Türkiye’nin BRICS’e üyelik başvurusu yaptığı geçtiğimiz hafta teyit edildi. Benzer şekilde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya’da 22-24 Ekim tarihleri arasında yapılacak BRICS liderler toplantısına katılacağını Moskova duyurdu. Ankara’nın katılım talebi söz konusu zirvede genişleme konu başlığı altında ele alınacak. Türkiye’nin BRICS’e katılımı ne anlama geliyor? BRICS’ten yerel para birimiyle kredi almak mümkün mü? BRICS NATO veya AB’ye alternatif mi? Bu hafta bu sorulara yanıt arayacağız.

BRICS BİR ÖRGÜT DEĞİL BİR PLATFORM

Konunun gündeme gelmesiyle beraber sıklıkla yapılan hatalardan biri BRICS’in belki de Şanghay İşbirliği Örgütü’yle (ŞİÖ) veya Avrasya Birliği’yle karıştırılması sonucunda bir örgüt şeklinde ele alınması. Oysa ilk toplantısını 2009’da Rusya’da yapan BRIC yükselen ekonomileri işaret eden kategorizasyonun ürünü bir platform. 2011’de Güney Afrika’nın gruba dahliyle BRIC-BRICS’e dönüştü. Uzun süre de söz konusu platform bu beş üyenin katıldığı yıllık toplantılarla yolunu sürdürdü. BRICS’in genişleme süreci ancak 2018’den sonra başladı ve nihayetinde 2024 itibariyle BRCIS’in katılımcı sayısı bilinen beş üyenin yanına İran, Mısır, BAE ve Etiyopya’nın eklenmesiyle 9’a açıktı.

BRICS’in bir örgüt olmamasının hem göstergelerinden hem sonuçlarından biri, ekonomi odaklı bu platforma çok farklı profil ve coğrafyadan ülkelerin kolaylıkla dahil olması. Örneğin hangi ülkenin başvuru yapıp buna yanıt alamadığını bilmiyoruz, böyle bir örnek var mı onu da bilmiyoruz. Bunun yanı sıra BRICS’e katılım için nasıl kriterler, uyum şartları talep ediliyor bunu da bilmiyoruz. Buna karşın ŞİÖ’ye başvurunun 10 yıllar aldığını, gözlemci üyelerin tam üyelik başvurusunun bir geçiş ve ortaklaşma süreci gerektirdiğini hem İran hem Hindistan hem de Pakistan’ın uzun yıllara yayılan başvurusu sürecinden biliyoruz. Sekreteryası, bir merkezi olmayan BRICS bu nedenle ŞİÖ’ye, NATO’ya ve AB’ye alternatif değil, zaten BRICS’in böyle bir vaadi de yok. Bazı öncü ülkelerin böyle çıkışlarının olması, platform içinde gevşek bağların olduğu, her ülkenin farklı ekonomik, politik ve dış politika önceliklerinin olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Madem öyle BRICS neden var ve özellikle son yıllarda niye katılımda artış görüşüyoruz?

BRICS’İN YENİ KALKINMA BANKASI: ALTERNATİF BİR BORÇLANMA MÜMKÜN MÜ?

BRICS’in ortaya çıktığı dinamik ve ilk zirvesi 2008 kriziyle ABD’de başlayıp küresel bir krize dönüşen ekonomik çalkantıyla bağlantılı. Dünyanın geneli gibi BRICS ülkeleri de bu krizden sert biçimden etkilenmişti. Nitekim 2009’daki zirve, krizin küresel bir boyut almaya başladığı dönemde yapıldı. Grubun temel motivasyonu özellikle IMF’deki kota sistemi ve bunda etkin olan ABD’nin etkin gücü ve bununla paralel seyreden Dünya Bankası (DB), bir başka anlatımla Bretton Woods sisteminin yarattığı kurumların finansal ve ekonomik istikrarı sağlamaktan uzaklaşmasına ve ABD odaklı karar alma süreçlerine bir alternatif getirmek, bu olmuyorsa da en azından bunun yolunu aramaktı. Bununla beraber BRICS’in en büyük ekonomileri olan Çin ve Hindistan’da çarkları döndüren ve büyümeyi sağlayanın da eleştirilen piyasalarla ve onların kurallarıyla yapılan ticarette olduğunu da akılda tutmak gerekiyor. 

2011’de gündeme gelen 2015’te faaliyete geçen Yeni Kalkınma Bankası (NDB) tam da bu çerçevede IMF’den ziyade DB’ye alternatif olma gayretiyle 100 milyar dolar sermayeyle kuruldu. Dünya Bankası’nın (DB) çok altında kalan bu bütçe yine de önemli, çünkü NDB yerel para birimleriyle de kredi verebiliyor. BRICS'in genişlemesinde etkili olan faktörlerden biri de bu. Ancak bunu dikkatli analiz etmek gerekir, ne yok saymak ne de fazla abartmak.

NDB’nin resmi rakamlarına göre hali hazırda 32.8 milyar dolarlık kredi verilerek 96 proje finanse ediliyor. Projelerin yoğunlaştığı ülkeler Çin, Rusya, Brezilya, Hindistan ve Mısır. Verilen bu kredinin 20 milyar doları Amerikan doları, 3 milyarı euro cinsi bir başka anlatımla 23,5 milyar doları Batı finansal sisteminin para birimleri. Öte yandan 5 milyar dolardan fazla renminbi (yuan) cinsi kredi bu anlamda dikkat çekici. Diğer ülkelerin para birimleri daha küçük paylara sahip. Yerel para birimlerinde ciddi bir sıçrama yok, ancak hareketlenme var. Bununla beraber euro ve dolar cinsinin ağırlığı yüzde 75 civarında. Dolayısıyla “BRICS doların hegemonyasını yıkıyor” demek için acele etmeye gerek yok, zira kendi bankasının verileri bunun abartılı ve eksik bir yorum olduğunu gösteriyor. Ancak alternatif bir mekanizma için yol aranıyor demek de gerekiyor ki bu IMF ve DB’nin sunduğu bir seçenek de değil. Yerel para birimlerinin payı az ancak görmezden de gelinemez. Belki bu banka DB’ye şu haliyle alternatif değil, ancak varlığıyla alternatiflerin yolunu açıyor. Peki bu resimde Türkiye kendini nerede görüyor? Neden BRICS için kollar sıvandı?

TÜRKİYE NEDEN BRICS’E ÜYE OLMAK İSTİYOR?

Türkiye’nin zaman zaman gündeme getirdiği Doğu'ya açılım kapsamında bazı yapı ve örgütlerin adı geçiyor. ŞİÖ ve BRICS bu anlamda dikkat çekenler. Genellikle bu isimler Batı’yla yaşanan sürtüşmeler, anlaşmazlıklar ve kriz dönemlerinde gündeme geliyor. Bunu akılda tutarak BRICS adımının dört boyutu olduğu iddia edilebilir. İlk olarak, Türkiye özellikle ABD’den alınamayan F-16 ekipmanları, AB ile yaşanan vize krizleri karşında pozisyonunu ve önemini yeniden hatırlatma ihtiyacını daha yüksek perdeden dile getirmek için bu adımı atmış olabilir. Bu çerçevede seçilen yapı bağların en gevşek olduğu 'BRICS örgüt değil' vurgusu akılda tutulmalı.

İkincisi, bu hamlesi aslında Batı’nın tepkisini ölçmeye dönük bir çabanın yansıması olabilir. Şöyle ki ŞİÖ veya Avrasya Birliği Türkiye açısından bir bilinmezlikler taşımakla beraber küçük de olsa bir alternatif sunuyor. Elbette ne bütçeleri ne yapıları ne de Türkiye ile kurduğu kurumsallık düzeyleri AB veya NATO ile yarışamaz durumda. Ancak Türkiye’nin bazen savrulmaları da içeren dış politikasında mantığın her zaman terazinin diğer kefesini doldurmadığını da biliyoruz. Bu noktada Türkiye, en azından akılda tutmak adına, NATO üyesi ve AB aday ülke statüsünde bir ülkenin BRICS’e girişinin yaratacağı etkiyi görmek istiyor olabilir.

Üçüncüsü, yaşanan ekonomik kriz ve 2023 Haziran’dan bu yana uygulanan ekonomik model Batı’dan yatırım çekmeye dayanıyor. Ancak açıklanan verilerden görülen beklenen yatırım gelmediği gibi gelenlerin de doğrudan yatırım değil, daha da finansal kazanç için geldiği yönünde. Bu noktada BRICS, Çin ve NDB başta olmak üzere ekonomi açısından bir nefes alanı yaratabilir. Bu elbette bugünden yarına hızla olmayacaktır, ancak NDB’den 1 milyar dolarlık kredi alınacak açıklaması ekonomi için önemli görülüyor. Şimşek’in bu konuda paralel açıklamaları bu noktada hesaba katılmalı.

Son olarak Türkiye, Çin ve Rusya ile yakın temas halinde. Rusya özelinde ilişkilerin vardığı bağımlılık boyutları biliniyor. Ancak Çin’in Türkiye yatırımları ve ikili taraf arasındaki ticaret daha mütevazı. Bu çerçevede üçüncü maddede ifade edildiği üzere BRICS Türkiye açısından Çin ve Hindistan da dahil diğer ülkelerle ticaret ve yatırım konusunda, bunun dışında yıllık zirvelerle farklı ülkelerle diyalog geliştirme açısından bir şemsiye olarak görülüyor olabilir.

Yukarıda özetlenen BRICS’in niteliği, NDB ve Türkiye’nin üyelik süreci elbette bazı varsayımlar ve öngörülere yaslanıyor. Ancak akıllardaki soru işaretleri Erdoğan’ın BRICS toplantısındaki temasları ve BRICS’in Türkiye’nin başvurusuna vereceği yanıtla şekillenecek.

Turkey's application for membership in BRICS was confirmed last week. Similarly, Moscow announced that President Recep Tayyip Erdoğan will attend the BRICS leaders' meeting to be held in Russia on October 22-24. Ankara's request for participation will be discussed under the heading of expansion at the summit. What does Turkey's participation in BRICS mean? Is it possible to receive a local currency loan from BRICS? Is BRICS an alternative to NATO or the EU? We will seek answers to these questions this week.

BRICS IS NOT AN ORGANIZATION BUT A PLATFORM

One of the mistakes that is frequently made since the subject came to the agenda is to consider BRICS as an organization, perhaps by confusing it with the Shanghai Cooperation Organization (SCO) or the Eurasian Union. However, BRIC, which held its first meeting in Russia in 2009, is a platform that is the product of the categorization that points to emerging economies. In 2011, with the inclusion of South Africa in the group, it turned into BRIC-BRICS. For a long time, the platform in question continued on its path with annual meetings attended by these five members. The expansion process of BRICS only began after 2018, and eventually, by 2024, the number of participants in BRCIS was open to 9, with the addition of Iran, Egypt, the UAE and Ethiopia to the five known members.

One of the indicators and results of BRICS not being an organization is that countries with very different profiles and geographies can easily join this platform focused on economy. For example, we do not know which country applied and did not receive a response, we do not know if there is such an example. In addition, we do not know what criteria and compliance conditions are requested for BRICS participation. On the other hand, we know from the long-term application processes of Iran, India and Pakistan that it takes decades to apply to the SCO and that the full membership application of observer members requires a transition and partnership process. BRICS, which does not have a secretariat or a center, is therefore not an alternative to the SCO, NATO and the EU, and BRICS does not have such a promise anyway. The fact that some leading countries have such statements does not change the fact that there are loose ties within the platform and that each country has different economic, political and foreign policy priorities. If so, why does BRICS exist and why have we been discussing an increase in participation, especially in recent years?

BRICS’ NEW DEVELOPMENT BANK: IS AN ALTERNATIVE BORROWING POSSIBLE?

The dynamics that led to the emergence of BRICS and its first summit are related to the economic turmoil that began in the USA with the 2008 crisis and turned into a global crisis. Like the rest of the world, BRICS countries were also severely affected by this crisis. In fact, the summit in 2009 was held when the crisis began to take on a global dimension. The group’s fundamental motivation was to provide an alternative, especially to the quota system in the IMF and the effective power of the USA, which was effective in this, and the World Bank (WB) that was parallel to this, in other words, to prevent the institutions created by the Bretton Woods system from providing financial and economic stability and to the decision-making processes focused on the USA, or at least to seek a way to do so if this was not possible. However, it should also be kept in mind that what keeps the wheels turning and ensures growth in the largest economies of BRICS, China and India, is the criticized markets and the trade conducted under their rules. 

The New Development Bank (NDB), which came to the agenda in 2011 and became operational in 2015, was established with a capital of 100 billion dollars in an effort to be an alternative to the WB rather than the IMF. This budget, which is far below the World Bank (WB), is still important because the NDB can also provide loans in local currencies. This is also one of the factors that have an impact on the expansion of BRICS. However, this needs to be analyzed carefully, neither ignored nor exaggerated.

According to the official figures of NDB, 96 projects are currently being financed by providing a loan of 32.8 billion dollars. The countries where the projects are concentrated are China, Russia, Brazil, India and Egypt. Of this loan, 20 billion dollars is in US dollars, 3 billion in euros, in other words, 23.5 billion dollars are in the currencies of the Western financial system. On the other hand, the loan of more than 5 billion dollars in renminbi (yuan) is remarkable in this sense. The currencies of other countries have smaller shares. There is no serious jump in local currencies, but there is movement. However, the weight of euro and dollar is around 75 percent. Therefore, there is no need to rush to say “BRICS is destroying the hegemony of the dollar”, because the data of its own bank shows that this is an exaggerated and incomplete interpretation. However, it should also be said that a way is being sought for an alternative mechanism, and this is not an option offered by the IMF and WB. The share of local currencies is small, but it cannot be ignored. Perhaps this bank is not an alternative to the WB in its current form, but it is paving the way for alternatives with its existence. So where does Türkiye see itself in this picture? Why did it roll up its sleeves for BRICS?

WHY DOES Türkiye WANT TO BECOME A MEMBER OF BRICS?

Within the scope of Turkey's opening to the East, which it occasionally brings to the agenda, the names of some structures and organizations are mentioned. The SCO and BRICS are the ones that stand out in this sense. These names usually come up during times of friction, disagreement and crisis with the West. Keeping this in mind, it can be claimed that the BRICS step has four dimensions. First, Turkey may have taken this step to express the need to remind its position and importance more loudly, especially in the face of the F-16 equipment that could not be obtained from the US and the visa crises experienced with the EU. In this context, the emphasis that 'BRICS is not an organization', the structure chosen, should be kept in mind, with the loosest ties.

Secondly, this move may actually be a reflection of an effort to gauge the West’s reaction. For example, the SCO or the Eurasian Union, while carrying uncertainties for Turkey, offers an alternative, albeit small. Of course, neither their budgets nor their structures nor the level of institutionalization they have established with Turkey can compete with the EU or NATO. However, we also know that logic does not always fill the other side of the scale in Turkey’s foreign policy, which sometimes includes deviations. At this point, Turkey may want to see the impact of a country that is a NATO member and an EU candidate country entering the BRICS, at least to keep it in mind.

Thirdly, the economic crisis and the economic model implemented since June 2023 are based on attracting investment from the West. However, as can be seen from the announced data, the expected investment did not come and those who did come did not come directly for investment but rather for financial gain. At this point, BRICS, China and NDB in particular can create a breathing space for the economy. Of course, this will not happen quickly from today to tomorrow, but the statement that a $1 billion loan will be received from NDB is considered important for the economy. Şimşek's parallel statements on this issue should be taken into account at this point.

Finally, Turkey is in close contact with China and Russia. The dependency levels of relations with Russia are known. However, China's investments in Turkey and trade between the two parties are more modest. In this context, as stated in the third article, BRICS may be seen as an umbrella for Turkey in terms of trade and investment with other countries, including China and India, and in terms of developing dialogue with different countries through annual summits.

The nature of BRICS outlined above, the NDB and Turkey’s membership process are of course based on some assumptions and predictions. However, the question marks in minds will be shaped by Erdoğan’s contacts at the BRICS meeting and the response BRICS will give to Turkey’s application.