Bayram bitti ama tatil henüz bitmedi. Siyaset yazarak veya konuşarak dokuz günlük tatil ve futbol arasının rehavetini fazla aralamak, çok tatsızlaştırmak istemem. Fakat “sıcak gündem” etiketini kullanarak açılan yeni başlıklar ve mevcut olanlardan çok uzaklaşmadan, belki onların kıyısından ilerleyerek, hayatın bütününe ilişkin konulara temas edelim biraz bu hafta. Malum yaptığımız iş, gazetecilik, bir iletişim faaliyeti ve kaçınılmaz olarak insanların ilişki kurma biçimlerindeki negatif ve pozitif değişimlere karşı çok savunmasız. Son yıllarda çok tartışılan bir nokta, teknolojik değişimin, iletişimin üslubunda ve belki de doğasında yarattığı etkiyle ilgili. Teknoloji mi iletişim biçimlerini değiştiriyor, iletişim ihtiyaçları değiştiği için mi teknoloji o ihtiyaçlara cevap arıyor hâlâ tartışmalı. Ancak kesin olan, ister kurgusal anlatım biçimleri, ister haber-belgesel gibi aktarımlar, artık bilinen kalıpların dışına ve dönemin ruhuna uygun bir kuralsızlığa doğru ilerliyor. Telefonlardan kafalarını kaldırmadan 7/24 “bilgi” saldırısına maruz kalanların, fikirleri, kanaatleri, tepkileri ve iletişim biçimleri başka bir mekanizmayla oluşuyor. Elbette insanlar olaylarla, birbirleriyle ve hatta dünyayla başka türlü iletişim kuruyorlar, kendilerini ifade etmeleri başkalaşıyor, etkileşim hızı değişiyor. Daha önemlisi galiba bu kendini ifade etme başkalaşması, bildiğimiz kimlik ve eğilimleri şekillendirmeye de başlıyor. İnsanlar kendilerine, önceliklerine, inançlarına göre tepkiler göstermekten ziyade, dahil oldukları tepki biçimlerinden ibaret hale geliyorlar. Referansları olmayan ve çarptığı yerde patlayan deniz mayını gibi rastlantısal ve bütün farklılık iddiasına rağmen, aslında hayata karşı tek tip. 

En çarpıcı değişim, linç kültürü olarak başlıklandırabileceğimiz hadise. Linç, Tanıl Bora’dan alıntıyla bir “medeniyet kaybı” olarak, tarihin her döneminde görüldü. Yaşandığı sırada olmasa bile, yaşananın korkunçluğu ortaya çıktığında veya sonraki hesaplaşmaların sonucunda, çoğunlukla rahatsız edici bir yüzleşme sorununa dönüştü. Kimi zaman inkarla, kimi zaman hesaplaşmayla, kimi zaman helalleşmeyle aşılmaya çalışıldı. Eskiden herkesin hatırladığı ve genellikle sapkın hezeyanlar gibi yorumlanan linç sürüleri, bugün sanal alemdeki günlük bir ritüele dönüşmüş durumda. Neredeyse her gün küçüklü büyüklü linç seansları düzenleniyor. Hatta “başarılı” linç kalabalığı yaratabilmek, “politik” etkinliğin performans ölçüsü sayılıyor. Birinin fikrinin çürütülmesi veya yenilmesi için nihai hedef, onun yok edilmesi, en azından susturulması oluyor. Taraftarlık, militanlar ve sempatizanlar gibi fikri destek çemberlerinden oluşmuyor, neredeyse hepsinden aidiyet birliklerine savaşçı yazılmaları bekleniyor ve çoğu öyle davranmanın lüzumuna inanmış görünüyor. Böyle olunca en kaba kavga kalıbı olan “bana (bize) mı dedin?” tepkiselliği, kerli ferli adamların, okumuş yazmışların klavyesine de hükmediyor. Üstelik bu yaklaşımın muktediri, muhalifi falan da yok. Doğru bulunmayan bir söze, düşünceye veya tavra karşı gösterilen tepki, tepki gösterdiği şeyle farkın kaybolduğu, aynı sevimsizlikle ve seviyesizlikte bir saldırganlığın hakimiyetine giriyor. Bayram haftasının üç gündem başlığı Diamond Tema, Ada minibüsleri ve “bidon kafa” polemiğindeki tuhaflıklar, uçlaşmanın nasıl bir benzeşmeye yol açtığının örnekleri olarak gösterilebilir.  

Bu dönemin isimlendirilmesi konusunda en çok müracaat edilen, en popüler kavramlardan biri, post-truth. Yalanın hükümranlığı, yalandan herhangi bir bedel doğmaması ve belki de “yalandan kim ölmüş” sözünün “gerçek” olarak tescil edildiği bir dönemden geçiyoruz. Yalanın gerçeğin yerini almaya çalışmadığı, gerçeğin zaten bir yeri kalmadığının anlatıldığı, kabul ettirildiği bir vasat. Bu yüzden gerçeğin mutlaka ortaya çıkma huyunun da bir önemi kalmıyor. Çünkü gerçek saklandığı için değil, kıymetsiz hale getirildiği için, ortaya çıktığı veya çıkarıldığında da beklenen sonucu vermiyor. Bunun kaçınılmaz sonucu olarak, daha baştan gerçek gibi görünmeyen, gerçek olması pek ihtimal dahilinde olmayan şeyler bile, kullanıldıkları bağlam için işe yaradıkları sürece kullanımda kalabiliyor. Yani bir şeyin sonuç doğurması için önce gerçek olduğunu kanıtlaması da gerekmiyor. Tıpkı, “montajsa montaj” denilerek miting meydanlarında gösterilen videolarda olduğu gibi. Haftalardır, aksine bütün gelişmelere rağmen bir hakikat muamelesi gören normalleşme meselesi de böyle işliyor. Gerçekten böyle bir sürecin hatta niyetin var olup olmadığının hiçbir önemi yokmuş gibi, kavramın yaratabileceği siyasi sonuçlar konuşulabiliyor. Oysa -aksi yönde çok sayıda belirtiye ve söze ek olarak- Erdoğan’ın normalleşme görüşmelerini yürüttüğü kesimlerin vehmettikleri gizli ajanda bile, güvensizlik için fazlasıyla yeterli. Çünkü iktidarın vazgeçileceği iddia edilen mevcut ortağına yaptığı iki yüzlülük, doğru olduğu varsayılsa bile, yeni normalin garantisi olmaktan ziyade güvenilmezliğin kanıtı. Bambaşka şeyler hazırlarken ortağına ve kamuoyuna başka şeyler anlatan birinin, neden sizinle temas kurarken başka türlü davranabileceğine inandınız?    

Toplumsal alanda ve siyasette küresel bir sorun olarak kutuplaşma ve uçlara kaymadan bahsedilmesi çok sıradan hale geldi. Neredeyse her önemli sorun başlığında, kalabalıkları sürükleyen dalgalar ortaya çıkıyor ve bazıları özel olarak destekleniyor. İki ayrı yöne gidiyor gibi görünen ama ortak bir vasata hizmet eden tepkiler görüyoruz. Birincisi uçlara savrulmanın, en sorunlu genellemelerle yapılan tariflerin ve kışkırtılmış endişelerden devşirilen en kaba tepkilerin etkili ve gerekli görülmesi. İkincisi ise bu savrulmanın karşısında duyulan korkuyu, uyumlu bir teslimiyete çeviren, makul ve ortalamaya biat baskısının artması. Birbirine direniyor gibi görünen bu iki vektör, aşırılığın ve kabalığın yenilik sayıldığı, bunu normalleştirmenin uyumluluk kabul edildiği bir zemin yaratıyor. Avrupa seçimlerinde aşırı sağın -abartılan- yükselişi, bu yükselişin karşı durulmak yerine anlaşılmak zorunda olduğu iddiaları, bir adalet bakanının Şeriat sorgulamasına soruşturma fetvası verebilmesi, Adalardaki minibüs itirazıyla “bize ırkçı dediniz” şımarıklığının tuhaf buluşması, hep bu sürecin mahsulü. Siyasi pozisyonlar, sadece hangi soruna duyarlı olduğunuz veya hangi meselenin mağduru olduğunuzla ilgili değil, ona gösterdiğiniz tepkinin referansları ve önerdiğiniz çözümün dayanaklarıyla da ilgili. Dolayısıyla işaret ettikleri “sahici” bir sorun olduğu için ırkçılar ırkçı olmaktan kurtulamıyorlar. Bazı kimlik meselelerinin istismarı veya abartısı da, yüzyılların mücadeleleriyle kazanılmış hakların artık önemsiz sayılması gerektiği sonucunu desteklemiyor. Birbirlerini parmak sallamaktan men etmeye kalkanlar veya etiketlenmekten rahatsızlık beyan edenler, realiteyi arkalarına aldıkları iddiasıyla aynı tanımsızlığı, belirsizliği, güvensizliği, elbette sağırlığı ve dilsizliği besliyorlar. 

The holidays are over but the holiday is not over yet. I don't want to disturb the complacency of the nine-day holiday and football break or make it too unpleasant by writing or talking about politics. However, this week, let's touch on issues related to the whole of life, without straying too far from the new headlines that are opened using the "hot agenda" tag and the existing ones, perhaps by following along with them. As you know, the work we do, journalism, is a communication activity and is inevitably very vulnerable to negative and positive changes in the way people relate. A point that has been much discussed in recent years concerns the impact of technological change on the style and perhaps the nature of communication. Whether technology is changing communication styles or whether technology is trying to answer those needs because communication needs change is still debatable. However, what is certain is that, whether fictional narrative forms or news-documentaries, transmissions are now moving beyond the known patterns and towards an irregularity in line with the spirit of the period. The ideas, opinions, reactions and communication styles of those who are exposed to "information" attack 24/7 without looking up from their phones are formed through a different mechanism. Of course, people communicate with events, each other and even the world in different ways, their self-expression becomes different, the speed of interaction changes. More importantly, I think this metamorphosis of self-expression begins to shape the identities and tendencies we know. Rather than reacting according to themselves, their priorities, and their beliefs, people become limited to the ways they react. It is random, like a sea mine that has no references and explodes where it hits, and despite all its claims of difference, it is actually uniform towards life. 

The most striking change is what we can call lynching culture. Lynching has been seen in every period of history as a “loss of civilization”, to quote Tanıl Bora. Even if not at the time it happened, it often became an uncomfortable matter of confrontation when the enormity of what had happened became apparent or as a result of subsequent reckonings. Attempts were made to overcome it, sometimes with denial, sometimes with reckoning, and sometimes with forgiveness. Lynching mobs, which everyone remembered in the past and were often interpreted as perverted delusions, have today turned into a daily ritual in the virtual world. Lynching sessions, large and small, are held almost every day. In fact, being able to create a "successful" lynch mob is considered a performance measure of a "political" event. The ultimate goal of refuting or defeating someone's idea is to destroy it, or at least silence it. Supporters do not consist of intellectual support circles such as militants and sympathizers; almost all of them are expected to enlist as warriors in their affiliation units and most of them seem to believe in the necessity of doing so. In this case, the rudest fighting style is "did you call me (us)?" Its reactivity also dominates the keyboards of distinguished men and educated people. Moreover, this approach has no power or opponents. The reaction to a word, thought or attitude that is not correct becomes dominated by an aggression of the same unpleasantness and lowliness, in which the difference with what it reacts to is lost. The three agenda items of the holiday week, Diamond Theme, Island minibuses and the oddities of the "can head" polemic, can be shown as examples of how extremes lead to similarity.  

One of the most frequently used and popular concepts in naming this period is post-truth. We are going through a period in which lies reign, there is no price to pay for lies, and perhaps the saying "who died from a lie" is registered as "truth". A medium where lies do not try to replace the truth, and where it is explained and made to be accepted that the truth has no place anymore. That's why it doesn't matter whether the truth comes out or not. Because the truth is not because it is hidden, but because it is rendered worthless, and when it is revealed or revealed, it does not give the expected results. The inevitable consequence of this is that even things that do not seem real to begin with, or are unlikely to be real, can remain in use as long as they are useful for the context in which they are used. In other words, for something to produce results, it does not have to first prove that it is real. Just like in the videos shown in rally squares, saying "if it's a montage, it's a montage". This is how the issue of normalization, which has been treated as a fact for weeks despite all developments to the contrary, works. One can talk about the political consequences that the concept may create as if it does not really matter whether such a process or even the intention exists. However - in addition to numerous signs and promises to the contrary - even the hidden agenda of those with whom Erdoğan is conducting normalization talks is more than enough to cause distrust. Because the hypocrisy of the government towards its current partner, which is claimed to be dispensable, is evidence of unreliability rather than a guarantee of the new normal, even if it is assumed to be true. Why do you believe that someone who tells different things to his partner and the public while preparing completely different things could behave differently when contacting you?    

It has become very commonplace to talk about polarization and drift to extremes as a global problem in society and politics. Crowd-driving waves emerge on nearly every major issue topic, and some are privately supported. We see reactions that seem to go in two different directions but serve a common purpose. The first is that going to extremes, describing the most problematic generalizations, and the crudest reactions inspired by provoked concerns are seen as effective and necessary. The second is the increasing pressure to obey the reasonable and average, which transforms the fear of this drift into harmonious submission. These two vectors, which seem to resist each other, create a ground where excess and vulgarity are considered innovation, and normalizing it is considered compliance. The -exaggerated- rise of the far right in the European elections, the claims that this rise needs to be understood rather than opposed, the ability of a minister of justice to issue an investigation fatwa into Sharia questioning, the strange meeting of the minibus objection on the islands with the sass "you called us racists" are all products of this process. Political positions are not only about which problem you are sensitive to or which issue you are a victim of, but also about the references of your reaction to it and the basis of the solution you propose. Therefore, racists cannot stop being racist because there is a "real" problem they are pointing out. The abuse or exaggeration of some identity issues does not support the conclusion that the rights gained through centuries of struggle should no longer be considered unimportant. Those who try to prevent each other from wagging their fingers or express discomfort with being labeled are feeding the same lack of definition, uncertainty, insecurity, and of course deafness and dumbness, claiming that they have reality behind them.