İklim değişimiyle mücadele kapsamında ülkeler 1.5 derece sınırı sözüne uymak için emisyon oranlarından kesintiler içeren vaatlerde bulundu. Geneli de 2050 sonrasını içeren net sıfır hedeflerini açıkladı. Türkiye de benzer biçimde 2053’te net sıfıra ulaşmayı planladığını duyurdu. Bu hedef uyarınca enerji üretiminde yenilenebilir kaynakların payının hızla artırılması öngörülüyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 2022’de yayınladığı “Türkiye Ulusal Enerji Planı” 2035’e kadar enerjide hangi kaynaklara öncelik verileceği hakkında fikir veriyor. Hem bu planda yayınlanan bilgiler hem de geçtiğimiz haftalarda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar’ın konuya dönük makalesi, Ankara’nın yol haritasında nükleer enerjinin önemli bir yeri olduğunu gösteriyor. Planda yer alan hedefe ulaşmada yeni santraller kendileri kadar onları inşa edecek ülkeler açısından da önem taşıyor. Bu hafta Türkiye’nin nükleer enerji stratejisine ve dış politika-nükleer enerji ilişkisine mercek tutacağız.

TÜRKİYE’NİN NÜKLEER ENERJİ SERÜVENİ VE AKKUYU

Nükleer santral inşa etme ve buna dönük teknoloji sahipliği, ciddi bir deneyim ve birikime yaslanıyor. Örneğin Güney Kore nükleer yolculuğuna 1950’lerde başladı, ancak 1980’lerde nükleer santral inşa edecek güce erişti. Bu durum dünyada belirli ülke ve şirketlerin nükleer santral gibi spesifik ve karmaşık süreçlere sahip bir yapıda uzmanlaşmasını sağlıyor. Genel olarak resme bakıldığında ABD, Rusya, Çin, Kanada, Güney Kore, Japonya gibi ülkeler bu sektörde aslan payına sahip. Bazı ülkelerin AR-GE ve gelişim yolculukları sürüyor.

Öte yandan Türkiye’nin 1950’lerde atom enerjisine dönük ilgisi 1960’larda “nükleer bir santral kurabilir miyiz?” sorgulamasına kapı araladı. 1974’te Akkuyu’nun adı kaynaklarda geçerken 1976’da Mersin Akkuyu’da bir nükleer santral inşa edilmesi için kollar sıvandı. Hatta bu dönemde SSCB ile görüşmeler de yapıldı… Bu yolculukta istek baki kalsa da yöntemde değişikliğe gidildi.

Enerji Bakanlığı’nın açıklamasına göre ihale süreçlerinden verim alınamadığı için doğrudan devletler arası anlaşma yoluyla nükleer santral anlaşması stratejisine geçildi. Nitekim 2010’da Akkuyu Nükleer Santrali inşası anlaşması, yap-sahip ol-işlet modeline dayanıyor ve devletler arası anlaşma şeklinde TBMM’den geçti. Benzer bir adım Sinop için Japonya ile atılsa da Japonya kısa sürede anlaşmadan çekilmişti.

Rusya ile yapılan anlaşma, verilen garantiler, tahsis edilen limanlar, Rusya’nın Mersin’de çalışma şekli ciddi eleştiriler alsa da süreç işliyor. Ayrıca, anlaşmada, Türkiye’den bir şirkete veya kamu kurumuna yüzde 49’luk paya kadar alım hakkı tanındığı halde, Akkuyu Nükleer Santrali’nden bugüne kadar hisse almaya neden yanaşılmadığı açıklanmadı. Bir başka anlatımla 14 yıldır santralin sahipliği Rusya’da ve Türkiye bu konuda bir adım atmıyor, nedeniyse bilinmiyor. Buna karşın resmi belgelere yansıyacak şekilde Ankara, Akkuyu’nun dışında yeni nükleer santrallere de sıcak bakıyor.

NÜKLEER SANTRAL SAYISI DA KAPASİTESİ DE ARTACAK

Enerji tüketimi ulaşımdan ısınmaya, elektrik üretiminden sanayi üretimine pek çok alanda karşılık buluyor. Açıklanan hedefler uyarınca dünya genelinde ulaşımın, ısınmanın elektriğe kaydırılması ve elektrik üretiminde fosil yakıtların paylarında geriletici alternatiflere alan açılması, teşvik edilmesi eğilimi var.

Bu çerçevede Türkiye de dahil, ülkeler özellikle elektrik üretimini ve kurulu güçlerini artırmaya çalışıyor. Enerji Bakanlığı'nın güncel verilerine göre Türkiye’nin elektrikte kurulu gücü Ağustos 2024 itibariyle 113.932 MW’ye ulaştı. Ulusal Enerji Planı 2025’te kurulu gücün 116,2 GW'ye çıkacağını öngörüyor. Benzer biçimde 2025 planlaması 116.2 GW’nin 2.4 GW’lık kısmı nükleerden gelecek diyor. Bir başka anlatımla Bakanlık 2025’te Akkuyu’nun en azından ilk reaktörünün faaliyete geçeceği görüşünde.

Planın detayları incelendiğinde 2035’te kurulu gücün 189,7 GW'ye çıkacağı tahmin edilirken nükleerin bu tabloda 7.2 GW’lık bir pay alacağı ifade edilmiş. Akkuyu nükleer güç santralinin kapasitesinin 4-4.5 GW civarında olacağı göz önüne alındığında yeni nükleer santral yapılacağı açık. Peki nereye kaç santral yapılacak?

Bakan Bayraktar’ın Daily Sabah’ta yazdığı makale dikkate alındığında Sinop ve il belirtilmemiş olmakla beraber Trakya bölgesinde birer santral inşası planlanıyor. Bayraktar, makalesinde Türkiye’nin nükleer enerjiden gelen bu güce ihtiyaç duyduğunu, dünyada pek çok ülkenin nükleer enerjinin getirdiği imkanlardan faydalandığını ve Türkiye’nin bu konuda ihtiyaçları uyarınca hareket edeceğini ifade ediyor. Bir başka anlatımla Türkiye’nin hem ulusal enerji planı hem de Bakan Bayraktar’ın makalesi 2035’e kadar 2 nükleer santralin inşa edilebileceği izlenimi veriyor.

ANKARA’NIN ARAYIŞI: SANTRALLERİ KİM İNŞA EDECEK?

Türkiye ile Batı arasındaki enerji ilişkilerinde son bir yılda görülen iki gelişme nükleer konusunda da fikir verebilir. İlk olarak Türkiye’nin 2024’te imzaladığı iki LNG anlaşması. Bu anlaşmalardan ilki Exxon Mobil ile ikincisi Shell ile yapıldı. Türkiye enerji güvenliğinde çeşitliliğe gidiyor bu anlaşılır, ancak seçilen iki şirket de Batı’dan. Bu seçimde ABD’nin ilan edilmeyen, ancak uygulamada kendini hissettiren yeni enerjisi etkili olmuş olabilir.

ABD’nin Ukrayna Savaşı’yla beraber Rusya karşıtlığına varan politikası, küresel düzeyde Çin’i hedef alan kısıtlamaları enerji alanında da karşılık bulmaya başladı. Nitekim Ocak ve Şubat 2024’te Çin ile yeni LNG anlaşmaları yapılması süreci askıya alındı, var olanlara karışılmadı.

Öte yandan ABD, Avrupa enerji piyasasında Rusya’nın geriletilmesini uzun süredir dillendirse de bu 2015’te ABD’de ihracat yasağının kalmasıyla hızlandı, Ukrayna Savaşı’yla daha belirginleşti. Nitekim Rusya’nın AB enerji piyasasında payı özellikle gaz cephesinde ciddi biçimde gerilerken ABD’ninkinde artış görülüyor. Yani bir bütün olarak ABD müttefiklerinin mümkünse kendisinden, değilse kendi ittifakı içinde olan aktörlerden enerji alışverişi yapmasını tercih ediyor.

İkincisi, Enerji Bakanı Bayraktar temmuz ayında Rosatom Genel Müdürü Aleksey Lihaçev ile de Sinop’a bir nükleer santral kurulması olasılığını görüştü, ancak bir adım atılmadı. Bu noktada Atlantik’in öte yakasından Akkuyu’ya dönük eleştiriler basına yansımaya başladı. Santralin anlaşması 2010’da imzalandı, inşasına 2018’de başlandı. Yani 14 yıldır ortada olan gerçek son yıllarda sert eleştiriler alıyor. Doğalgaz ayağında olduğu gibi zaman zaman ABD ile Türkiye arasındaki görüşmelerde nükleer enerjinin de masada olduğu sır değil. ABD veya Türkiye bunu yalanlamadı ki yalanlanacak bir ilerleme yok, görüşmeler henüz konuşma, karşılıklı birbirini yoklama düzeyinde olabilir.

Resme bir bütün olarak bakıldığında Türkiye eylem planlarına dahil edecek şekilde nükleer enerjiye yatırım yapmaya istekli ve 2035’e Akkuyu’nun yanında bir nükleer santralle daha girme ihtimalimiz hayli yüksek.

Bunun yanında Türkiye’nin sahip olduğu ittifaklar, dış politikası ve küresel politikadaki konumlanışı santrali kimin inşa edeceği sorusuna gebe. Son bir yılda LNG alımlarını Batı’ya kaydıran Türkiye, ABD’den gelen eleştirileri dikkate alarak Batı’dan bir ortakla Sinop’ta bir santral inşa ettirebilir. Türkiye’nin BRICS üyelik başvurusu buna dönük eleştirler gündemdeyken yeni nükleer santralin müttefiklerin dışında bir ülkeden seçilmesi Batı-Türkiye hattında iplerin ciddi biçimde gerilmesine neden olacaktır. Bu çerçevede Türkiye’nin yeni bir santral inşa etme planı yeni olmasa da santrali kimin inşa edeceği Türkiye’nin enerji politikasıyla sınırlı kalmayacak şekilde ittifaklarına ve küresel konumlanışına etkileri olacak bir potansiyele sahip. Dahası Ankara’nın tercihi, yakın gelecekte Türkiye’nin dış politikasının da yönü ve eğilimleri konusunda fikir verecektir.

As part of the fight against climate change, countries have made promises that include cuts in their emissions to comply with the 1.5-degree limit. They have announced net zero targets, most of which cover the period beyond 2050. Turkey has similarly announced that it plans to reach net zero by 2053. In line with this target, it is envisaged that the share of renewable resources in energy production will be rapidly increased. The “Turkey National Energy Plan” published by the Ministry of Energy and Natural Resources in 2022 provides an idea about which resources will be prioritized in energy until 2035. Both the information published in this plan and the article on the subject by Minister of Energy and Natural Resources Alparslan Bayraktar in recent weeks show that nuclear energy has an important place in Ankara’s road map. In reaching the target in the plan, new power plants are as important for the countries that will build them as they are for themselves. This week, we will focus on Turkey’s nuclear energy strategy and the relationship between foreign policy and nuclear energy.

TURKEY'S NUCLEAR ENERGY ADVENTURE AND WATER WELL

Building nuclear power plants and owning the technology for this purpose rely on serious experience and accumulation. For example, South Korea began its nuclear journey in the 1950s, but only reached the power to build nuclear power plants in the 1980s. This situation allows certain countries and companies in the world to specialize in structures with specific and complex processes such as nuclear power plants. When we look at the general picture, countries such as the USA, Russia, China, Canada, South Korea, and Japan have the lion's share in this sector. Some countries' R&D and development journeys continue.

On the other hand, Turkey’s interest in atomic energy in the 1950s opened the door to the question of “Can we build a nuclear power plant?” in the 1960s. While Akkuyu’s name was mentioned in sources in 1974, efforts were made to build a nuclear power plant in Mersin Akkuyu in 1976. Even talks were held with the USSR during this period… Although the desire remained constant during this journey, changes were made in the method.

According to the statement of the Ministry of Energy, since the tender processes were not productive, a strategy of nuclear power plant agreement was adopted through direct inter-state agreement. Indeed, the Akkuyu Nuclear Power Plant construction agreement in 2010 was based on the build-own-operate model and passed through the Turkish Grand National Assembly as an inter-state agreement. Although a similar step was taken with Japan for Sinop, Japan soon withdrew from the agreement.

Although the agreement made with Russia, the guarantees given, the ports allocated, and the way Russia works in Mersin have received serious criticism, the process is working. In addition, although the agreement grants a company or public institution from Turkey the right to purchase up to 49 percent of the shares, it has not been explained why they have not been willing to purchase shares in the Akkuyu Nuclear Power Plant until now. In other words, the ownership of the power plant has been in Russia for 14 years and Turkey has not taken any steps in this regard, the reason is unknown. On the other hand, as reflected in official documents, Ankara is also positive about new nuclear power plants other than Akkuyu.

THE NUMBER AND CAPACITY OF NUCLEAR POWER PLANTS WILL INCREASE

Energy consumption is reflected in many areas, from transportation to heating, from electricity production to industrial production. In line with the announced goals, there is a tendency to shift transportation and heating to electricity worldwide and to open up and encourage alternatives that will reduce the share of fossil fuels in electricity production.

In this context, countries, including Turkey, are trying to increase their electricity production and installed capacity. According to the current data of the Ministry of Energy, Turkey's installed electricity capacity reached 113,932 MW as of August 2024. The National Energy Plan predicts that the installed capacity will increase to 116.2 GW in 2025. Similarly, the 2025 plan states that 2.4 GW of the 116.2 GW will come from nuclear power. In other words, the Ministry believes that at least the first reactor of Akkuyu will be operational in 2025.

When the details of the plan are examined, it is estimated that the installed capacity will increase to 189.7 GW in 2035, while nuclear power will have a share of 7.2 GW in this table. Considering that the capacity of the Akkuyu nuclear power plant will be around 4-4.5 GW, it is clear that new nuclear power plants will be built. So how many plants will be built and where?

When considering the article written by Minister Bayraktar in Daily Sabah , although Sinop and the province were not specified, a power plant is planned to be built in the Thrace region. Bayraktar states in his article that Turkey needs this power from nuclear energy, that many countries in the world benefit from the opportunities brought by nuclear energy, and that Turkey will act in accordance with its needs in this regard. In other words, both Turkey's national energy plan and Minister Bayraktar's article give the impression that 2 nuclear power plants can be built by 2035.

ANKARA'S QUEST: WHO WILL BUILD THE POWER PLANTS?

Two developments in energy relations between Turkey and the West in the last year may also provide insight into the nuclear issue. First, the two LNG agreements signed by Turkey in 2024. The first of these agreements was made with Exxon Mobil and the second with Shell. It is understandable that Turkey is diversifying its energy security, but both companies chosen are from the West. The new energy of the USA, which has not been declared but is felt in practice, may have been effective in this choice.

The US’s policy of anti-Russia, which has escalated with the Ukraine War, has begun to find a response in the energy sector with its global restrictions targeting China. Indeed, in January and February 2024, the process of making new LNG agreements with China was suspended, and existing ones were not interfered with.

On the other hand, although the US has long been talking about pushing Russia back in the European energy market, this accelerated with the lifting of the export ban in the US in 2015, and became more apparent with the Ukraine War. Indeed, while Russia's share in the EU energy market has seriously declined, especially on the gas front, the US's has increased. In other words, the US as a whole prefers its allies to trade energy with it if possible, or with actors within its alliance if not.

Secondly, Energy Minister Bayraktar discussed the possibility of building a nuclear power plant in Sinop with Rosatom Director General Alexei Likhachev in July, but no steps were taken. At this point, criticisms of Akkuyu from the other side of the Atlantic began to be reflected in the press. The agreement for the plant was signed in 2010, and construction began in 2018. In other words, the fact that has been obvious for 14 years has been receiving harsh criticism in recent years. It is no secret that nuclear energy is on the table from time to time in the talks between the US and Turkey, as it is with the natural gas leg. The US or Turkey did not deny this, and there is no progress to deny it, and the talks may still be at the level of talking and checking each other out.

Looking at the picture as a whole, Türkiye is willing to invest in nuclear energy in a way that includes it in its action plans, and there is a high probability that we will enter 2035 with another nuclear power plant next to Akkuyu.

In addition, Turkey's alliances, foreign policy and positioning in global politics are pregnant with the question of who will build the power plant. Turkey, which has shifted its LNG purchases to the West in the last year, may build a power plant in Sinop with a partner from the West, considering the criticisms from the US. While Turkey's BRICS membership application is on the agenda and criticisms are directed at this, choosing a new nuclear power plant from a country other than the allies will cause serious tension in the West-Turkey line. In this context, although Turkey's plan to build a new power plant is not new, who will build the power plant has the potential to affect Turkey's alliances and global positioning, not limited to its energy policy. Moreover, Ankara's choice will also provide insight into the direction and tendencies of Turkey's foreign policy in the near future.