Kamuoyuna açıklanan siyasi eğilim araştırmalarında partilerin oy oranlarında farklılaşmalar olsa da genel bir toplumsal eğilim dikkati çekiyor. Ak Parti oy kaybediyor ve yüzde otuzların altına inerek ikinci parti konumuna düşerken, iktidar ortağı MHP ortalama yüzde 10 mertebesindeki oy desteğini koruyor. İkinci ortak eğilim CHP oy oranları ve aydan aya değişimleri üzerinde araştırmalar arasında bazı dikkat çekici farklılıklar olsa da birinci parti konumunda, yıllar sonra ilk kez yüzde 30 üzerinde seyrediyor.

Araştırmalar arasında üçüncü ortak eğilim kararsız seçmen oranının yüksekliği. Aslında bu noktada matematiksel bir mesele var. Kararsız seçmen oranı yükseldikçe ister düz oransal dağıtım ister özel yöntemlerle dağıtım yapılsın doğrudan tercihlerdeki partiler arası sayısal farklar büyüyor. O nedenle sonuçtaki CHP oy oranı ile Ak Parti oy oranı arasındaki kimi zaman 7-8 puanlık sayısal fark gerçekte seçmen zihninde bu kadar olmayabilir. Seçimin gündemde olmadığı bir dönemde kararsızlar dağıtılmadan önceki doğrudan söylenen parti tercihleri oranları arasındaki farkların gerçekliğe daha yakın olduğunu akılda tutmak gerekir.

Yine de şurası kesin, Ak Parti seçmen desteği de örgütsel moral ve motivasyon olarak da çözülmeye başlamış görünüyor. Bu çözülme aslında 2019’dan beridir yönetim sorunlarından, pandemiden ve ekonomik buhrandan dolayı gözleniyordu. 2023 cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki Cumhur İttifakı’nın sayısal sonucu genel gidişattan bir sapmaydı. Bunun nedenlerini de çokça tartıştık. Bugün artık çözülme Ak Parti seçmeninin önemli bir kısmında kalıcı bir kopuşa dönüşmüş durumda. Nitekim yayınlanan araştırmalardan da bu gözlemi yapmak mümkün.

Kamuoyunun merak ettiği asıl soru CHP yükselişinin kalıcı olup olmayacağı ya da yükselmeye devam edip etmeyeceği. Çünkü henüz yayınlanan araştırmalar bu eğilimi belirleyecek toplumsal dip dalgalar ve dinamikler konusunda yeterince veri sunmuyor.

Toplumsal eğilimler ve psikoloji konusunda yeterince yerel araştırma veri ve bulgusu yok elimizde. Fakat Gallup’un “2024 Küresel Duygular Raporu” ilginç veriler sunuyor. 142 ülkeye dair bulguları içeren ve kıyaslayan Gallup raporunun ana sonucu 2023’te dünya genelinde olumlu duyguların pandemi öncesi seviyelere geri dönmüş olması. Rapora göre özellikle stres, pandemi seviyelerinin altına düşmüş durumda. Ama Türkiye, düşük pozitif deneyim skoru ile dikkat çekiyor ve 2020’den beri en düşük puan alan ülkeler arasında yer alıyor.

Endişe ve kaygı

Küresel bulgular arasında en önemlisi dünya çapında yetişkinlerin yüzde 23’ünün, önceki günün çoğunda yalnızlık yaşadıklarını, yalnız hissedenlerin arasında yüzde 54’ünün de aynı zamanda üzüntü yaşadıklarını söylemiş olmaları. Bu küresel bulgu önümüzdeki dönemde dünya nüfusundaki demografik, aile ve hane yaşamındaki kültürel ve gündelik yaşam ritmindeki zihinsel değişimlerin ürettiği önemli bir dip dalgaya işaret ediyor.

Gallup raporunun Türkiye toplumuna dair bulgularına dönersek, toplumun yüzde 34’ü bir gün önce öfke yaşadığını, yüzde 58’i stres, yüzde 26’sı üzüntü, yüzde 44’ü endişe, yüzde 23’ü ağrı yaşadığını söylemiş.

Yaşanan, hissedilen olumlu duygulara dair veriler ise daha vahim bir toplumsal ruh hali gösteriyor. Bir gün önce zevk hissettiğini söyleyenler yüzde 42, zevki hissetmediğini söyleyenler yüzde 55, kendini dinlenmiş hissedenler yüzde 56, dinlenmiş hissetmeyenler yüzde 43, gülümseyenler yalnızca yüzde 37, gülümsememiş olanlar yüzde 59, bir gün önce bir şey öğrenenler yalnızca yüzde 23, öğrenmeyenler yüzde 75, saygıyla davrandığını söyleyenler yüzde 75, saygısızca davrandığını söyleyenler yüzde 19 oranında.

Türkiye toplumu öfke yaşamışlık bakımından 142 ülke arasında 16’ncı sırada, üzüntülü olmak bakımından 8’inci sırada, hayattan zevk almamak konusunda 9’uncu sırada, gülümsememiş olmak bakımından 2’nci sırada yer almış. Diğer duygularda da ortalamalara yakın oranlarda seyretmiş.

Oranlara, sıralara bakıldığında tüm toplumların endişeli olduğu görülüyor. Okurlar anımsayacaktır, tüm güncel meselelerin ve gerilimlerin ötesinde bugünün gündelik hayat ritminin hızlandığını, çok aktörlü, çok boyutlu bir gündelik yaşamın içinde olduğumuzu sıkça yazıyorum. Bu durum belirsizlik ve karmaşıklık esaslı bir hayatla karşı karşıya olduğumuzu söylüyor. Karmaşıklık ve belirsizlik esaslı bir hayat da bireysel ve toplumsal ruh halinde endişe ve kaygı üretiyor. Endişe ve kaygı bugünün gündelik hayat ritmi içinde ana karakterlerden birisi. Her ülkenin kendi meseleleri, küresel gerilimler ve de siyasi kararlar bu endişe duygusunu korku politikalarına zemin hazırlar hale getiriyor. Yirmi, otuz yıl öncenin ana dürtüsü merak ve dışa dönüklük iken bugün endişe, kaygı, korku duygularıyla tespih böcekleri gibi büzülmüş durumdayız. Bireysel hayatlarımızda da, ortak hayatlarımızda da, evimizde, işyerimizde, klanlarımızda, cemaatlerimizde, kimliklerimizde.

Raporun Türkiye’ye dair bulguları yaşayarak, gözleyerek, sezerek ve araştırmalardan da öğrenerek bildiğimiz bir gerçekliği önümüze koyuyor. Toplum gülmeyi, zevk almayı unutmuş durumda.

Geleceğimiz ve hatta bugünkü hayatımız, güvenliğimiz, ailemiz için endişeli ve yaşamak zorunda bırakıldıklarımıza karşı öfkeliyiz.

Sorunları tespit konusunda çoğunlukla hemfikiriz, gelecek konusunda endişeliyiz, ama sorunların çözümleri konusunda ortaklıklarımız yok hatta kafamız da karışık.

Bakın son haftalardaki orman yangınları etrafındaki, göçmenler hakkındaki, bazı idari ve yargı kararları hakkında, bakın minik Narin’in katledilişi ve nedenleri hakkındaki tartışmalara hep aynı endişeyi, öfkeyi görüyoruz.

Üç dönem kuralı

Gallup raporundaki bulgular spekülatif ya da popüler sayılardan ibaret bir hayatla karşı karşıya olmadığımızı, toplumun da tüm yaşananları gündelik hayatında, duygularında hissettiğini gösteriyor.

Toplum ülkenin yönetilemediği hakkında neredeyse ortak kanaate yaklaşmış durumda. Ama nasıl ve kimin tarafından yönetilmesi gerektiği konusunda henüz iktidarı belirleyecek büyüklükte bir seçmen mutabakatı oluştuğunu söylemek zor.

O nedenle ve doğal olarak gözler muhalefete ve özellikle de CHP’ye bakıyor. İktidar kanadının stratejileri belli. Bir yandan tüm kurumların içi, anlamı, fonksiyonu boşaltılıyor, omurgaları kırılıyor. Diğer yandan yalnızca finansal politikalarla ekonominin harareti düşürülmeye çalışılıyor. Kurumsal değişikliler maarif stratejisinde, yüksek yargının fonksiyonlarında, denge denetleme mekanizmalarının yok sayılmasında, dış politikada kalıcı sonuçlar ve sorunlar üretirken ekonomi politikalarında güncele sıkışılmış durumda.

Yaşadığımız devlet, yönetim, demokrasi krizi ve siyasal, ekonomik, toplumsal krizler yumağı. Buradan çıkış, devleti, sosyal devleti, denge denetleme mekanizmalarını, yargıyı, ekonomiyi yeniden yapılandırmak. Çok yol geldik ve buradan düzeltmelerle değil hemen her konuda çok daha radikal, devrimci atılımlarla çıkmak mümkün. Üstelik bu hamle Türkiye’den öteye dünyaya bir iddia ve model önermek zorunda.

Cumhuriyet’le somutlaşmış Türkiye’nin muasır medeniyete ulaşma iddiasının önünde bir model vardı. Bugün o model de krizde. O krize bakarak BRICS gibi Şanghay Beşlisi gibi ne olduğu bile belli olmayan arayışlar yerine muasır medeniyete yeni bir can, ruh üflemek iddiası Türkiye’yi başka bir yere taşıyabilir.

Ancak böylesi bir gelecek hayali ve iddiasına dayanan siyasi hamle toplumsal ruh halini olumluya, heyecana, umuda çevirebilir.

CHP bunun farkında mı, değişim iddiaları bu kapsamda mı henüz bilmiyoruz. Henüz elimizdeki ölçü Özgür Özel’in parti liderliğinin siyaset tarzında yapmaya çalıştığı değişimler. Bu bakımdan kurultay CHP’nin değişme arzusu ve kararlılığı konusunda ipuçları verebilirdi.

CHP’nin tüzük değişikliği gündemiyle toplanan kurultayı tüzüğündeki 28 maddede değişiklikle tamamladı. Değişen maddelerin bir kısmı parti üst yönetiminde hiyerarşik düzenlemelere, bir kısmı kongrelerde başkan adaylığına dair sayısal yöntem değişikliklerine dair.

Değişiklikle, TBMM üyeliği için adayların belirlenmesine yönelik yöntemlerin, ön seçim, örgüt denetiminde ön seçim, aday yoklaması, örgüt denetiminde aday yoklaması, merkez yoklaması olduğu belirtildi. Tüzüğe göre, hangi seçim çevresinde hangi yöntemin uygulanacağına, il örgütlerinin görüşü doğrultusunda parti meclisince karar verilecek. PM, TBMM üye tamsayısının yüzde 15’i kadar sırayı genel merkez kontenjanı olarak belirleyebilecek.

Değiştirilen tüzüğe göre, bir kişi en fazla üç dönem üst üste milletvekili seçilebilecek. Üç dönem kuralı yerel seçimlerde aday belirleme sürecinde de uygulanacak, bir kişi en fazla üç dönem üst üste belediye başkanı, belediye veya il genel meclis üyesi seçilebilecek.

Partiye davet vurgusu

Yerel seçim aday tespit sürecinde ön seçim, örgüt denetiminde ön seçim, aday yoklaması, örgüt denetiminde aday yoklaması yöntemlerinde dönem koşulu aranmayacak. Değişikliklerin bir kısmı da bazı kadın, gençlik, engelli kotalarında düzenlemelere dair.

Bu değişikliklerin partinin örgütsel değişimini sağlayacağını, yeni insanlarla, yeni üyelerle değişimi sağlayacağını öngörmek zor ne yazık ki. Hala partinin parti içi demokrasi konusunda kararlı olduğunu da söylemek zor. Yargıç gözetiminde yapılmayan ön seçimlerin, yoklamaların ne anlama geldiğini partilerle ilgilenen herkes biliyor. Tüzük değişikliklerini hazırlayanların, onaylayanların da yeni kuralların nasıl kullanılacağı konusunda bir tereddütlerinin olmadığını sanıyorum.

Nitekim kurultayın sonuç bildirgesinde kuvvetli biçimde genç insanları partiye davet vurgusu yok. Ama “İkinci Yüzyıl Değişim Kurultayı’nın Sonuç Bildirgesi” başlıklı metinde dikkati çeken bazı noktalar var. Birincisi ülkenin krizi ile küresel krizlerin iç içe oluşuna dair tespitler, partinin kökü, geçmişi ve değişim kapasitesine dair iddialar önemli vurgular içeriyor.

Asıl önemli iddia ise “Bugün de partimiz büyük bir değişim süreci içerisindedir ve bu değişim sürecinin bir önemli özelliği ve bileşeni de parti programımızı günün koşullarına uyumlu hale getirmektir” vurgusu.

Parti herhalde üyelik, kongreler ve adaylar meselesinde parti içi demokrasiyi inşa edecek tüzük değişikliği konusunda ikircikli olduğunun bilincinde olarak program değişikliği için kapsamlı bir katılımcı model tanımlamış. Bu model hayata geçirilebilirse partinin yeni bilimden, teorilerden, tartışmalardan beslenmesi mümkün olacak.

Sorun şurada ki parti programda, politikalarda, siyaset tarzında değişecek ama bu değişimleri bildik parti örgütü taşıyacak, toplumsallaştıracak, hayata geçirecek. Bu mümkün mü, göreceğiz.

Although there are differences in the voting rates of the parties in the political tendency surveys announced to the public, a general social trend is striking. While the AKP is losing votes and falling below thirty percent to become the second party, the ruling party MHP maintains its average vote support of around 10 percent. The second common trend is that the CHP is in the first party position, although there are some striking differences between the surveys on the voting rates and changes from month to month, it is above 30 percent for the first time in years.

The third common trend among the studies is the high rate of undecided voters. In fact, there is a mathematical issue at this point. As the rate of undecided voters increases, the numerical differences between the parties in direct preferences grow, whether a flat proportional distribution or a special distribution is made. Therefore, the numerical difference between the CHP vote rate and the AKP vote rate, sometimes 7-8 points, may not be this much in the mind of the voter in reality. It should be kept in mind that in a period when the election is not on the agenda, the differences between the directly stated party preference rates before the undecideds are distributed are closer to reality.

However, it is certain that the AKP voter support has begun to disintegrate in terms of organizational morale and motivation. This disintegration has actually been observed since 2019 due to management problems, the pandemic and the economic crisis. The numerical result of the People's Alliance in the 2023 presidential elections was a deviation from the general course. We have also discussed the reasons for this a lot. Today, the disintegration has turned into a permanent break in a significant part of the AKP voters. In fact, it is possible to make this observation from published research.

The real question that the public is wondering about is whether the CHP's rise will be permanent or whether it will continue to rise. Because the studies published so far do not provide enough data on the social undercurrents and dynamics that will determine this trend.

We do not have enough local research data and findings on social trends and psychology. However, Gallup’s “2024 Global Emotions Report” provides interesting data. The main conclusion of the Gallup report, which includes and compares findings from 142 countries, is that positive emotions around the world will return to pre-pandemic levels in 2023. According to the report, stress in particular has fallen below pandemic levels. However, Turkey stands out with its low positive experience score and is among the countries with the lowest scores since 2020.

Anxiety and worry

The most significant global finding is that 23 percent of adults worldwide reported feeling lonely most of the previous day, and among those who felt lonely, 54 percent also reported feeling sad. This global finding points to a significant groundswell of change in the world's population over the coming period, driven by demographic, cultural, and mental changes in family and household life.

If we turn to the Gallup report's findings regarding Turkish society, 34 percent of the society said they experienced anger the day before, 58 percent stressed, 26 percent sad, 44 percent anxious, and 23 percent pain.

Data on positive emotions experienced and felt show a more dire social mood. Those who say they felt pleasure the day before are 42 percent, those who say they did not feel pleasure are 55 percent, those who feel rested are 56 percent, those who do not feel rested are 43 percent, those who smile only 37 percent, those who have not smiled are 59 percent, those who have learned something the day before are only 23 percent, those who have not learned anything are 75 percent, those who say they behaved respectfully are 75 percent, and those who say they behaved disrespectfully are 19 percent.

Turkish society ranked 16th among 142 countries in terms of having experienced anger, 8th in terms of being sad, 9th in terms of not enjoying life, and 2nd in terms of not having smiled. It also ranked close to average in other emotions.

When we look at the ratios and ranks, we see that all societies are anxious. Readers will recall that, beyond all current issues and tensions, I often write that the rhythm of today's daily life has accelerated, that we are in a multi-actor, multi-dimensional daily life. This situation tells us that we are faced with a life based on uncertainty and complexity. A life based on complexity and uncertainty also produces anxiety and worry in the individual and social mood. Anxiety and worry are one of the main characters in today's daily life rhythm. Each country's own issues, global tensions and political decisions make this feeling of anxiety prepare the ground for fear policies. While the main drive of twenty or thirty years ago was curiosity and extroversion, today we are shrunken like rosary beads with feelings of anxiety, worry and fear. In our individual lives, in our collective lives, in our homes, in our workplaces, in our clans, in our communities and in our identities.

The report's findings regarding Turkey present us with a reality that we know by experiencing, observing, sensing and learning from research. Society has forgotten how to laugh and enjoy.

We are worried about our future and even our present life, our safety, our family, and we are angry with what we are forced to experience.

We mostly agree on identifying the problems, we are worried about the future, but we do not have common ground on solutions to the problems and we are even confused.

Look, we see the same concern and anger in the discussions about the forest fires in recent weeks, about immigrants, about some administrative and judicial decisions, about the murder of little Narin and its causes.

Three-term rule

The findings in the Gallup report show that we are not faced with a life consisting of speculative or popular numbers, and that society feels all the events in its daily lives and emotions.

Society has almost reached a consensus that the country cannot be governed. However, it is difficult to say that there is a consensus among voters large enough to determine who is in power on how and by whom it should be governed.

Therefore, and naturally, all eyes are on the opposition and especially the CHP. The strategies of the ruling party are clear. On the one hand, the content, meaning and function of all institutions are being emptied, their backbones are being broken. On the other hand, they are trying to reduce the temperature of the economy with only financial policies. While institutional changes produce permanent results and problems in education strategy, the functions of the supreme court, the disregard of balance and control mechanisms, and foreign policy, economic policies are stuck in the present.

The crisis we are experiencing is a state, governance, democracy crisis and a tangle of political, economic and social crises. The way out of this is to restructure the state, the social state, the balance and control mechanisms, the judiciary and the economy. We have come a long way and it is possible to get out of this not with corrections but with much more radical and revolutionary initiatives in almost every subject. Moreover, this move has to offer a claim and a model to the world beyond Turkey.

There was a model before Turkey's claim to reach contemporary civilization, which became concrete with the Republic. Today, that model is also in crisis. Looking at that crisis, instead of searches that are not even clear, such as BRICS and the Shanghai Five, the claim to breathe new life and spirit into contemporary civilization can take Turkey to another place.

Only a political move based on such a dream and claim of the future can transform the social mood into positivity, excitement and hope.

We do not yet know whether the CHP is aware of this or whether the claims of change are within this scope. The measure we have yet is the changes that Özgür Özel's party leadership is trying to make in its political style. In this respect, the congress could have given clues about the CHP's desire and determination to change.

The CHP completed the congress, which convened with the agenda of changing the statute, with changes in 28 articles in its statute. Some of the changed articles are about hierarchical arrangements in the party's upper management, while some are about changes in the numerical method for presidential candidacy in congresses.

The amendment stated that the methods for determining candidates for TBMM membership are primary election, primary election under organization control, candidate poll, candidate poll under organization control, and central poll. According to the statute, the party assembly will decide which method will be applied in which electoral district in line with the views of the provincial organizations. The PM will be able to determine a rank of 15 percent of the total number of TBMM members as the general center quota.

According to the amended statute, a person can be elected as a member of parliament for a maximum of three consecutive terms. The three-term rule will also be applied in the candidate selection process in local elections, and a person can be elected as a mayor, municipality or provincial council member for a maximum of three consecutive terms.

Emphasis on invitation to the party

In the local election candidate determination process, term conditions will not be sought in the methods of pre-election, pre-election under organization control, candidate polling, and candidate polling under organization control. Some of the changes are also related to the arrangements in some women, youth, and disabled quotas.

Unfortunately, it is difficult to predict that these changes will provide an organizational change in the party, that they will provide change with new people and new members. It is also difficult to say that the party is still determined about internal party democracy. Everyone interested in parties knows what primaries and polls that are not conducted under the supervision of a judge mean. I believe that those who prepared and approved the changes in the bylaws have no hesitation about how the new rules will be used.

Indeed, the congress's final declaration does not strongly emphasize inviting young people to the party. However, there are some striking points in the text titled "The Final Declaration of the Second Century Change Congress". First, the determinations regarding the intertwining of the country's crisis with global crises, the party's roots, history and claims regarding its capacity for change contain important emphasis.

The real important claim is the emphasis on “Today, our party is in a process of great change, and one important feature and component of this process of change is to adapt our party program to the conditions of the day.”

The party has defined a comprehensive participatory model for program change, probably aware that it is hesitant about the amendment of the statute that will build internal party democracy in the issues of membership, congresses and candidates. If this model can be implemented, it will be possible for the party to feed on new science, theories and discussions.

The problem is that the party will change in its program, policies, and political style, but the familiar party organization will carry these changes, socialize them, and implement them. We will see if this is possible.