Nobel İktisat Ödülü’nü kazanan Prof. Daron Acemoğlu sade iktisat sahasında değil, ‘tarih felsefesi’ alanında da bu büyük ödülü çoktandır hak etmiş bir bilim insanıdır.

Başka örneklerinde olduğu gibi, bu ödül de Acemoğlu ile birlikte Simon Johnson ve James A. Robinson’a verildi. Çünkü ödül kazandıran eserlerde bu üç imza var.

Kendisini yürekten kutluyorum.

Aşağıda Acemoğlu’nun görüşlerinden küçük bir seçki sunacağım. Öncelikle şunu belirteyim ki, bu ödülü getiren asıl faktör, Acemoğlu’nun “kurumlar” sorununu esas alan kitap ve çalışmalarıdır.

Acemoğlu’nun hem çağımızdaki politika modelleriyle, hem iktisat tarihindeki bulgularla geliştirdiği ‘felsefe’yi şöyle özetleyebilirim: Kurumlar açık ve kapsayıcı (inclusive) ise bireylerin yetenekleri harekete geçiyor, yenilikler ortaya çıkıyor, ülke gelişiyor. Böyle değil de kurumlar kaynakları tekeline alıyor. Buna “extractive” diyor, yani kaynakları toplumdan ‘çekip alan’, kendinde, hizmetkarlarında toplayan otoriteler… Bireyleri, farklı görüş ve teşebbüsleri pasifleştiren bu hantal otorite gelişmeyi engelliyor.

Kurumlar? Devlet, resmi kurumlar, partiler, üniversiteler, şirketler…

EN ÖNEMLİ KİTAPLARI

Daron Acemoğlu bu teorisini, James Robinson’la birlikte yazdığı “Ulusların Düşüşü” adlı kitabında tarihe ve günümüzün otoriter rejimlerine uyguladı. Bireysel girişimin ortaya çıkmasına ve kaynak kullanmasına açık olan, yenilikleri bastırmayan ülkelerde ekonomi gelişti. Bu nitelikte olmayan ülkeler gelişmedi.

Çin, Rus, Bizans, eski Orta Doğu imparatorlukları ve Osmanlı böyleydi.

Avrupa’da matbaa harflerini sıradan bir demir döküm ustası yapmış, piyasa hemen geliştirmişti. Bizde fetva ve fermanla kurulmuştu, sahip çıkacak çapta bir ‘kitap piyasası’ da yoktu…

Acemoğlu yine Robinson’la yazdığı “Dar Koridor” adlı büyük eserinde; açık-özgür toplum dinamizmiyle, otoriter rejimlerle mukayese eder. Yüksek gelişmişlik seviyesi “dar bir koridor”du. Ancak “kapsayıcı” kurumlarla mümkün oluyordu.

Otoriter rejimler bir noktaya kadar gelişme sağlayabiliyor ama bilgi, beceri, yenilikçilik ve toplumsal dinamizm önem kazandıkça duraklıyorlardı. “Ufuktaki Tehlike” başlığı altında tek adam rejimlerinin “kurumların yetersiz kalmasına” sebep olarak gelişme performansını düşürdüklerini anlatırlar.

Acemoğlu’nun son kitabı, Simon Johnson ile yazdığı “İktidar ve Teknoloji, Bin yıllık mücadele” adını taşıyor. Bu üç eseri okurlarıma tavsiye ederim. (Doğan Kitap)

TÜRKİYE HAKKINDA

Acemoğlu hemen bütün acıkmalarında, Türkiye’nin 2001-2008 arasındaki büyümesini över çünkü verimlilik artışına dayalı bir büyümeydi. Sonrasını eleştirir, hatta endişelidir. Çünkü verimlilik artmamış, büyüme tüketimle ve rantla körüklenmişti.

Merkez Bankasına baskıları ve bürokraside “bizden” atamaları sürekli eleştirmişti.

7 yıl önce Koç Üniversitesi’nin Rahmi Koç Bilim Madalyası töreninde şöyle diyordu:

“2007’den beri Türkiye’deki verimlilikte artış yok. Onun yerine talep tarafından gelen bir büyüme var. Krediyle tüketim artıyor. Riskler de var. Büyümeyi bu şekilde üretkenliği arttırmadan devam ettiremeyiz. Bu büyük bir büyüme yavaşlamasına sebep olabilir… : Kutuplaşan ülkelerde belirsizlik oluyor. Kutuplaşan ülkelerde bir grup başka bir grubu bastırmaya çalışıyor. İş adamları ve yabancı sermaye korkuyor. Bunların hiçbiri ne ülkenin sosyal gelişmesine ne de ekonomik gelişmesine iyi gelen şeyler değil.

Tüketimli büyüme, yargı bağımsızlığı, kurumların zayıflaması, Batı’dan uzaklaşma… Büyüme sağlıklı olmadığı için ekonominin yavaşlama riski çok yüksek… Bir-iki yıl içinde kriz olabilir.” (24 Kasım 2016)

Acemoğlu, 2020’de kendisiyle yaptığım mülakatta “son 13 yılda, Türkiye ekonomisi büyüdü, ancak verimlilik artışı oranı sıfır veya negatif oldu” diyor, tüketim ve rantla büyümeyi ve kurumların siyasallaştırılmasını eleştiriyordu. (6 Ocak 2020)

Keşke iktidar Acemoğlu’nun ve diğer gerçek iktisatçıların 2012-13’lerde başlayan eleştirilerine kulak verseydi değil mi? Bugün kişi başı 25 bin dolara çıkabilirdik, yazık oldu kayıp yıllara.

Düşünmeliler; zamanında bu uyarılara kulak asmalarını engelleyen neydi?

Prof. Daron Acemoğlu, winner of the Nobel Prize in Economics, is a scientist who has long deserved this great award not only in the field of economics but also in the field of 'philosophy of history'.

As in other examples, this award was given to Acemoğlu, along with Simon Johnson and James A. Robinson, because the award-winning works bear the signatures of these three.

I congratulate him wholeheartedly.

Below I will present a small selection of Acemoğlu’s views. First of all, let me state that the main factor that brought this award is Acemoğlu’s books and studies that are based on the issue of “institutions”.

I can summarize Acemoğlu’s ‘philosophy’, which he developed with both contemporary policy models and findings from economic history, as follows: If institutions are open and inclusive, individuals’ talents are activated, innovations emerge, and the country develops. If this is not the case, institutions monopolize resources. He calls this “extractive”, that is, authorities that ‘draw’ resources from society and concentrate them in themselves and their servants… This cumbersome authority that renders individuals, different views and initiatives passive prevents development.

Institutions? State, official institutions, parties, universities, companies…

THE MOST IMPORTANT BOOKS

Daron Acemoğlu applied this theory to history and to today's authoritarian regimes in his book "Why Nations Fail", which he wrote with James Robinson. Countries that were open to individual initiative and resource use, and did not suppress innovation, developed their economies. Countries that were not like this did not develop.

This was the case for the Chinese, Russian, Byzantine, ancient Middle Eastern empires, and the Ottomans.

In Europe, the printing type was made by an ordinary iron casting master and the market developed immediately. In our country, it was established with a fatwa and decree, and there was no 'book market' of a size to support it...

Acemoğlu, in his great work “Narrow Corridor”, which he wrote with Robinson, compares the dynamism of open-free societies with authoritarian regimes. The high level of development was a “narrow corridor”. It was only possible with “inclusive” institutions.

Authoritarian regimes could develop up to a point, but as knowledge, skills, innovation and social dynamism gained importance, they stagnated. Under the heading of “The Danger on the Horizon,” they explain that one-man regimes caused “institutions to become inadequate,” thus reducing development performance.

Acemoğlu's latest book is "Power and Technology, the Thousand-Year Struggle", written with Simon Johnson. I recommend these three works to my readers. (Doğan Kitap)

ABOUT Türkiye

In almost all of his posts, Acemoğlu praises Turkey's growth between 2001-2008 because it was a growth based on productivity growth. He criticizes the aftermath, and is even concerned because productivity did not increase and growth was fueled by consumption and rent.

He constantly criticized the pressures on the Central Bank and the appointments of “people from among us” in the bureaucracy.

Seven years ago, at the Koç University Rahmi Koç Science Medal ceremony, he said:

“There has been no increase in productivity in Turkey since 2007. Instead, there is growth coming from the demand side. Consumption is increasing with credit. There are also risks. We cannot continue to grow in this way without increasing productivity. This could cause a major slowdown in growth… : There is uncertainty in polarized countries. In polarized countries, one group is trying to suppress another group. Businessmen and foreign capital are afraid. None of these are good for the social development or economic development of the country.

“Consumptive growth, judicial independence, weakening of institutions, moving away from the West… Since growth is not healthy, the risk of the economy slowing down is very high… There could be a crisis in a year or two.” (November 24, 2016)

In my interview with Acemoğlu in 2020, he said, “In the last 13 years, the Turkish economy has grown, but the productivity growth rate has been zero or negative,” criticizing growth through consumption and rent and the politicization of institutions. (January 6, 2020)

If only the government had listened to the criticisms of Acemoğlu and other real economists that started in 2012-13, right? Today we could have reached 25 thousand dollars per person, what a shame for the lost years.

They should think: what prevented them from heeding these warnings at the time?