Normalleşme 31 Mart sonrasında siyasi literatüre farklı bir konumda yerleşti. CHP ile başlayan normalleşme süreci an itibariyle bir daha gündeme gelmemek üzere rafa kaldırılmış değil ama bu tür süreçlerin sürdürülebilirliğinin en az başlatılması kadar önemli olduğunu bu örnek bize göstermiş oldu.

Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile normalleşme çabaları daha eskiye dayanıyor elbette ama şu ana kadar başlamamış olması bile bu işin o kadar kolay olmadığını gösteriyor. Türkiye’nin genel bir “izolasyon algısını kırma” ve “ne pahasına olursa olsun eski düşmanlarla barışma” motivasyonunun dışında Şam’la görüşmeyi mantıklı ve zamanlı kılan çok fazla gerekçe bulmak zor.

İlkesel olarak komşu bir ülkenin yönetimi ile diyalog kurmanın elbette yanlış bir tarafı yok. Ama önce ilişkiler neden bozuldu, neden kanlı-bıçaklı hale gelindi ve normalleşme için bu sebepler ortadan kalktı mı diye bakmak gerek.

Ülkenin güneyindeki Süveyda’daki çatışma ortamı, Şam yönetiminin ülkede herhangi bir katılım ya da güç paylaşımına kapalı tutumu, bir milyona yakın insanın rejim tarafından öldürülmesinin yarattığı travma, ülkenin fiilen farklı güçlerin kontrolündeki sektörlere ayrılmış olması ve bu sorunların her hangi birinde yakın vadede olumlu bir gelişme ihtimalinin bulunmaması ilişkileri bozan unsurların durduğu yerde durduğunu gösteriyor.

Üstelik ilişkiler iyi iken var olmayan Türkiye’nin kontrolündeki Suriye toprakları ve Türkiye’de bir kısmı 13 yıldır yaşayan bir kısmı Türkiye’de doğan ve Suriye’de hiçbir bağı kalmamış milyonlarca göçmen sorunu daha da grift hale getiriyor.

İlişkileri zehirleyen bu dinamiklerde bir düzelme olmasa da olumlu bir gelişme ihtimaline karşı diyalog kanalları zorlanabilir. Orada da Şam’ın Ankara’nın beklentilerini ne kadar karşılayabileceği sorusu gündeme geliyor.

Türkiye’nin en üst düzeye Irak’la yürüttüğü ilişki dinamiğini de Suriye ile zorlanan normalleşme adımlarını da günün sonunda PKK/PYD ekseninden okumak gerek. 2002 öncesinde PKK, Ermeni, Rum üçgenine sıkışmış Türk dış politikası benzeri, Türkiye’nin yakın güney coğrafyasındaki ana refleks parametreleri büyük oranda terör parantezine hapsolmuş durumda.

Her iki ülkenin de normalleşmeden ilk anladıkları terörle mücadele. Ama iki başkentin terör tanımları farklı. Şam’ın terör tanımı daha çok Özgür Suriye Ordusu ya da Suriye Milli Ordusu olarak tarif edilecek Türkiye tarafından desteklenen silahlı güçler. Bu kuvvetler Türkiye’nin sınır ötesi operasyonlarında PKK’ya karşı Türk ordusu ile birlikte savaşmış kuvvetler. Ayrıca sınırın öte yakasında görece bir güvenlik hattında terör riskinin Türkiye-Suriye sınırından uzak durmasının ve bölgede iç istikrarın sağlanmasının da önemli etkenlerinden.

Düne kadar Türkiye ile bu kadar yakın duran bu güçlerin Şam istedi diye ortada bırakılması mümkün değil. Esad-Erdoğan görüşme ihtimalinin bile bölgede sebep olabileceği gerilimleri son iki haftada yaşadık.

Türkiye’nin terörden anladığı PKK ve IŞİD’ın adları ise Şam’ın defterinde geçmiyor. Hatta her ikisinin de bölgedeki varlıklarında Esad yönetiminin doğrudan-dolaylı desteği oldu. Şam’ın PKK ile mücadele etmeye de bölgeyi kontrol etmeye de yetecek gücü yok.

Şam’ın en temel beklentisi olan Türk ordusunun Suriye’den çekilmesi ise her iki ülke için de riskli. Taraflar da bunun farkında.

Türkiye’de 4 milyona yakın Suriyelinin Esad orada olduğu sürece ülkelerine dönmesini beklemek hayalcilik. Esad kendisine muhalif bu kadar geniş bir kitlenin gelmesini de istemiyor. Öyle ki gelmemeleri için mülklerine bile yasal dolandırıcılık hamleleri ile el konuldu.

Esad yönetiminin 34 Türk askerini Suriye’de şehit eden Rusya’nın ve Türkiye’nin bölgesel etki alanında her zaman bir rakip olarak önüne çıkan İran’ın bölgede dengelenmesi işlevini görmesi ise bölgenin son 10 yıllık geçmişine de cari güç parametrelerine de aykırı.

Tüm bu süreçte Türkiye’de dış politika yapım süreçlerinde toplumsal dinamiklere dair iletişim mekanizmalarının etkin kullanımının algı oluşturmaya dönük operasyonel hamlelerle sınırlı kalması ve meşruiyet zeminini genişletmeye dönük sahici etkileşimlerin rafa kaldırılması ise olan biteni anlamlandırmayı daha da zorlaştırıyor.

Suudi Arabistan ve Mısır ile normalleşmenin yaşanan derin kırılmalara ve Türkiye’nin ahlaki pozisyonundaki üstünlüğe rağmen ülkelerin yararına olan gerekçeleri vardı. Erdoğan’ın iş tutuş tarzındaki problemlerine, ilişki kurmayı talep ederken Türkiye’nin bölgesel ve tarihi ağırlığı ile uyumsuz üslup sorunlarına rağmen karşılıklı olumlu sonuçlardan bahsedebiliriz.

Bu ülkelerle karşılaştırılamayacak kadar katmanlı dinamiklere ve içinden çıkılması zor sorunlara sahip Türkiye-Suriye ilişkilerinde Esad’la görüşmeyi sanki her şeyin çözümü gibi görmek sonrasındaki hayal kırıklıklarını da büyütecektir.

Ayrıca Türkiye’nin bugüne kadarki ahlaki ve siyasi olarak gerekçelendirilebilecek meşru politikalarını, uygulama ve idaredeki yanlışlara rağmen, yok saymak Türkiye’ye de, hayatını kaybeden Suriyelilere de haksızlık olacaktır. 

Normalization took a different place in the political literature after March 31. The normalization process that started with the CHP has not been shelved as of now, never to be brought up again, but this example has shown us that the sustainability of such processes is at least as important as their initiation.

Of course, normalization efforts with Syrian President Bashar Assad date back further, but the fact that they have not started yet shows that this task is not that easy. Other than Turkey's general motivation to "break the perception of isolation" and "make peace with former enemies at all costs", it is difficult to find many reasons that make the meeting with Damascus logical and timely.

In principle, of course, there is nothing wrong with establishing a dialogue with the administration of a neighboring country. But first, we need to look at why relations broke down, why they became bloody and stabbing, and whether these reasons for normalization have disappeared.

The conflict environment in Suwayda in the south of the country, the attitude of the Damascus administration that is closed to any participation or power sharing in the country, the trauma caused by the killing of nearly a million people by the regime, the de facto separation of the country into sectors under the control of different powers, and the near-term positive development in any of these problems. The fact that there is no possibility shows that the elements that disrupt the relations remain where they are.

Moreover, the Syrian territory under Turkey's control, which does not exist even though relations are good, and millions of immigrants, some of whom have been living in Turkey for 13 years and some of whom were born in Turkey and have no ties left in Syria, make the problem even more complicated.

Even if there is no improvement in these dynamics that poison relations, dialogue channels may be strained against the possibility of a positive development. There, too, the question arises to what extent Damascus can meet Ankara's expectations.

At the end of the day, Turkey's relationship dynamics with Iraq at the highest level and the forced normalization steps with Syria need to be read from the PKK/PYD axis. Similar to Turkish foreign policy, which was stuck in the PKK, Armenian and Greek triangle before 2002, Turkey's main reflex parameters in the near southern geography are largely trapped in the terror bracket.

The first thing both countries understand before normalization is the fight against terrorism. But the definitions of terrorism in the two capitals are different. Damascus's definition of terrorism would be better described as the Free Syrian Army or Syrian National Army, armed forces supported by Turkey. These forces fought alongside the Turkish army against the PKK in Turkey's cross-border operations. In addition, it is one of the important factors in keeping the risk of terrorism away from the Turkey-Syria border, in a relative security line on the other side of the border, and in ensuring internal stability in the region.

It is not possible to leave these powers, which were so close to Türkiye until yesterday, in the middle just because Damascus wants them to. In the last two weeks, we have experienced the tensions that even the possibility of an Assad-Erdogan meeting could cause in the region.

The names of PKK and ISIS, which Turkey understands as terrorism, are not mentioned in Damascus' notebook. In fact, both of them had direct and indirect support from the Assad administration in their presence in the region. Damascus does not have enough power to fight the PKK or control the region.

The withdrawal of the Turkish army from Syria, which is Damascus's most basic expectation, is risky for both countries. The parties are also aware of this.

It is wishful thinking to expect nearly 4 million Syrians in Turkey to return to their country as long as Assad is there. Assad does not want such a large crowd opposing him to come. So much so that even their property was confiscated through legal fraud to prevent them from coming.

The fact that the Assad administration functions to balance Russia, which martyred 34 Turkish soldiers in Syria, and Iran, which has always appeared as a rival in Turkey's regional sphere of influence, is contrary to the last 10 years of history and current power parameters of the region.

Throughout this process, the fact that the effective use of communication mechanisms regarding social dynamics in foreign policy-making processes in Turkey has been limited to operational moves aimed at creating perception and that genuine interactions aimed at expanding the basis of legitimacy have been shelved makes it even more difficult to make sense of what is happening.

Normalization with Saudi Arabia and Egypt had reasons that were beneficial to the countries, despite the deep fractures and the superiority of Turkey's moral position. Despite Erdoğan's problems with his business style and his style of demanding relationship-building that is incompatible with Turkey's regional and historical weight, we can talk about mutually positive results.

In Turkey-Syria relations, which have layers of dynamics and intractable problems that cannot be compared to these countries, seeing the meeting with Assad as the solution to everything will increase the disappointments thereafter.

In addition, it would be unfair to both Turkey and the Syrians who lost their lives to ignore Turkey's legitimate policies that can be justified morally and politically, despite the mistakes in implementation and administration.