Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, ABD Başkanı Trump ve Ermenistan Başbakanı Paşinyan 8 Ağustos imza töreninde. (Foto: X/IlhamAliyev)

Azerbaycan ve Ermenistan liderleri İlham Aliyev ve Nikol Paşinyan’ın 8 Ağustos’ta Vaşington’da ABD Başkanı Donald Trump aracılığıyla vardıkları anlaşma, sadece Kafkaslar değil, Orta Asya ve Orta Doğu’daki siyasi ve ekonomik dengeleri de değiştirmeye aday. Özellikle iki tarafın çatışmasızlık sözü vermesi, yıllardır bir anlaşmayı sürüncemede bırakan Minsk Grubundan aynı anda çekilmeleri siyasi açıdan çok önemli adımlar. Düşünsenize, husumeti tarihten gelen iki ülke, birlikte Trump’ı Nobel Barış Ödülüne aday göstermeye hazırlanıyorlar.

Adını Zengezur Koridoru olarak anmaktan özellikle kaçınılan, Azerbaycan ana karasını Türk sınırındaki Nahcivan’a bağlayan bölümün Amerikan garantörlüğünde kara ve demiryoluyla birleştirilmesi projesiyse Orta Asya ve Kafkasları Türkiye üzerinden Orta Doğu ve Avrupa ile birleştirmeyi amaçlıyor.

Trump Uluslararası Barış ve Refah Rotası (TRIPP) adı verilen bu yol, 1999’da Azerbaycan petrolünü Gürcistan ve Türkiye üzerinden dünya pazarlarına açan Bakü-Tiflis-Ceyhan Hattından sonra en önemli jeopolitik eşik olabilir.

Anlaşmanın görünmeyen boyutu

Anlaşmanın çok anılmayana bir Orta Doğu boyutu var. Nitekim Anlaşmadan bir gün önce Aliyev, ABD Başkanının Orta Doğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ile görüştü. Türkiye’nin itiraz ve uyarılarına rağmen Azerbaycan’ın İsrail’le yakın ilişkisi var. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a, İsrail’in petrol dışalımının neredeyse yarısını aldığı Bakü-Tiflis-Ceyhan hattını neden kapatmadığını soruyor muhalefet. Bu görüşmeden hemen önce Azerbaycan petrol şirketi SOCAR, Amerikan Exxon ile bir yatırım mutabakatına imza attı. Bir gün sonra da ABD, Azerbaycan üzerindeki yaptırımlarını kaldırdı.

Ermenistan’ın İran’la sınırını fiilen ABD kontrolüne açan anlaşmayla Ermenistan kısa sürede Amerikan yatırımlarıyla kalkındırılacağa benziyor.

Peki, Türkiye bu gelişmeyle Ermenistan sınır kapısını açacak mı?

Ermenistan ile sınır kapısı

Türkiye, 1991’de Sovyetler Birliğinden bağımsızlığını ilan ettikten sonra Ermenistan’ı ilk tanıyan ülkelerden olmuş, hatta yeni kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesine, Azerbaycan ile birlikte üye olmasını sağlamıştı. Ancak 1993’te Ermenistan’ın Rusya desteğinde Azerbaycan’a saldırıp Karabağ’ı işgaliyle, tam olarak da Kelbecer katliamı sonrasında sınır kapatılmış, diplomatik ilişki de kurulmamıştı.

Kars’taki Akyaka (Ermenistan tarafında Ahuryan) sınır kapısı o tarihten bu yana kapalı.

Ancak resmi kaynakların YetkinReport’a verdiği bilgiye göre 8 Ağustos Azerbaycan-Ermenistan anlaşmasıyla sınır kapısı açılmayacak; en azından halihazırdaki tutum bu.

Gerekçesi de Trump’ın bunu bir “barış Anlaşması” olarak duyurmasına rağmen bunun nihai barış anlaşması olmaması.

Nitekim Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, anlaşma sonrası yaptığı açıklamada henüz anlaşmaya “paraf attıklarını” Ermenistan’ın Anayasasını değiştirmesi durumunda her an barış anlaşması imzalamaya hazır olduklarını söyledi.

Ankara ve Bakü’nün koşulu aynı

Çünkü Ermenistan Anayasasının gerekçesinde hala tarihi, büyük Ermenistan bahsi var; Azerbaycan’ın ve Türkiye’nin bir bölümü de Ermenistan olarak sayılıyor. Ankara da Bakü’de Erivan’ın önce BM tarafından kabul edilen ülke sınırlarını kabulünü, haklı olarak şart koşuyor. 2009’daki Türkiye-Ermenistan anlaşması bu yüzden bozulmuştu.

Türkiye’nin koşulu da bu: Azerbaycan, Ermenistan ile barış anlaşması imzaladıktan sonra Akyaka sınır kapısı açılacak.

Şu da var: Eğer Aliyev, 2020 sonbaharında 30 yıldır çözülemeyen Karabağ sorununu Türkiye’den de aldığı siyasi ve askeri destekle, işgale son vererek çözmüş olmasaydı, bugün bu konuyu konuşmayacaktık.

Paşinyan, ülkesinin bu tarihi kompleksle bir yere varamayacağını, bugünkü sınırlarıyla “Gerçek Ermenistan’ı” kalkındırmaya çalışmaları gerektiğini vazeden bir siyasetçi.

Azerbaycan ile barış ve sınır kapısı konusu Paşinyan’ın 20 Haziran’da İstanbul’da Erdoğan ile görüşmesinde de konuşuldu.

Türkiye, Ermenistan ülke sınırlarını tanıdığında sınır kapısını açacak.