Bilindiği kadarıyla ABD’nin Türkiye’ye uyguladığı ilk askeri yaptırım 11 Aralık 1974’te başladı. Görünürdeki gerekçe 20 Temmuz 1974’teki Kıbrıs harekâtıydı. Asıl neden başkaydı.

ABD Kongresinin Türkiye’ye askeri silah ve malzeme satışını kesme kararı almasının asıl nedeni, iş başındaki Bülent Ecevit-Necmettin Erbakan (CHP-MSP) koalisyonunun 12 Mart 1971 darbesi ardından askeri yönetimin tercihiyle kurulan Nihat Erim “teknokrat” hükümetinin getirdiği haşhaş ekim yasağını kaldırmasıydı. Amerikalılar kendi çocuklarının uyuşturucu alışkanlığının faturasını Türk çiftçisine kesiyorlardı.

Meraklısı İçin Darbeler Kitabını yazarken daha iyi anladığım konular arasında 12 Mart Muhtırası ile çekilmeye zorlanan Süleyman Demirel’in ABD ile ters düştüğü konular arasında haşhaş yasağı talebine karşı çıkması olduğu bulunuyordu. Artık 12 Eylül 1980 askeri darbesinin bir numaralı kararının ABD’nin talebi uyarınca Yunanistan’ın -Kıbrıs müdahalesi ardından çıktığı- NATO’nun askeri kanadına dönüş onayı olduğu az çok biliniyor. Ama 12 Mart hükümetinin ilk kararlarından birinin haşhaş yasağı getirmek olduğu pek bilinmiyor.

ABD yaptırım siyaseti sayesinde

ABD aslında silah sevkiyatını fiilen Kıbrıs harekâtının başlamasıyla durdurmuştu. Özellikle hava kuvvetleri çok zor durumda kaldı.

ABD’nin Sovyetler Birliğine karşı NATO’nun Güney Kanadını tutan müttefikini haşhaş ekiminde dize getirmek amacıyla uyguladığı bu geniş kapsamlı yaptırım uygulamasının sonucu ne oldu biliyor musunuz?

Türkiye’nin kendi savunma sanayiini kurmaya -Cumhuriyetin kuruluş döneminden sonra- yeniden uyanması oldu.

En basitinden el telsizi bile ABD’den alınıyordu. Önce Askeri Elektronik Sanayii, ASELSAN’le işe başlandı. Daha önce kurulmuş ama hiçbir şey yapmayan TUSAŞ canlandırıldı. Turgut Özal döneminde Türkiye’de F-16 yapımına başlanması o altyapı sayesinde oldu. Nurol, Otokar gibi özel girişimler zırhlı araç yapımına başladı.

2000’lerin başında ABD Kongresi Türkiye’ye PKK ile mücadelede kullanması için 2 (yazıyla iki) Predator SİHA satma izni vermedi. O sayede Türkiye bugün hem kamuda TUSAŞ ve özel sektörde Baykar ve diğer şirketlerce kendi dronlarını yapıyor ve orada Aselsan, Havelsan tarafından imal edilen elektronik savaş gereçleriyle Roketsan’ın ürettiği cephaneyi kullanıyor; dışarıya da satıyor.

İran ve Rusya yaptırımları

ABD yaptırım siyaseti 1979 İslâm Devriminden bu yana İran’a karşı devrede; dile kolay 40 yıl. İran zaten başta kendi yönetim zafiyetleri nedeniyle ama bu yaptırım siyaseti nedeniyle de hak ettiği yerde değil, bu doğru. Peki, bu durum İran’ın pes etmesine mi yol açtı? Öte yandan İran hâlâ Japonya, Çin, Hindistan gibi sanayi devlerine petrol satmaya devam ediyor, çünkü ihtiyaç var. Peki, İran elinde devrim öncesinde kalan Amerikan uçaklarını hâlâ nasıl, hangi yedek parçayla uçuruyor? Hiç düşündünüz mü? Karaborsa ve yan sanayii üretimi yaptırım tanımıyor.

Rusya’ya 2014’te Kırım’ı işgaliyle başlayan yaptırımlar 2022’de başlattığı topyekûn Ukrayna saldırısıyla genişlerdi; sadece ABD değil, Avrupa Birliğini de kapsadı. Rusya’nın ABD ve AB ülkelerindeki bankalarda bulunan parasına el konularak, Ukrayna’ya gönderilecek silah alımı gerekçesiyle ABD ve birazı da İngiltere ve Fransa başta olmak üzere Batı Avrupa silah şirketlerine aktarılıyor.

Ama bu yaptırım Rusya ve Rusya’dan petrol ve gaz satın alan ülkeleri yeni arayışlara itti.

Çin, Hindistan ve AB

Rusya, Çin’e ikinci petrol ve gaz nakil boru hattı projesini Moğolistan üzerinden -ayni ABD’nin fiziki olarak elinin uzanması çok zor olan- bir coğrafyada inşa ediyor.

Rusya ve Çin zaten ABD karşıtı kampta diyecek olanlara bir de Hindistan örneği verelim. Hindistan’ın Mumbay limanından yola çıkıp, İran’ın Bender Abbas limanında demiryoluna bağlanıp Azerbaycan’ın başkenti Bakü üzerinden Moskova ve Rusya’nın Baltık kıyısındaki St. Petersburg limanına ulaşan 7200 kilometrelik Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru (INSTC) örneğini verelim. Kızıldeniz, Akdeniz, Atlantik ve Kuzey Denizi yoluyla 45 gün süren kargo taşımacılığını yarıdan az süreye indiriyor.

Yani artık çağdışı kalmış yaptırım politikalarına rağmen, su akıp yolunu buluyor.

Bir nokta daha var. Rusya’ya yaptırım siyasetinden en zararlı çıkanlar AB ülkeleri, özellikle de Almanya. Bu nedenle Rusya’dan Kuzey Akım’dan gelen doğal gaz yerine başka kaynak arayışına girdiler ve Almanya’da, başta otomotiv olmak üzere yatırımlarına kilit vurdular.

Bence yakında onlar da duruma çoktan uyandılar ama henüz ses çıkarmıyorlar.

As far as is known, the first military sanctions imposed by the US on Turkey began on December 11, 1974. The apparent reason was the Cyprus operation on July 20, 1974. The real reason was something else.

The real reason why the US Congress decided to cut off the sale of military weapons and equipment to Turkey was that the Bülent Ecevit-Necmettin Erbakan (CHP-MSP) coalition in power lifted the opium poppy cultivation ban imposed by the Nihat Erim “technocrat” government, which was established by the military government’s choice after the March 12, 1971 coup. Americans were making Turkish farmers pay for their own children’s drug addiction.

While writing the book Coups for the Curious, I understood better that Süleyman Demirel, who was forced to withdraw with the March 12 Memorandum, had disagreements with the US about his opposition to the demand for a poppy ban. It is now more or less known that the number one decision of the September 12, 1980 military coup was the approval of Greece to return to NATO's military wing - which it had left after the Cyprus intervention - in accordance with the US's demand . But it is not widely known that one of the first decisions of the March 12 government was to impose a poppy ban.

Thanks to the US sanctions policy

The US had actually stopped arms shipments with the start of the Cyprus operation. The air force in particular was in a very difficult situation.

Do you know what was the result of this comprehensive sanctions implemented by the USA against the Soviet Union in order to bring its ally, which held NATO's Southern Flank, to its knees over poppy cultivation?

It was Turkey's reawakening - after the foundation of the Republic - to establish its own defense industry.

Even the simplest handheld radio was purchased from the US. First, Military Electronics Industry started with ASELSAN. TUSAŞ, which was previously established but did nothing, was revived. During the Turgut Özal era, F-16 production in Turkey started thanks to that infrastructure. Private enterprises such as Nurol and Otokar started to manufacture armored vehicles.

In the early 2000s, the US Congress did not allow Turkey to sell 2 (in short, two) Predator UAVs to use in the fight against the PKK. Thanks to this, Turkey today manufactures its own drones, both in the public sector by TUSAŞ and in the private sector by Baykar and other companies, and uses electronic warfare equipment manufactured by Aselsan and Havelsan, and ammunition manufactured by Roketsan; and sells them abroad.

Iran and Russia sanctions

The US sanctions policy has been in effect against Iran since the 1979 Islamic Revolution; 40 years, to put it mildly. Iran is not where it deserves to be, primarily because of its own governance weaknesses, but also because of this sanctions policy, that is true. So, did this situation cause Iran to give up? On the other hand, Iran still continues to sell oil to industrial giants such as Japan, China, and India, because there is a need. So, how does Iran continue to fly the American planes it had before the revolution, with which spare parts? Have you ever thought about it? Black market and sub-industry production do not recognize sanctions.

The sanctions that began with Russia's invasion of Crimea in 2014 were expanded with the all-out attack on Ukraine that began in 2022; they included not only the US but also the European Union. Russia's money in banks in the US and EU countries is being seized and transferred to arms companies in the US and some of Western Europe, especially the UK and France, on the grounds of purchasing weapons to be sent to Ukraine.

But these sanctions have pushed Russia and the countries that buy oil and gas from Russia into new pursuits.

China, India and the EU

Russia is building its second oil and gas pipeline project to China via Mongolia , a region that is physically difficult for the United States to reach.

For those who will say that Russia and China are already in the anti-US camp, let's give an example from India. Let's give the example of the 7,200-kilometer International North-South Transport Corridor (INSTC), which starts from the Indian port of Mumbai, connects to the railway in the Iranian port of Bandar Abbas, and reaches Moscow and the port of St. Petersburg on the Baltic coast of Russia via Baku, the capital of Azerbaijan. It reduces the cargo transportation time of 45 days via the Red Sea, Mediterranean, Atlantic and North Sea to less than half.

In other words, despite the now outdated sanctions policies, water finds its way.

There is one more point. The EU countries, especially Germany, are the ones who suffer the most from the policy of sanctions against Russia. For this reason, they started looking for other sources instead of natural gas coming from Russia through Nord Stream and locked down their investments in Germany, especially in the automotive sector.

I think they have also woken up to the situation soon, but they are not making a sound yet.