Mersin Akkuyu nükleer santralindeki 4GW’lık reaktörün kısmi inşaatının ardından Rus şirketi Rosatom’a, Türkiye’nin ikinci nükleer santralinin Sinop’ta inşası için de ihale verileceği yönünde haberler ortalıkta dolaşıyor.

İlkini hayata geçirmeden, işletmede ne gibi sorunlar çıkabileceğini görmeden, finansman sorunları yaşanırken, şayet haberler doğruysa, yine 25 milyar dolara mal olacak yeni bir nükleer projeye yeşil ışık yakmak bu aşamada pek akıllıca bir karar gibi görünmüyor.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yakında olacağı açıklanan Türkiye ziyareti öncesinde patlak veren son haberlerin kaynağının Ruslar olduğu görülüyor ancak henüz bu konuda Türkiye’den resmi bir doğrulama ya da yalanlama gelmedi.

Yani, top ortada zira Japon-Fransız ortaklığı çekildikten sonra Çinlilerin de Korelilerin de Mersin Akkuyu’da Rosatom’a verilen benzeri ayrıcalıklar masaya konulursa Sinop projesine ilgi duyduklarını biliyorum.

Nükleere siyah-beyaz gözlükle bakmadan Türkiye’nin fosil yakıtlara olan aşırı bağımlılığının azaltılarak yenilenebilir enerjiye yönelmesi ve bu bağlamda enerji arzının en az yüzde 10’unu (dünya ortalamasına yakın) sağlayacak şekilde nükleer enerjinin de enerji denklemine dahil edilmesi gerektiğine inanıyorum.

“Beyaz Fil”den uzak durmak gerekiyor

Ancak, suna da inanıyorum ki, teknolojideki ilerlemeler ve artan maliyet yükü bizi “beyaz filler” dediğimiz 25-30 milyar dolarlık devasa projelere değil, 500-700 MW’lik, nispeten yüksek kapasiteli, küçük ve orta ölçekli modüler (SMR) nükleer santral projelere yönlendirmeli. Londra’daki Global Resources Partners, UK, üst düzey yöneticisi ve nükleer projeler fonları üzerine uzman Sanford Henry, SMR’ların hem karbon emisyonlarına katkli, hem maliyetler, hem de GE, Hitachi, Rolls Royce gibi şirketlerin ortak yatırıma olumlu bakmaları nedeniyle Türkiye gibi ülkeler için daha elverişli olabileceğini söylüyor. Ve atık yönetimi ve maliyetlerin daha az problemli olmasının da ayrı bir avantaj olduğunu düşünüyor.

Bana sorarsanız, Türkiye’nin, Rusya’ya aşırı doğalgaz bağımlılığıyla aynı konuma nükleer enerjide de getirilmesinin ne kadar doğru olacağı da tartışmalı. Bunun önümüzdeki onyıllarda büyük olasılıkla ciddi enerji (ve ulusal) güvenlik sonuçları olacağını akıldan çıkarmayalım.

Uranyum fiyatları artıyor

Dünya genelinde nükleer enerjiye geçişin hızlanması, özellikle Çin, Orta Doğu ve Güney Asya gibi dinamik gelişmekte olan ekonomilerde ivme kazanması, dahası gelecekte daha fazla nükleer santral yapılması beklentisi bu santrallerde kullanılan uranyumun fiyatlarını da son dört yılda dört katına fırlattı.

Uranyum piyasası, tüm emtia piyasaları gibi, geleneksel arz ve talep güçlerinin yanı sıra jeopolitik baskıların da etkisiyle değişkenlik gösteren bir geçmişe sahip.

Uranyum spot fiyatı 2007’de nükleer rönesans sırasında zirvede iken 2011 Fukushima felaketinden sonra gerileme yaşandı, fiyatlar da buna bağlı olarak düştü. Dünyanın dört bir yanındaki uranyum şirketleri kapasitelerini düşürdü, bazıları kapandı. Şimdi talep artınca yeniden canlanıyor.

Tarihsel olarak Avustralya ve Kanada’da uranyum çıkarılırken, bugün Kazakistan, Namibya, Nijer ve Özbekistan dünya uranyum üretiminde önde gelen ülkeler arasında yer alıyor. Kazakistan dünya lideri.

Nükleer enerjinin geleceği parlak

Keşfedilen ve kanıtlanmış toplam uranyum kaynakları, mevcut ihtiyaçlara göre en az bir yüzyıldan fazla bir süreyi karşılamaya yeterli. Fizikçi Bernard Cohen daha da ileri giderek dünyadaki uranyum arzının neredeyse tükenmez olduğunu ve bu nedenle yenilenebilir bir enerji türü olarak kabul edilebileceğini öne sürüyor.

AB içindeki tartışmalarda enerjisinin önemli bir kısmı nükleer enerjiden elde edilen Fransa da aynı görüşü paylaşıyor. Deniz suyundan elde edilen doğal olarak yenilenen uranyumla beslenen hızlı üretimli reaktörlerin, en az güneşin beklenen beş milyar yıllık ömrü kadar enerji sağlayabileceği de iddia ediliyor.

İlk ticari nükleer santraller 1950’lerde faaliyete geçti. Günümüzde bunların çoğu kullanılamaz hale geldi, ancak yenileri yapılıyor.

Sivil nükleer enerjinin artık 20.000 reaktör yılından fazla deneyimi var. Nükleer enerji şu anda dünya elektriğinin yaklaşık yüzde 10’unu yaklaşık 440 güç reaktöründen sağlıyor. Dünyanın düşük karbonlu elektriğinin yaklaşık dörtte biri nükleerden geliyor.

Nükleer enerji santralleri dünya çapında 31 ülkede (artı Tayvan) faaliyet göstermektedir. 2022 yılında 13 ülke elektriğinin en az dörtte birini nükleerden üretti. Fransa elektriğinin yarısından fazlasını nükleerden alırken, ABD, Ukrayna, Slovakya, Belçika ve Macaristan enerjilerinin önemli bir kısmını nükleer reaktörlerden elde ediyor. Japonya, elektriğinin dörtte birinden fazlası için nükleere güveniyordu ve önümüzdeki dönemde bu seviyeye yaklaşması bekleniyor.

Nükleer enerjinin diğer kullanımları

Aslında bölgesel iletim ağları aracılığıyla başta Avrupa olmak üzere pek çok ülke nükleer enerjiye kısmen bağımlıdır.

Ticari nükleer endüstri 1960’larda başladığında, Doğu ve Batı endüstrileri arasında net sınırlar vardı. Günümüzde nükleer endüstri, stratejik önemini korusa da uluslararası ticarete konu olmaktadır. Bugün Asya’da inşaatı devam eden bir reaktörün bileşenleri Güney Kore, Kanada, Japonya, Fransa, Almanya, Rusya ve diğer ülkelerden temin ediliyor. Benzer şekilde Avustralya veya Namibya’dan gelen uranyum da BAE’deki bir reaktöre gidebilir, Fransa’da dönüştürülebilir, Hollanda’da zenginleştirilebilir, Birleşik Krallık’ta dönüştürülmeden Güney Kore’de üretilebilir.

Madencilikten elde edilen uranyumun büyük bir kısmı nükleer santrallerde yakıt olarak kullanılıyor. Ancak nükleer teknolojinin düşük çaplı enerji sağlamanın çok ötesine uzanan kullanım alanları var. Ayrıca hastalıkların yayılmasının kontrol altına alınmasına yardımcı oluyor, tıpta tanı ve tedavide doktorlara yol gösteriyor. İddialı uzay ve savunma sanayii projelerine destek veriyor. Tabii ki nükleer silah üreticilerinin de gözbebeği.

Bu çeşitli kullanımlar, nükleer teknolojileri dünyanın sürdürülebilir kalkınmaya ulaşma çabalarının merkezine yerleştirmektedir.

Ne yapalım?

Eğer nükleerde daha da ileri gitmeye kararlıysak bundan sonrası için aklıma gelen bazı öneriler şunlar:

• Finansman, nükleer tecrübe/teknoloji, insan sermayesi, yakıt temini ve atık yönetimi bakımlarından aşırı bağımlılık nedeniyle tamamen Rosatom kontrolünde olan Mersin Akkuyu projesi (katı sözleşme hükümlerine rağmen değişen dünya dinamikleri ışığında) gözden geçirilmeli, sadece inşaatin ötesinde yerli katkı katkısı artırılmalı. En son teknoloji ve en iyi uygulamaları benimsemek, maliyet düşürücü inovasyon ve yerli çözümler üretmek de elzem.
• Sinop projesi için Rosatom’un yanısıra Kore, Çin, Japon ve Batılı firmalarla kazan-kazan formülü esas alınarak yeniden müzakerelerin yapılması gerekiyor. Küçük ve orta ölçekli SMR projelerine öncelik verilmeli.
•  Fiyat, muhtemel kazalara hazırlık, çevre etkisi ve atık yönetimi konularında kamuoyunun risk algısına ikna edici karşılık verilmeli.
•  Viyana’daki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ve Paris’teki Nükleer Enerji Ajansı dahil, üyesi olduğumuz küresel gözlemci kuruluşlarla yakın işbirliği içinde çalışmalıyız.
•  Nükleerin sivil kullanımının yanı sıra savunma sanayi ve diğer askeri uygulamalara yönelik de paralel bir çalışma yürütülmelidir.
•  Önümüzdeki dönemde uranyum ve diğer kritik maden fiyatlarının artacağını gördüğümüz için ülkede artık stratejik rezervler oluşturulmalı ve kaynak dostu ülkelerde JV veya öz sermaye yatırımları düşünülmelidir.
• En önemlisi, Türkiye’nin bu alandaki geniş insan sermayesini zenginleştirmesi, yönetimin kalitesini ve etkinliğini artırması, partizan olmayan, hükümetten hükümete değişmeyecek bir nükleer strateji ve kurumsal yapı oluşturması gerekiyor.

Following the partial construction of the 4GW reactor at the Mersin Akkuyu nuclear power plant, news is circulating that a tender will be awarded to the Russian company Rosatom for the construction of Turkey's second nuclear power plant in Sinop .

Giving the green light to a new nuclear project, which will cost 25 billion dollars if the news is true, does not seem to be a wise decision at this stage, without implementing the first one and seeing what problems may arise in the operation, while there are financing problems.

It seems that the source of the latest news that broke out before Russian President Vladimir Putin's upcoming visit to Turkey is Russians, but there has been no official confirmation or denial from Turkey on this issue yet.

So, the ball is in the middle because I know that after the Japanese-French partnership was withdrawn, both the Chinese and the Koreans were interested in the Sinop project if privileges similar to those given to Rosatom in Mersin Akkuyu were put on the table.

Without looking at nuclear energy through black and white glasses, I believe that Turkey should reduce its excessive dependence on fossil fuels and turn to renewable energy, and in this context, nuclear energy should be included in the energy equation to provide at least 10 percent of the energy supply (close to the world average).

It is necessary to stay away from the "White Elephant"

However, I also believe that advances in technology and the increasing cost burden will lead us not to huge projects worth 25-30 billion dollars, which we call "white elephants", but to 500-700 MW, relatively high capacity, small and medium-sized modular (SMR) nuclear power plant projects. should direct. Sanford Henry, senior manager of Global Resources Partners, UK, in London and an expert on nuclear projects funds, said that SMRs contribute to carbon emissions, costs, and that companies such as GE, Hitachi, Rolls Royce have a positive view on joint investment in countries such as Turkey. He says it might be more convenient for And he thinks that the fact that waste management and costs are less problematic is also an advantage.

If you ask me, it is debatable how correct it would be to put Turkey in the same position in nuclear energy as its excessive natural gas dependence on Russia. Keep in mind that this will likely have serious energy (and national) security consequences for decades to come.

Uranium prices are rising

The acceleration of the transition to nuclear energy worldwide, especially in dynamic developing economies such as China, the Middle East and South Asia, and the expectation of building more nuclear power plants in the future, have quadrupled the prices of uranium used in these power plants in the last four years.

The uranium market, like all commodity markets, has a history of change due to the influence of traditional supply and demand forces as well as geopolitical pressures.

While the uranium spot price was at its peak during the nuclear renaissance in 2007, there was a decline after the 2011 Fukushima disaster, and prices fell accordingly. Uranium companies around the world reduced capacity, some closed. Now it is reviving as demand increases.

While historically uranium was mined in Australia and Canada, today Kazakhstan, Namibia, Niger and Uzbekistan are among the leading countries in world uranium production. Kazakhstan is the world leader.

The future of nuclear energy is bright

Total discovered and proven uranium resources are sufficient to meet current needs for at least more than a century. Physicist Bernard Cohen goes further and argues that the world's supply of uranium is virtually inexhaustible and can therefore be considered a form of renewable energy.

In discussions within the EU, France, a significant part of whose energy comes from nuclear energy, also shares the same view. It is also claimed that fast breeder reactors fed with naturally regenerating uranium obtained from seawater can provide energy at least as long as the sun's expected five-billion-year lifespan.

The first commercial nuclear power plants began operating in the 1950s. Nowadays, most of them have become unusable, but new ones are being made.

Civilian nuclear energy now has more than 20,000 reactor years of experience. Nuclear energy currently provides about 10 percent of the world's electricity from approximately 440 power reactors. About a quarter of the world's low-carbon electricity comes from nuclear.

Nuclear power plants operate in 31 countries worldwide (plus Taiwan). In 2022, 13 countries produced at least a quarter of their electricity from nuclear. While France gets more than half of its electricity from nuclear, the USA, Ukraine, Slovakia, Belgium and Hungary obtain a significant portion of their energy from nuclear reactors. Japan relied on nuclear for more than a quarter of its electricity and is expected to approach that level in the coming period.

Other uses of nuclear energy

In fact, many countries, especially Europe, are partially dependent on nuclear energy through regional transmission networks.

When the commercial nuclear industry began in the 1960s, there were clear boundaries between Eastern and Western industries. Today, although the nuclear industry maintains its strategic importance, it is subject to international trade. Today, the components of a reactor under construction in Asia are supplied from South Korea, Canada, Japan, France, Germany, Russia and other countries. Similarly, uranium from Australia or Namibia could go to a reactor in the UAE, be converted in France, enriched in the Netherlands, produced in South Korea without being converted in the UK.

Most of the uranium obtained from mining is used as fuel in nuclear power plants. However, nuclear technology has uses that extend far beyond providing low-scale energy. It also helps control the spread of diseases and guides doctors in medical diagnosis and treatment. It supports ambitious space and defense industry projects. Of course, it is also the apple of the eye of nuclear weapons manufacturers.

These diverse uses place nuclear technologies at the center of the world's efforts to achieve sustainable development.

What should we do?

If we are determined to go further in nuclear, here are some suggestions that come to my mind:

·                The Mersin Akkuyu project, which is completely under Rosatom control due to excessive dependence in terms of financing, nuclear experience/technology, human capital, fuel supply and waste management, should be reviewed (in the light of changing world dynamics despite strict contractual provisions), and domestic contribution should be increased beyond just construction. It is also essential to adopt the latest technology and best practices, and produce cost-cutting innovation and domestic solutions.

·                For the Sinop project, renegotiations need to be held with Rosatom, as well as Korean, Chinese, Japanese and Western companies, based on a win-win formula. Small and medium-sized SMR projects should be given priority.

·                A convincing response should be given to the public's risk perception on price, preparation for possible accidents, environmental impact and waste management.

·                We must work closely with the global watchdog organizations of which we are members, including the International Atomic Energy Agency in Vienna and the Nuclear Energy Agency in Paris.

·                In addition to the civilian use of nuclear, a parallel study should be carried out on the defense industry and other military applications.

·                As we see that uranium and other critical mineral prices will increase in the coming period, strategic reserves should be created in the country and JV or equity investments should be considered in resource-friendly countries.

·                Most importantly, Turkey needs to enrich its vast human capital in this field, increase the quality and effectiveness of management, and establish a non-partisan nuclear strategy and institutional structure that will not change from government to government.