Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kahire’ye gitmesi, ardından Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin Ankara’ya gelmesi, iki ülke arasındaki anlamsız ve zararlı kavgaya son verdi. İyi de oldu.

İki ülkenin işbirliği yapması sadece kendileri için değil, Doğu Akdeniz’in istikrarı için de yararlı olacaktır.

Hepimiz için de öğretici bir ‘diplomasi dersi’dir.

Bu açıdan Sisi’nin mesajındaki Atatürk vurgusu üzerinde durmak istiyorum.

SİSİ’NİN MESAJI

Sisi’nin Atatürk’e referans yapan X mesajı bizim basında genellikle yer almadı. Cumhurbaşkanlığının resmi sitesinde de iki gün geniş haber yapıldığı halde Sisi’nin bu mesajına ver verilmedi.

Sisi’nin Arapça mesajı şöyleydi:

“Mustafa Kemal Atatürk’ün kurduğu Türkiye Cumhuriyeti’nin başından bu yana iki ülke arasında güçlü siyasi bağlarımız var.”

Sisi, “güçlü tarihi bağlar” diyebilirdi. “Atatürk’ten beri…” vurgusunun özel bir anlamı var: Osmanlı dönemini dışlıyor!

Sisi’nin bu mesajı, bizim iktidarın “gönül coğrafyamız” kavramından çok farklıdır. Daha önemlisi, Başbakanlığı döneminde Erdoğan’ın 30 Eylül 2012 günü Kahire Üniversitesi’ndeki konuşmasında söylediği “bir asırlık mahkûmiyet ve yapay sınırlar kalkıyor… bir asırlık ayrılık sona eriyor” sözlerine cevaptır.

Erdoğan’ın kastı ne olursa olsun, bu sözlerden bir yabancının “Neo Osmanlı” anlamı çıkarması mümkündür. Halbuki milli devletler çağında yaşıyoruz, diğer bir deyişle ulus devletler…

NEO-OSMANLI?

Yakın tarih konusunda dünyaca saygın bir otorite olan tarihçi Şükrü Hanioğlu Arap dünyasında Osmanlı imajının olumlu olmadığını, Türkiye’nin dış politikada “Neo Osmanlı imajından sakınması gerektiğini” defalarca izah etmiştir. (Karar, 11 Ocak 2021)

Hatırlayınız, Erdoğan’ın Sisi rejimiyle sert kavga sürdürdüğü dönemde, özellikle Körfez Arapları Osmanlı’yı suçlayan açıklamalar yapmışlardı.

Çok uluslu imparatorluğun yıkılış sürecini gözlemlemiş olan sosyolog Ziya Gökalp, “İslam beynelmileliyeti” kavramını izah ederken, bunu artık ümmet siyaseti veya imparatorluk siyaseti gibi anlamanın yanlış olduğunu, ancak, Arapların da kendi milli devletlerini kurarak milli devletler arası işbirliği yapılmasının yararlı olacağını anlatmıştı.

Atatürk’ün rejimini “hukuk” açısından eleştirmek mümkündür. Hatta hukuk bilincinin gelişmesi için yararlı da olur… Fakat dış politikasından öğreneceğimiz önemli dersler vardır. Hiçbir devletin iç işlerine karışmamıştır. Kimse onun bir ‘neo-impratorluk’ peşinde olduğu şüphesine düşmemiş, bu sayede hem Balkan hem Orta Doğu devletleriyle güvenilir ilişkiler hatta faşist İtalya tehlikesine karşı “pakt”lar kurmuştur. Şerif Hüseyin’in oğlu Ürdün Kralı Abdullah’ın bir ayağı İstanbul’daydı, bizzat Atatürk tarafından ağırlanırdı.

1935’te Meclis açış konuşmasında dış politika prensibini “iyi geçimli” olmak diye tanımlamıştı.

Sisi’nin iki ülke ilişkileri konusunda Atatürk’e referans yapmasının sebebi, Osmanlı referansını reddetmesidir. Osmanlı öyle miydi, böyle miydi; bu devlet adamlarının işi değil, tarihçilerin, aydınların işidir.

İKTİDAR YANLISI BASIN

İktidar yanlısı basında, Erdoğan’ın Mısır konusundaki U dönüşünü, Atatürk’ün Venizelos’la ilişkilerine benzetenler oldu. “Osmanlı’yı yıkan İngilizle bile dost oldu” gibi anlamsız benzetmeler bile yaptılar.

Mustafa Kemal, Atina’daki bir rejim yüzünden değil, Anadolu’yu işgal ettikleri için Yunan’la savaştı. Faşist İtalya’nın Balkanlar ve Doğu Akdeniz’deki tehditleri üzerine de Balkan Paktı’nı kurdu. Atatürk-Venizelos ilişkisi diplomatik sağduyu örneğidir.

İngiltere ile Birinci Dünya Savaşı’nda ve ardından da Sevr’i yırtmak için çarpıştı. Sonra “iyi geçimli” politikalarla da Montrö’yü ve Hatay’ın ilhakını başardı. Hatta İngiltere ve Fransa ile ittifak imkanlarını arıyordu, vefat etti. NATO’nun temeli olacak bu İttifak Anlaşması’nı 1939’da İnönü imzaladı.

Mısır’la ilişkileri düzeltmek doğrudur ama bu benzetmeler kesinlikle yanlıştır.

Netice-i kelam: Dış politikayı mutlaka diplomasi diliyle yürütmek gerekir.

Sürekli yazıyorum, “faiz sebeptir” politikasından nasıl “rasyonel zemin”e dönmek zorunlu olduysa, dış politikada da Türkiye Cumhuriyeti’nin geleneksel diplomasi ilkelerine dönmek zorunludur.

President Erdoğan's visit to Cairo and Egyptian President Sisi's subsequent visit to Ankara put an end to the meaningless and harmful fight between the two countries. And it was a good thing.

Cooperation between the two countries would be beneficial not only for themselves but also for the stability of the Eastern Mediterranean.

It is an instructive 'diplomacy lesson' for all of us.

In this respect, I would like to focus on the emphasis on Atatürk in Sisi's message.

MESSAGE FROM SISI

Sisi's X message, which refers to Atatürk, was generally not covered in our press. Although it was widely reported on the official website of the Presidency for two days, no attention was paid to this message.

Sisi's message in Arabic was as follows:

“We have had strong political ties between our two countries since the beginning of the Republic of Turkey founded by Mustafa Kemal Atatürk.”

Sisi could have said “strong historical ties . ” The emphasis on “since Ataturk…” has a special meaning: it excludes the Ottoman period!

This message from Sisi is very different from our government's concept of "geography of our hearts ." More importantly, it is a response to Erdoğan's words in his speech at Cairo University on September 30, 2012, during his term as Prime Minister: "A century of confinement and artificial borders are being lifted... a century of separation is coming to an end . "

Whatever Erdoğan’s intention is, it is possible for a foreigner to interpret these words as “Neo Ottoman” . However, we live in the age of nation states, in other words, nation states…

NEO-OTTOMAN?

Historian Şükrü Hanioğlu, a world-respected authority on recent history, has repeatedly explained that the image of the Ottoman Empire in the Arab world is not positive and that Turkey should “avoid the Neo-Ottoman image” in its foreign policy . (Karar, January 11, 2021)

Remember, during the period when Erdoğan was fighting fiercely with the Sisi regime, Gulf Arabs in particular made statements blaming the Ottomans.

The sociologist Ziya Gökalp, who observed the collapse of the multinational empire, explained the concept of "Islamic internationalism" while explaining that it was wrong to understand it as the politics of the Ummah or the politics of the empire, but that it would be beneficial for the Arabs to establish their own national states and to cooperate among national states.

It is possible to criticize Atatürk’s regime from a “legal” perspective. It would even be beneficial for the development of legal awareness… However, there are important lessons to learn from his foreign policy. He did not interfere in the internal affairs of any state. No one suspected that he was after a “neo-empire” and thanks to this, he established reliable relations with both the Balkan and Middle Eastern states and even “pacts” against the threat of fascist Italy . Sharif Hussein’s son, King Abdullah of Jordan, had one foot in Istanbul and was hosted by Atatürk himself.

In his opening speech to the Assembly in 1935, he defined his foreign policy principle as being “well-adjusted” .

The reason why Sisi refers to Atatürk regarding the relations between the two countries is that he rejects the Ottoman reference. Was the Ottoman Empire like this or that? This is not the job of statesmen, but of historians and intellectuals.

PRO-GOVERNMENT PRESS

There were those in the pro-government press who likened Erdoğan’s U-turn on Egypt to Atatürk’s relations with Venizelos. They even made meaningless comparisons such as “He even became friends with the British who destroyed the Ottoman Empire.”

Mustafa Kemal fought the Greeks not because of a regime in Athens, but because they occupied Anatolia. He also established the Balkan Pact against the threats of fascist Italy in the Balkans and the Eastern Mediterranean. The Atatürk-Venizelos relationship is an example of diplomatic common sense.

He fought with England in World War I and then to tear up the Treaty of Sevres. Then, with “good-natured” policies, he achieved Montreux and the annexation of Hatay. He was even looking for alliance opportunities with England and France, and he passed away. Inonu signed this Alliance Agreement, which would become the foundation of NATO, in 1939.

It is right to improve relations with Egypt, but these comparisons are absolutely wrong.

Conclusion: Foreign policy must be conducted using the language of diplomacy.

I constantly write that just as it was necessary to return to the "rational basis" from the "interest is the reason" policy , it is also necessary to return to the traditional diplomatic principles of the Republic of Turkey in foreign policy.