Cemal Kafadar "Tarih yazıcılığı özgürleştirmiyorsa zulme hizmet eder" diye yazar, 'Kendine Ait Bir Roma' kitabında. Arkasından ekler:

"Bu bir beyan; altını doldurmak, hakkını vermek, neyin ne olduğunu bilmek kolay mı? Tarih cilveli, hürriyet efsunkâr, zulüm kurnazdır. İnsanlığın geçmişi, içinden zulüm çıkan nice hürriyet mücadelesiyle dolu değil midir? Birilerinin hürriyeti başka birilerini dışlamanın yolu olarak tecelli edince şaşırıyor muyuz? Ama kokusunu alınca da hürriyetin neye benzediğini hemen anlamıyor muyuz?"

Ne kadar çarpıcı bir cümle değil mi "insanlığın geçmişi içinden zulüm çıkan nice hürriyet mücadelesiyle doludur." Güne dair haber verip, yorum yapan not düşen -bir anlamda tarihin günlüğünü tutan- gazeteciler ile daha geniş bir zaman sürecinde daha derin ama önemlisi 'güne sıkışmamış' analizler-yorumlar yapan tarihçiler. Merkezi korku olan pek çok sebeple, pek çok kişinin suskun kaldığı 'bugünler' elbet yarınlarda çok konuşulacak. Tarihçilerin işi çok olacak. Türkiye'de iktidarın durduğu yer de 'içinden zulüm çıkan hürriyet mücadelesi' listesine yazılacak. Memlekette okuldan sosyal hayata, oradan ekonomik yapıya -daha önce- dışlanan muhafazakârlara nefes alanları açması, bir süre çözüm arandıktan sonra kapatılan Kürt sorunu parantezi, ardından uzun süre işbirliği yapılan Fethullahçıların darbe girişimi sonrası inşa edilen yeni rejimde kendi gibi düşünmeyenlerin yargı eliyle sistem dışına ve/veya hapse gönderilmesi...

Üç cümlede özetlenemez elbet 22 yıl. Zaten anlamlandırmak için tarihsel olarak da en az üçe ayırmak lazım AKP iktidarını. 2002-2013, 2013-2016 ve 2016'dan bugüne… Bu üç dönem başka bir yazı konusu olsun. 2016 sonrası süreç özellikle izaha muhtaç. AKP MKYK'dan önemli bir ismin bana söylediği şekliyle "MHP'nin AKP'ye kayyım olarak" atanması ile yeni bir anlayış. Bu anlayışın-durumun ana eksenini 'seküler-güvenlikçi-milliyetçi' bir yapının devletteki gücünü artırması olarak okuyabiliriz. Yargıdan ordu üst yönetimine (eski Genelkurmay Başkanı ve Milli Savunma Bakanı'na da uzanan bir çizgide) eğitime her alanda 'dine' vurgu, dinsel dilin kamudaki görünürlüğünün artması varken bu okumayla, yani 'dinin devletteki etkisini hafife almak mı' niyetim? Değil elbet. Anlamaya-tartışmaya çalışmak.

'Devlet-sermaye' ilişkileri merceğinden otoriterleşme

Ancak dünü-bugünü hatta yarını tartışırken devlet-iktidar-sermaye-bürokrasi ilişkisi de göz önünde tutulmalı. Biraz daha derinlemesine düşünülmeli. Öğrenerek okuduğum bir kitaptan, "Türkiye ve Ötesi: Devlet, Sınıf, Mekân"dan dört alıntı yapacağım. Birincisi Ankara Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi Melih Yeşilbağ'dan:

"AKP döneminde yükselen otoriterleşme dinamiklerini karizmatik liderliğin kişisel özelliklerine ya da devlet geleneği gibi soyut kavramlara referans değil de somut ekonomi-politik konfigürasyonlara ve devlet sermaye ilişkilerinin mahiyetine referansla açıklama çabası şüphesiz ki yararlı."

"Neo-liberal İslamcılığın yarattığı yıkım"

İkincisi Maltepe Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nden Cangül Örnek'ten. Milli Türk Talebe Birliği'nin 1976'da düzenlediği mitinglerde attığı "Kahrolsun bürokrasi" sloganlarından bugün yönetimdeki o kadroların bürokrasiyi sıkı kontrole almasıyla-bir kısmını sistem dışına atmasıyla dönüşen diline de dikkat çeken yazısıyla:

"Türkiye kapitalizminin özellikle son yirmi yıldaki gidişatına bakıldığında kamunun elindeki zenginliklerin özel ellere geçtiği, doğanın ekonomik talan sonucu büyük tahribata uğradığı, kentlerde kısıtlı olarak bulunan sağlıklı yaşam ve barınma olanaklarının daha da azaldığı görülür. Devlet aygıtında bu gidişata kamu yararı ilkesiyle karşı koyabilecek direnç noktaları önemli ölçüde tasfiye edilmiş, neo-liberal İslamcılığın yarattığı yıkımı eleştiren kesimlerin itibarı ve güvenirlikleri zedelenerek topluma seslenme kanalları kapatılmaya çalışılmıştır. Tüm bunların gerek tek kişinin keyfi iktidarının önünü açan yasal değişikliklerle gerek zor yoluyla gerekse anti-entelektüel söylem ve tavırlarla gerçekleştirilmeye çalışılan bir dönemden geçilmektedir."

"Mustafa Kemal'e karşı yürütülen İslamcı ideolojik mücadelenin çaresiz kaldığı nokta"

Üçüncüsü Virginia Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nden Barış Ünlü'den. Kemalizm-İslam-sözleşme noktasına dair:

"Kemalizm İslami motifleri yerinden etmeye çalışmış olabilir, ama aynı zamanda Müslümanlığı, Türklüğün doğuşundan kaynaklanan kriteri yaparak Müslümanlık Sözleşmesi'ne her zaman sadık kaldı. Ayrıca Müslümanlık Sözleşmesi'nin temel amacı olan Müslümanlara ait bir devleti Kemalistler kurmuştur. Bu devlet inşası Müslümanlar açısından bakıldığında bütün ideolojik yarılmaları aşacak önemde hayati faktördür. Nitekim Mustafa Kemal ve Kemalistlere karşı yürütülen İslamcı ideolojik mücadelenin çaresiz kaldığı esas nokta da burasıdır…"

"İslamcı-laik gerilimi sönümlenirken…"

Dördüncüsü Xavier Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nden Utku Balaban'dan:

"İslamcılar ve laikçiler arasındaki gerilim sönümlenmeye başladı. 2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerinden bu yana parti siyasetini iki seçim bloku arasındaki rekabet belirliyor ve blokların her birinde İslamcı ve laikçi partiler var. 2016'daki darbe girişimi iki İslamcı klik arasındaki çatışmanın yansımasıydı. Laikçi kadroların takındığı tutum çatışmanın sonucuna iktidardaki klik lehine etkide bulundu."

Bugün Türkiye'de; bürokraside, sermayede, hatta siyasi partiler arasında sadece İslami refleksin egemen olmadığı, seküler yapıların bir kısmını da kapsayan, hatta iç içe geçmiş bir yapıdan bahsediyoruz. Tayyip Erdoğan ve ekibi 1 Ekim'de aslında etkisini-önemini-gücünü çoktan yitirmiş Meclis'in de açılmasıyla Anayasa konusunu daha çok gündeme getirecek. Mevcut Anayasa'nın emredici hükümlerine rağmen siyasi tercihlerle uygulanmayan Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının, pek çok maddesi defalarca değişmiş 'darbe anayasasının' yerine yeni bir anayasa. Hem de ifade özgürlüğünün bu denli kısıtlandığı ortamda. Yoksa bu 'yeni' anayasanın kimi yerlerine 'muhafazakârların hassas olduğu kimi maddeler yerleştirilerek' eskiden AKP'nin kapsadığı, ancak son dönemde uzaklaşmış kimi partiler/gruplar 'yakına çekilmek' mi isteniyor?.. Devlet Bahçeli'nin "Anıtkabir ile Kocatepe arasına çekilmiş çelikten bir halat" olarak tarif ettiği partisi, hangi zaman ve alanlarda devrede? Hüda-Par'ın söylemini ve yerini, bir önceki-MHP'ye de yakın İçişleri Bakanı tarafından 'devlet aklının ürünü' olarak tarif edilmesine bakmadan-hatırlamadan düşünmek mümkün mü? Ya da 'biçilen rolü…'

Konuşulacak çok fazla konu var. Ama bir adım geride durup bakmaya-düşünmeye-anlamaya-tartışmaya kimsenin tahammülü yok. Bu bazen bir 'taktik…' Pek çok sesin arasında boğulup gitsin diye gerçekler. Daha çok bağıranın-sesi çıkanın-slogan atanın 'fark edildiği-takip edildiği' bir düzen. Memleketin geleceği için konuşmaya, farklı seslere kulak kabartmaya ihtiyaç var.

Kaynaklar:

- Türkiye ve Ötesi: Devlet, Sınıf, Mekân. Çağlar Keyder'e Armağan / Derleyenler: Fırat Genç, Gözde Orhan, Melih Yeşilbağ (İletişim Yayınları)

- 1924 Anayasası, Ergun Özbudun (Yetkin Yayınları)

- Kendine Ait Bir Roma, Cemal Kafadar (Metis Yayınları)

Cemal Kafadar writes, "If historiography does not liberate, it serves oppression" in his book 'A Rome of One'. He then adds:

"This is a statement; is it easy to justify it, to do justice to it, to know what is what? History is coquettish, freedom is enchanting, oppression is cunning. Isn't humanity's past full of many struggles for freedom that resulted in oppression? Are we surprised when the freedom of some people manifests itself as a way to exclude others? But don't we immediately understand what freedom looks like when we smell it?"

Isn't it such a striking sentence: "Humanity's past is full of many struggles for freedom that resulted in oppression." Journalists who report on the day, make comments and notes - in a sense, keep a diary of history - and historians who make deeper but more importantly 'not confined to the day' analyses and comments over a longer period of time. The 'todays' that many people remain silent about for many reasons, the center of which is fear, will certainly be talked about a lot in the future. Historians will have a lot of work to do. The place where the government in Turkey stands will also be written on the list of 'struggle for freedom that resulted in oppression'. The fact that it opened breathing spaces for conservatives who were previously excluded from schools, social life, and the economic structure in the country, the Kurdish issue that was closed after a solution was sought for a while, and then the fact that those who did not think like it were sent out of the system and/or to prison by the judiciary in the new regime that was built after the coup attempt of the Fethullahists, who were collaborated with for a long time...

It certainly cannot be summarized in three sentences, 22 years. In order to make sense of it, we need to divide the AKP government into at least three historically. 2002-2013, 2013-2016 and from 2016 to the present… Let these three periods be the subject of another article. The process after 2016 is particularly in need of explanation. As an important name from the AKP Central Executive Board told me, a new understanding emerged with the appointment of “MHP as a trustee to the AKP”. We can read the main axis of this understanding-situation as the increase in power of a ‘secular-security-nationalist’ structure in the state. While there is an emphasis on ‘religion’ in every field from the judiciary to the upper management of the army (a line extending to the former Chief of General Staff and Minister of National Defense) and the increasing visibility of religious language in the public, is my intention with this reading, in other words, to ‘underestimate the influence of religion in the state’? Of course not. I am trying to understand-discuss.

Authoritarianism through the lens of ‘state-capital’ relations

However, when discussing yesterday, today and even tomorrow, the state-power-capital-bureaucracy relationship should also be kept in mind. It should be thought about a little more deeply. I will give four quotes from a book I read with learning, "Turkey and Beyond: State, Class, Space". The first is from Melih Yeşilbağ, a faculty member at the Ankara University Sociology Department:

"The effort to explain the increasing authoritarian dynamics during the AKP period not by referring to the personal characteristics of the charismatic leadership or abstract concepts such as state tradition, but by referring to concrete economic-political configurations and the nature of state-capital relations is undoubtedly useful."

"The devastation wrought by neo-liberal Islamism"

The second one is from Cangül Örnek from Maltepe University, Department of Political Science. Her article draws attention to the language that has transformed from the slogans "Down with bureaucracy" chanted by the National Turkish Student Union in the rallies organized in 1976 to the ones that have been taken under tight control by those cadres in the administration today, throwing some of them out of the system:

"When we look at the course of Turkish capitalism, especially in the last twenty years, we see that the wealth in the hands of the public has passed into private hands, nature has suffered great destruction as a result of economic plunder, and the limited opportunities for healthy living and shelter in cities have decreased even further. The points of resistance that could have resisted this course of events with the principle of public interest have been largely eliminated in the state apparatus, and the reputation and credibility of those who criticize the destruction caused by neo-liberal Islamism have been damaged, and their channels of addressing the society have been attempted to be closed. We are going through a period in which all of these are attempted to be achieved through legal changes that pave the way for the arbitrary power of a single person, through force, and through anti-intellectual discourse and attitudes."

"The point where the Islamist ideological struggle against Mustafa Kemal has become helpless"

The third one is from Barış Ünlü from the University of Virginia, Department of Sociology. Regarding the Kemalism-Islam-contract point:

"Kemalism may have tried to displace Islamic motifs, but at the same time, it always remained loyal to the Muslim Contract by making Islam the criterion originating from the birth of Turkishness. In addition, the Kemalists established a state belonging to Muslims, which was the main purpose of the Muslim Contract. When viewed from the perspective of Muslims, this state-building is a vital factor that will overcome all ideological divisions. Indeed, this is the main point where the Islamist ideological struggle against Mustafa Kemal and the Kemalists is helpless..."

"As Islamist-secular tension fades..."

The fourth is from Utku Balaban from Xavier University's Sociology Department:

"The tension between Islamists and secularists has begun to fade. Since the 2014 presidential elections, party politics has been determined by the competition between two electoral blocs, each of which has Islamist and secularist parties. The coup attempt in 2016 was a reflection of the conflict between the two Islamist cliques. The attitude of the secularist cadres influenced the outcome of the conflict in favor of the clique in power."

Today in Turkey; we are talking about a structure where not only the Islamic reflex is dominant in the bureaucracy, capital and even among political parties, but also includes some of the secular structures, and even intertwines them. Tayyip Erdoğan and his team will bring the issue of the Constitution to the agenda more with the opening of the Parliament, which has actually lost its influence-importance-power long ago, on October 1st. A new constitution instead of the 'coup constitution', many articles of which have been changed many times, and the decisions of the Constitutional Court and the European Court of Human Rights, which are not implemented due to political preferences despite the imperative provisions of the current Constitution. And in an environment where freedom of expression is restricted to this extent. Or is it intended to 'draw closer' some parties/groups that used to be included in the AKP but have recently distanced themselves by 'placing some articles that conservatives are sensitive about' in some places of this 'new' constitution?.. When and in what areas is Devlet Bahçeli's party, which he describes as "a steel rope pulled between Anıtkabir and Kocatepe", active? Is it possible to think about the discourse and place of Hüda-Par without looking at or remembering how it was described as a 'product of the state's mind' by the previous Minister of the Interior, who was also close to the MHP? Or the 'role assigned to it...'

There are so many topics to talk about. But no one has the patience to take a step back and look-think-understand-discuss. This is sometimes a 'tactic...' To drown out the truth among many voices. A system where those who shout more, speak out more, and shout slogans are 'noticed-followed'. There is a need to talk for the future of the country and listen to different voices.

Sources:

- Türkiye and Beyond: State, Class, Space. In Honor of Çağlar Keyder / Compiled by: Fırat Genç, Gözde Orhan, Melih Yeşilbağ (İletişim Publications)

- 1924 Constitution, Ergun Özbudun (Yetkin Publications)

- A Rome of One's Own, Cemal Kafadar (Metis Publications)