Pan Guang’ın iki önerisi
BRICS gibi Şanghay İşbirliği Örgütü de (ŞİÖ) genişliyor. Şanghay Beşlisi diye yola çıkan örgüt, Astana’da Belarus’un da katılmasıyla 10 üyeye ulaştı. Gözlemciler ve Türkiye’nin de bulunduğu diyalog ortaklarıyla birlikte örgüt, Asya’nın büyük kısmını bir araya getirmiş oldu.
Şanghay’da, örgüte üye, gözlemci ve diyalog partneri olan ülkelerden gazeteciler olarak akademisyenlerle bir yuvarlak masa toplantısı yaptık. Toplantıda bulunan kıdemli isimlerden Prof. Pan Guang, üzerinde durulması ve tartışılması gereken iki öneri yaptı.
OYÇOKLUĞU MEKANİZMASI
Prof. Pan Guang’ın ilk önerisi, ŞİÖ’nin karar alma mekanizması ile ilgili. Örgütün genişlediğini, eskisi gibi kararların oybirliği ile alınmaya devam etmesi halinde, örgütün hızlı karar alamayacağını, hantallaşacağını dile getiren Prof. Pan Guang, oybirliği sisteminden oyçokluğu sistemine geçilmesini önerdi.
Prof. Pan Guang’un ikinci önerisi daha da ilginç. Terörizmle mücadele, ayrılıkçılığa karşı koyma ve sınır sorunlarını çözme gibi örgütün kuruluş ilkelerini anımsatan Prof. Pan Guang, barışı sağlama hedefi için bir güvenlik mekanizması önerdi. Önerisinin askeri olmadığını önemle vurgulayan Prof. Pan Guang, Birleşmiş Milletler’e (BM) taraf bir polis mekanizması tarifi yaptı.
EŞİTLİK ANLAYIŞINI ZAYIFLATMAZ MI?
Konuşmamda, Prof. Pan Guang’ın önerilerini önemli bulduğumu, bu nedenle mutlaka tartışılması gerektiğini belirttim ve ekledim:
İki önerinin de avantajları ve dezavantajları var. Prof. Pan Guang zaten avantajları anlattı, o nedenle ben öneriler konusunda bir fikri katkı yapmak için dezavantajları üzerinde duracağım.
İki öneri konusunda üç endişem var:
1) ŞİÖ genişliyor, genişleyen ŞİÖ’nün oybirliğiyle karar alması kuşkusuz eski hızını düşürüyordur. Ancak oybirliği yerine oyçokluğu mekanizmasına geçmek, bir çekim merkezi olan ve genişleyen ŞİÖ’nün bu olumlu genişleme özelliğini durdurmaz mı? Yeni ülkeler karar alma mekanizmasındaki fonksiyonlarının zayıflayacağı endişesiyle örgüte katılmakta çekince duymaz mı? Duyacağını düşünüyorum.
POLİS MEKANİZMASININ RİSKLERİ
2) ŞİÖ’yü güçlü ve çekici kılan özelliklerinden biri eşitlikçiliği. Ancak oybirliği mekanizmasından oyçokluğu mekanizmasına geçmek bu özelliğini aşındırmaz mı? Oyçokluğu sonucu oyu karara dönüşmeyen ülkelerin eşitliği erozyona uğramaz mı? ŞİÖ’nün eşitlikçi anlayışı zayıflamaz mı? Zayıflayacağını düşünüyorum.
3) Asıl önemlisi, bir polis mekanizması nasıl çalışacak, hangi şartlarda çalışacak? Bir ülkedeki hükümeti hedef alan ayaklanmalarda, o hükümetin çağrısı ile mi kullanılacak polis mekanizması? Meselenin egemenlik boyutu zaten problem ama ayrıca o ülkenin güvenlik kuvvetlerinin çözemediği sorunu bu polis mekanizması nasıl çözecek? O ülkenin güvenlik kuvvetleri ya da bir bölümü ayaklanmadan yana diye sorun çözülmüyorsa, bu o güvenlik kuvvetleriyle polis mekanizmasının çatışmaya girmesi ile sonuçlanmaz mı? Ve daha önemlisi: Kimi hükümetler için muhalefetin toplumsal eylemleri terör eylemi olarak nitelenebilir, nitekim niteleniyor. Bu durumda o hükümetin çağrısıyla devreye girecek bu polis mekanizması taraf tutarak o ülkenin iç politikasında sorunlu bir pozisyon almış olmayacak mı?
TARTIŞILMALI
Zaman yeterli olmadığı için Prof. Pan Guang’ın endişelerim konusunda görüşlerini daha da detaylandırma şansı olmadı. Ama mutlaka meselenin bu yönlerini de kafasında tartmış olmalı.
Bakalım, belki de Pan Guang bir giriş yaptı ve bu öneriler ŞİÖ’nün önüne gelip değerlendirilecektir. (Ertesi gün zirvede Putin “ŞİÖ’nün bölgesel terörle mücadele yapısında reform yapacağız” dedi.) Biz de böylece “ham durumdaki kendi görüşlerimizi” gözden geçirme ve geliştirme fırsatı buluruz.