AB ile Gümrük Birliği anlaşması mevcut koşullarla Türkiye için kaldıraçtan çok kelepçe olmaya başladı. Ufukta güncelleme de görünmüyor. Fotoğrafta Mehmet Öğütçü, İngiltere eski Başbakanı Boris Johnson ile Hesap Uzmanları Vakfı panelinde konuşup soruları yanıtlarken görünüyor.

Türkiye’nin 1996’dan bu yana Avrupa Birliği (AB) ile yürüttüğü Gümrük Birliği, zamanında devrim niteliğinde bir adım olarak görülmüştü. Çok katkısı oldu sanayi dönüşümüne ve AB ile bütünleşmeye. Ancak aradan geçen 29 yıl, bu anlaşmanın Türkiye için artık bir kaldıraçtan çok bir kelepçe haline geldiğini açıkça ortaya koyuyor. Bugün Türkiye, AB tam üyesi olmadan Gümrük Birliği’nin tüm yükümlülüklerine boyun eğiyor, ancak karşılığında karar alma mekanizmalarına katılamıyor.

AB ne üyelik veriyor ne Gümrük Birliği’ni tarım, hizmetler ve de yeni ticaret dinamiklerini de içerecek şekilde modernize etmeye yanaşıyor. “Hep bana hep bana” diyor.

Bu koşullarda artık şu soruyu sormanın zamanı geldi: Türkiye, küresel ticaret stratejisinde yeni bir paradigma değişikliğine hazırlanmalı mı?

Gümrük Birliğinin başka örneği yok

30 Mayıs’ta İstanbul’da Hesap Uzmanları Vakfı (HUV) toplantıları çerçevesinde gerçekleştirdiğimiz sohbette Dünya Ticaret Örgütü’nün eski Genel Direktörü Roberto Azevêdo, bu soruya çarpıcı bir perspektif kazandırdı: “Türkiye’nin Gümrük Birliği gibi tek taraflı bağlı olduğu başka bir ülke örneği yok. Dünyada benzerini görmedim. Brezilya adına Mercosur anlaşmalarını yürütürken Türkiye ile müzakere etmek için önce Brüksel’in onayını almak zorundaydık. Bence gözden geçirilmeli”

Türkiye, tam üye olmadığı bir kulübün kurallarına uymakla yükümlü, ama karar masasında sandalyesi yok. Üstelik gerçekten de bu sistem, dijital ticaret, hizmet sektörü, kamu alımları ve tarım gibi 21. yüzyılın kilit alanlarını kapsamıyor. Diğer yandan AB tarafında herhangi bir güncelleme için siyasi irade de görünmüyor.

Boris Johnson: “Çıkın artık!”

İngiltere eski Başbakanı Boris Johnson, panelden sonraki sohbetimizde daha da ileri gitti:

“Türkiye’nin AB ile sınırlı kalması artık gerçekçi değil. Türkiye, Afrika’dan Balkanlar’a, Asya’dan Kafkasya’ya kadar uzanan etkili bir oyuncu. AB ile ticaret elbette önemli ama kendi küresel oyun planınızı da yazmalısınız.” Hatta BRICS’e üyelik sorusuna da şaka yollu cevap verdi: “Bırakın BRİCS’i de siz asıl Brits’e katılın.”

Öyle de oluyor zaten. Johnson’un verdiği son bilgiye göre, Türkiye ile Birleşik Krallık arasında Temmuz 2025’te imzalanması beklenen Serbest Ticaret Anlaşması (STA) yalnızca sanayi ürünlerini değil, tarım, hizmetler, dijital ekonomi, kamu alımları

gibi stratejik alanları da kapsayacak. Bu, Türkiye’nin Gümrük Birliği dışında örnek alınacak ilk kapsamlı ve eşitlikçi STA modeli olabilir.

Rakamlarla gerçekler

• Türkiye’nin 2023 yılı dış ticaret hacmi: 616 milyar dolar

• AB ile toplam ticaret: 186 milyar dolar (yüzde 30)

• Ancak ihracatın yarıdan fazlası hâlâ Avrupa’ya bağımlı.

• Türkiye, AB ile hiçbir serbest ticaret anlaşması yapamıyor; AB’nin STA yaptığı ülkeler otomatik olarak Türkiye’ye açılıyor, ama tersi geçerli değil.

Bu durum, Türk ürünlerinin üçüncü pazarlarda rekabet dezavantajı yaşamasına neden oluyor. Aynı zamanda Türkiye’nin hizmet sektörü, e-ticaret ve teknoloji transferleri gibi alanlarda büyümesini sınırlıyor.

Yeni bir ticaret haritası mümkün mü?

Türkiye’nin artık yeni nesil bir ticaret stratejisine geçmesi gerekiyor. Bu strateji bence 4 ayak üzerine kurulabilir:

1- Gümrük Birliği’ne açıklık getirmek

• Ya tam üyelik ya da kontrollü bir çıkış.

• Mevcut haliyle devam etmek artan stratejik maliyettir.

2- Yeni Nesil Serbest Ticaret Anlaşmaları

• Birleşik Krallık, Körfez Ülkeleri, ASEAN, Mercosur, ABD, Hindistan, Meksika gibi güçlerle STA.

• Yalnızca sanayi değil, dijital ve yeşil ekonomi de dahil edilmeli.

3- Afrika ve Orta Asya Açılımı

• Türkiye’nin yatırım bankacılığı, enerji ve altyapı kabiliyeti buralarda avantaja çevrilebilir.

4- Küresel Tedarik Zinciri Stratejisi

• Çin-ABD ayrışması, friend-shoring, near-shoring gibi eğilimler Türkiye için fırsattır.

• Türkiye, bölgesel üretim ve lojistik üssü olma hedefini güncellemelidir.

Yeni kurallar koymanın zamanı

Türkiye’nin kaderi artık tek yönlü anlaşmalarda değil. Gümrük Birliği’nin yerini çok kutuplu, esnek ve Türkiye merkezli bir ticaret diplomasisi almalıdır. Bu, yalnızca ekonomik kazanç değil, jeopolitik itibar da getirecektir.

Artık sadece kural uygulayan değil, kural koyan bir Türkiye için yeni dünya ticaret düzeninde akıllı, uzun vadeli yansımaları düşünülmüş taze bir hamle yapma zamanı geliyor. Tabii ki diplomatlar, sanayiciler, tüccarlar, çiftçiler, bankacılar, teknoloji devleri ile oturup konuşarak ortak bir anlayış geliştirerek… 

The Customs Union agreement with the EU has become more of a handcuff than a leverage for Turkey under current conditions. There is no update on the horizon. In the photo, Mehmet Öğütçü is seen speaking and answering questions at the Accountants' Association panel with former UK Prime Minister Boris Johnson.

The Customs Union that Türkiye has been implementing with the European Union (EU) since 1996 was seen as a revolutionary step at the time. It contributed greatly to industrial transformation and integration with the EU. However, the 29 years that have passed clearly show that this agreement has become a handcuff rather than a lever for Turkey. Today, Turkey submits to all the obligations of the Customs Union without being a full EU member, but in return, it cannot participate in decision-making mechanisms.

The EU neither grants membership nor is willing to modernize the Customs Union to include agriculture, services and new trade dynamics. It says, “Always to me, always to me.”

Under these circumstances, it is time to ask the following question: Should Turkey prepare for a new paradigm shift in its global trade strategy?

There is no other example of a Customs Union

In our conversation held in Istanbul on May 30th within the framework of the Accountants' Association (HUV) meetings, Roberto Azevêdo, former Director General of the World Trade Organization, brought a striking perspective to this question: “There is no other country that Türkiye is unilaterally bound to like the Customs Union. I have not seen anything similar in the world. While conducting the Mercosur agreements on behalf of Brazil, we had to first obtain Brussels' approval to negotiate with Turkey. I think it should be reviewed.”

Turkey is obliged to comply with the rules of a club of which it is not a full member, but it does not have a seat at the decision-making table. Moreover, this system does not really cover key areas of the 21st century such as digital trade, the service sector, public procurement and agriculture. On the other hand, there does not seem to be any political will for any updates on the EU side.

Boris Johnson: “Get out now!”

Former British Prime Minister Boris Johnson went even further in our conversation after the panel:

“It is no longer realistic for Türkiye to remain limited to the EU. Turkey is an influential player stretching from Africa to the Balkans, from Asia to the Caucasus. Trade with the EU is of course important, but you should also write your own global game plan.” He even answered the question of membership in BRICS in a joking manner: “Leave aside BRICS and join the Brits.”

And that's what's happening. According to the latest information provided by Johnson, the Free Trade Agreement (FTA) between Turkey and the United Kingdom, which is expected to be signed in July 2025, will cover not only industrial products but also agriculture, services, the digital economy, public procurement,

This could be Türkiye's first comprehensive and egalitarian FTA model to be taken as an example outside the Customs Union.

Facts in numbers

• Türkiye's foreign trade volume in 2023: 616 billion dollars

• Total trade with the EU: $186 billion (30 percent)

• However, more than half of exports are still dependent on Europe.

• Türkiye cannot make any free trade agreements with the EU; countries with which the EU has FTAs automatically open up to Türkiye, but the reverse is not true.

This situation puts Turkish products at a competitive disadvantage in third markets. It also limits Türkiye's growth in areas such as the service sector, e-commerce and technology transfers.

Is a new trade map possible?

Türkiye now needs to move to a new generation trade strategy. I think this strategy can be built on four pillars:

1- To clarify the Customs Union

• Either full membership or a controlled exit.

• Continuing in the current state is an increasing strategic cost.

2- New Generation Free Trade Agreements

• FTAs with powers such as the United Kingdom, Gulf Countries, ASEAN, Mercosur, USA, India, Mexico.

• Not only industry but also digital and green economy should be included.

3- Africa and Central Asia Opening

• Türkiye's investment banking, energy and infrastructure capabilities can be turned into an advantage here.

4- Global Supply Chain Strategy

• Trends such as the China-US decoupling, friend-shoring, near-shoring are opportunities for Türkiye.

• Türkiye should update its goal of becoming a regional production and logistics base.

Time to make new rules

Türkiye’s destiny is no longer in one-way agreements. The Customs Union should be replaced by a multipolar, flexible and Turkey-centered trade diplomacy. This will bring not only economic gain but also geopolitical prestige.

It is time to make a smart, fresh move with long-term repercussions in the new world trade order for a Turkey that not only implements rules but also sets them. Of course, by sitting down and talking with diplomats, industrialists, merchants, farmers, bankers, and technology giants to develop a common understanding…