birincisi, ekonomik krizden çıkabilmek umuduyla Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek sorumluluğuna verdiği Orta Vadeli Programa devam kararıydı. İkincisi de AK Parti bünyesindeki seçim yenilgisi muhasebesini zamana yayma kararı oldu.

Bu muhasebenin zamana yayılması hesaplaşmanın sancılarını azaltmayacak, muhtemelen arttıracak. Ama Erdoğan sonunda ekonomide vatandaşa içirdiği acı ilacın benzerini, bu kez siyasi planda kendisini yirmi küsur yıldır iktidarda tutan partisine de içirecek zor kararı alabilirse AK Parti kronikleşme işaretleri veren oy kaybını geri çevirebilir; bu zor kararı almadan önce önündeki üç senaryo ve bir ikilemi aşması gerekiyor.

Bir yılda nereden, nereye?

AK Parti tam bir yıl önce, 14 Mayıs 2023’teki parlamento seçimlerinde yüzde 35,3 oy aldı. CHP de yüzde 25,4 almıştı. 31 Mart yerel seçimlerinde AK Parti ülke genelindeki durumu yansıtan il genel meclisleri oylarında 2023’te aldığı oyu yüzde 35,5 ile korusa da rakibi CHP yüzde 37,7 ile onu yakaladı ve geçti.

Evet, yerel seçimle genel seçim aynı değildir.

Evet, MetroPoll Araştırma Şirketi Yöneticisi Özer Sencar’ın Nisan ve Mayıs anket sonuçlarında her iki partinin oy kayıplarına bakarak vardığı, seçmenin yerel yönetimlerde CHP’ye artık güveniyor ama ülke yönetimini emanet etmekte henüz emin olmadığı saptaması da doğru görünüyor. Ama bu sonuçlara göre CHP, Erdoğan iktidarı boyunca aldığı en yüksek oy potansiyeline ulaşırken AK Parti kuruluşundan beri aldığı en düşük düzeye gerilemiş görünüyor.

Burada bir diğer kıdemli araştırmacı, yıllarca KONDA anketlerini yönetmiş Bekir Ağırdır’ın saptamalarına de değinmek gerekiyor.

“31 Mart gecikmiş 14 Mayıs”

Ağırdır’ın muhafazakâr eğilimli düşünce kuruluşu Ankara Enstitüsü için yazdığı “Yerel Seçim Başarısı CHP’de Değişimin Başlangıcı mı?” raporunda “Aslında 31 Mart 2024 akşamı karşımıza çıkan siyasal manzaranın ve o meşhur renkli haritanın 14 Mayıs genel seçimleri akşamı oluşması beklenirdi” diye yazmış. Şöyle devam ediyor:

·                “Seçmenin gündelik hayatın dertlerinden merkezileşmeye, keyfileşmeye, adaletsizliğe, hukuksuzluğa tepkisinin emareleri de bolca vardı. Kılıçdaroğlu ve Akşener ikilisi mucizeyi gerçekleştirip kaybetmeyi başarınca başka bir tablo oluşmuştu. Bu nedenle [31 Mart’ta] karşılaştığımız tablo esas itibariyle ertelenmiş ve gecikmiş bir tabloydu.”

Aslında Kılıçdaroğlu’nun “muhalefeti büyütmek” amaçlı ittifaklar politikası son düzlükte kendi adaylığını öne çıkarana dek başarı kazanacak gibi görünüyordu. Sencar da Ağırdır da 28 Mayıs 2023’te Erdoğan’ın karşısında Ekrem İmamoğlu ya da Mansur Yavaş’ın aday olması halinde kazanacağı görüşünde.

Tabii 14-28 Mayıs seçimlerinden 31 Mart’a kadar geçen on ayda ekonomik krizin ağırlaşması ve seçmende Erdoğan’ın izlediği ekonomik politikayla çıkılamayacağı kanısının pekişmesini de hesaba katmak gerekiyor.

Kayıp-kazanç dengesi ne söylüyor?

Ağırdır, aynı raporda partilerin 2024’te belediye başkanlığı ve belediye meclisi için aldığı oy oranlarını, oy sayılarıyla karşılaştırdığında dikkat çekici bir görüntü çıkmış ortaya. Örneğin AK Parti belediye başkanlıkları için aldığı 16,4 milyon oya karşılık, parti tercihinin ortaya çıktığı belediye meclisleri için 14,8 milyon oy alabilmiş. CHP’de bu fark daha fazla. Başkanlıklar için 17,4 milyon oy toplanmış ama belediye meclisleri için 15,8 milyon oy verilmiş. Küsuratları yuvarlayarak AK Parti 1,5 milyon oy ve yüzde 2,4, CHP de 1,6 milyon oy ve yüzde 2,6 ekside.

Buna karşı Ağırdır’ın 2024’te yerel meclis ve 2023 genel meclis oylarındaki karşılaştırmasında bambaşka bir manzara çıkıyor ortaya. AK Parti’nin 18,5 milyon oyu 14,8’e düşüp kayıp oranı yüzde 6,4 olurken, CHP’nin 13,4 milyon oyu 15,8’e çıkmış; kazanç oranı yüzde 3,7.

Çok karışık gelmesin:

·                Özel ve yeni CHP yönetimi mevcut çizgisini yenileyerek sürdürürse iktidarı almaya yaklaşır,

·                Erdoğan ise radikal bir şeyler yapmaz ve bu kayıp sürerse geri dönülemez noktaya gelebilir.

Kritik kütle ve geri dönülemez nokta

Geri dönülemez noktanın iki kullanım alanı var. Biri ulaştırma alanında. Okyanusa açılan gemi ya da havadaki uçağın yakıtının artık onu yola çıktığı noktaya döndürmeye yetmeyeceği seviyeye düştüğü noktadır: yola devamdan başka seçeneği yoktur.

Bilimden siyasete ödünç alabileceğimiz bir tanım da var.

Fizik ve kimyada kritik kütle ve geri dönülemez nokta tanımları durdurup geri almanın mümkün olmadığı noktalar anlamına da geliyor. Bir dal parçasını belli bir noktaya kadar zorlarsanız, zorlamayı bıraktığınızda eski haline döner, yoksa kırılır. Bir metal plakaya belli bir gücün fazlasını uyguladığınızda artık şekli geri dönülemez halde tencere ya da miğfere dönüşür. Nükleer enerji alanında, zincirleme tepkiye giren atomlar bir noktaya kadar kontrol altında tutulabilir; açığa çıkan enerjiyi elektriğe çevirebilirsiniz. Ama zincirleme tepkiye giren atomlar “kritik kütleyi” aştığı zaman kaçıp saklanacak bir yer bulursanız ne âlâ; çünkü artık durdurmak, geriye, eski hale dönmek mümkün değildir.

Erdoğan’ın önündeki sorun, AK Parti’deki zincirleme reaksiyonu kritik kütleye ulaşmadan kontrol altına almak diyebiliriz.

Erdoğan’ın ikilemi ve üç senaryo

Erdoğan’ın ikilemi aslında AK Parti’yle devam edip etmemektir. Bu, ömrü vefa etseydi Turgut Özal’ın da seçenekleri arasında olan “yenisine bakma” ikilemidir. Özel, kurup iktidar yaptığı Anavatan Partisinin (ANAP) artık kendi yenilikçi olmaktan çıkıp halktan kopuk statükocu kimliğin temsilcisi olmaya başladığını, kendi taşıdığı yükün altında çökme belirtileri gösteren “kritik kütleye” ulaştığını görüyordu.

Erdoğan’ın henüz bu saptamayı yaptığını gösteren somut işaret yok ama 31 Mart muhasebesini zamana yayma kararı, kendi içinde “yenisine bakma” seçeneğini de değerlendirme fırsatı verebilir.

Zor kararı vermek için önünde bulunan üç senaryoyu değerlendirmesi gerekiyor:

1- CHP lideri Özgür Özel’in diyalog önerisiyle başlayan “siyasette yumuşama”, ya da “normalleşme” çizgisini sözde bırakmadan sahiplenmek,

2- MHP lideri Devlet Bahçeli’nin de desteğiyle şimdiye dek izlediği güç politikalarını belki kozmetik tavizlerle sürdürmek,

3- 31 Mart muhasebesi için kazandığı zamanı, Ağustos-Eylül’e dek ekonomide umulan düzelmeler, belki dış politika-güvenlik konularıyla perdeleyip AK Parti dönüşümü değil, yenilgiyi unutturmak için kullanmak.

Zor karar, acı ilaç

Birinci senaryo, Erdoğan’ı yirmi yıldır iktidarda tutan kutuplaştırma, zıtlaşma siyasetini geriye çekme anlamını taşır? (CHP onun ziyareti için oturma düzenini bile ilan etti ama “En kısa zamanda” dediği ziyaret tarihi henüz açıklanmadı.) Erdoğan’ın bu senaryoyu seçmesi gerçekten en kökten ve acı ilaç gerektiren kararı olur. AK Parti içinde bir özeleştiri ve safra atma da diyebileceğimiz bir tasfiye süreci gerektirebilir.

İkinci senaryo, Cumhur İttifakı bünyesinde AK Parti ile MHP arasında gayrı resmî, yazılı olmayan koalisyon protokolünün yenilenmesi demektir. Hem Erdoğan hem Bahçeli için belli yüklerden kurtulmayı gerektirir ama kutuplaşma/zıtlaşma siyaseti devam edecek demektir.

Üçüncü senaryo Erdoğan için en az risk taşıyan senaryodur. AK Parti içinde günah keçisi, başka deyişle zekât keçisi ilan edilecek birkaç ismi gönderip 31 Mart’ı “zincirleme tepkimenin” göstergesi değil bir “yol kazası” sayarak Erdoğan’ın şimdiye dek izlediği çizgiden sapmayacağı anlamına gelir.

Bu durumda CHP’ye düşen sadece birbirlerini yemek yerine kazandıkları belediyeleri iyi yöneterek vatandaşı memnun etmek olabilir.

President and AK Party leader Tayyip Erdoğan made two politically strategic decisions after the March 31 election defeat. The first was the decision to continue the Medium Term Program, which was put under the responsibility of the Minister of Treasury and Finance, Mehmet Şimşek, in the hope of getting out of the economic crisis. The second was the decision to spread the accounting of election defeat within the AK Party over time.

Spreading this accounting over time will not reduce the pain of reckoning , it will probably increase it. But if Erdogan can finally make a difficult decision to make his party, which has kept him in power for more than twenty years, take a similar bitter medicine in the economy to the citizens, this time on the political level, the AK Party can reverse the loss of votes that is showing signs of becoming chronic; He must overcome three scenarios and a dilemma before making this difficult decision.

From where to where in a year?

AK Party received 35.3 percent of the votes in the parliamentary elections on May 14, 2023, exactly one year ago. CHP also received 25.4 percent. In the March 31 local elections, although the AK Party maintained the votes it received in 2023 with 35.5 percent in the votes of the provincial general assemblies, reflecting the situation across the country, its rival CHP caught up with and surpassed it with 37.7 percent.

Yes, local elections and general elections are not the same.

Yes, MetroPoll Research Company Manager Özer Sencar's conclusion, based on the vote losses of both parties in the April and May survey results, that voters now trust the CHP in local governments, but are not yet confident in entrusting the country's administration , also seems correct. But according to these results, while CHP reached its highest vote potential during Erdogan's rule, AK Party seems to have fallen to its lowest level since its establishment.

Here, it is necessary to mention the observations of another senior researcher, Bekir Ağırdır, who has managed KONDA surveys for years.

“March 31 is delayed, May 14”

Ağırdır wrote for the conservative think tank Ankara Institute, “ Is Local Election Success the Beginning of Change in CHP? ” he wrote in his report, “Actually, the political landscape we encountered on the evening of March 31, 2024 and that famous colorful map were expected to occur on the evening of the general elections of May 14.” It continues like this:

·                “There were also plenty of signs of the voters' reaction to centralization, arbitrariness, injustice and lawlessness, which are among the problems of daily life. When Kılıçdaroğlu and Akşener duo performed the miracle and managed to lose, a different picture was formed. For this reason, the picture we encountered [on March 31] was essentially a postponed and delayed picture.”

In fact, Kılıçdaroğlu's policy of alliances aimed at "growing the opposition" seemed to be successful until he put forward his own candidacy in the final stages. Both Sencar and Ağırdır are of the opinion that he will win if Ekrem İmamoğlu or Mansur Yavaş are candidates against Erdoğan on May 28, 2023.

Of course, it is necessary to take into account the aggravation of the economic crisis in the ten months between the May 14-28 elections and March 31, and the strengthening of the voter's opinion that it is impossible to overcome the economic policy followed by Erdoğan.

What does the loss-gain balance say?

It is heavy, when the same report compared the vote rates received by the parties for the mayoralty and city council in 2024 with the number of votes, a striking image emerged. For example, while the AK Party received 16.4 million votes for mayoralties, it received 14.8 million votes for municipal councils where the party's preference emerged. This difference is greater in CHP. 17.4 million votes were collected for the presidential elections, but 15.8 million votes were cast for the municipal councils. Rounding off the fractions, AK Party is in a negative position with 1.5 million votes and 2.4 percent, and CHP is in a negative position with 1.6 million votes and 2.6 percent.

On the other hand, a completely different picture emerges in Ağırdır's comparison of the local council votes in 2024 and the general council votes in 2023. While AK Party's 18.5 million votes decreased to 14.8 and the loss rate became 6.4 percent, CHP's 13.4 million votes increased to 15.8; earnings rate is 3.7 percent.

Don't get too confused:

·                If the private and new CHP administration continues to renew its current line, it will come close to taking power.

·                If Erdoğan does not do something radical and this loss continues, it may reach a point of no return.

Critical mass and point of no return

The point of no return has two uses. One is in the field of transportation. It is the point at which the fuel of an ocean-going ship or airborne plane drops to a level where it is no longer sufficient to return it to its starting point: it has no choice but to continue its journey.

There is also a definition we can borrow from science to politics.

In physics and chemistry, the definitions of critical mass and point of no return also mean points where it is not possible to stop and reverse. If you force a branch to a certain point, it will return to its original shape when you stop pushing, otherwise it will break. When you apply more than a certain amount of force to a metal plate, its shape irreversibly turns into a pot or a helmet. In the field of nuclear energy, chain reaction atoms can be kept under control up to a point; You can convert the released energy into electricity. But when the atoms in the chain reaction exceed the “critical mass”, it is fine if you can escape and find a place to hide; Because it is no longer possible to stop, to go back, to the old situation.

We can say that the problem facing Erdogan is to control the chain reaction in the AK Party before it reaches critical mass.

Erdoğan's dilemma and three scenarios

Erdoğan's dilemma is actually whether to continue with the AK Party or not. This is the dilemma of "looking for a new one", which was among Turgut Özal's options if he had passed away. Özel saw that the Motherland Party (ANAP), which he founded and ruled, had ceased to be innovative and had become a representative of the status quo identity, disconnected from the people, and that it had reached a "critical mass" that showed signs of collapsing under the burden it carried.

There is no concrete sign that Erdoğan has made this determination yet, but the decision to extend the March 31 accounting over time may also provide the opportunity to consider the option of "looking at the new one".

To make the difficult decision, he needs to evaluate three scenarios in front of him:

1- To embrace without leaving behind the line of "softening in politics" or "normalization" that started with the dialogue proposal of CHP leader Özgür Özel,

2- To continue the power policies it has followed so far, perhaps with cosmetic concessions, with the support of MHP leader Devlet Bahçeli,

3- To use the time gained for the March 31 accounting to make people forget about the defeat, not the transformation of the AK Party, by masking it with the expected improvements in the economy until August-September, and perhaps foreign policy-security issues.

Difficult decision, bitter medicine

Does the first scenario mean withdrawing the policy of polarization and confrontation that has kept Erdoğan in power for twenty years? (CHP even announced the seating arrangement for his visit , but the date of his visit, which he said "as soon as possible", has not been announced yet.) Erdogan's choice of this scenario would truly be the most radical and painful decision. It may require self-criticism and a liquidation process within the AK Party, which can also be called ballasting.

The second scenario means the renewal of the unofficial, unwritten coalition protocol between the AK Party and MHP within the People's Alliance. For both Erdoğan and Bahçeli, it requires getting rid of certain burdens, but it means that the politics of polarization/contrast will continue.

The third scenario is the least risky scenario for Erdoğan. By sending a few names within the AK Party to be declared scapegoats, in other words, alms goats, and considering March 31 as a "road accident" rather than an indicator of a "chain reaction", this means that Erdogan will not deviate from the line he has followed so far.

In this case, CHP's duty can only be to please the citizens by managing the municipalities they won well, instead of eating each other.