Olmayacak şey oldu. İki düşman partinin başkanları, AKP Başkanı Recep Tayyip Erdoğan -ki aynı zamanda Cumhurbaşkanı'dır, CHP Başkanı Özgür Özel birbirlerini ziyaret ettiler, görüştüler, el sıkıştılar. İnsanlar nefeslerini tutarak bu ziyaretleri izlediler. Kamuoyu bakımından ziyaretler, ilk Türk astronotunun uzaya gitmesinden daha ilgi çekici bir olaydı. Türkiye'deki siyasetin alışılmış, geleneksel çizgisiyle hiç bağdaşmıyordu. İnsanlar televizyon ekranına yapışarak bu buluşmaları heyecan dolu yeni bir TV dizisi izler gibi izledi. Lideri taşıyan otomobilin yola çıkışını, öbür partinin girişinde duruşunu (aslında iki parti genel merkezi arasındaki mesafe yürüyüş mesafesi ama koca liderler yürüyerek gelecek değil ya), otomobilden liderin inişini (bu gibi sahneler dizilerde aşağıdan yukarı gösterilir. Kapı açılır, bir çift siyah ayakkabı yere basar, sonra inen kişinin gövdesi ve yüzü gösterilir. Daha heyecanlı olur.), el sıkışmalarını, asansöre yürüyüşlerini, içeride kim nereye oturdu, ne içtiler, ne armağanlar verildi. En ufak bir ayrıntı kaçırılmadan izlendi. Her şey, her hareket, her obje gizli bir anlam taşıyordu. Odada oturacak iki iskemle varsa başka bir anlam, üç iskemle varsa başka bir anlam taşıyordu. Koca koca insanlar ekranlarda bu gizli anlamları bulmaya çalıştılar. Bu ayrıntılar bazen içerikten de önemli oluyor. İçerik aşağı yukarı biliniyor. Herkesin bildiği bir liste var. Bir taraf bu listedeki maddeleri sırayla söylüyor, karşı taraf bir karşılık veriyor ya da vermiyor.
Bütün bunlardan ziyaretleri önemsemediğim sonucu çıkmasın. Tam tersine çok önemli olduğunu düşünüyorum. İki tarafın da bu diyalog ile amaçladıkları ne olursa olsun, doğurduğu sonuçlar bakımından önem taşıyor. Biliyoruz ki, bu buluşmalar belirli bir konjonktürün sonucu. 31 Mart seçimlerinden CHP birinci parti çıkmasaydı, bu buluşmalar gündeme bile gelmezdi. 31 Mart seçimleri ana muhalefet partisinin iktidar partilerinden daha büyük bir desteğe sahip olduğunu gösterdi. Gerçi 31 Mart seçimleri yerel seçimlerdi. Ama sonuçlarının ülke siyasetini etkilemesi kaçınılmazdı. Muhalefetin iktidardan daha büyük bir halk desteğine sahip olması gerçeği karşısında iktidarın yapacak iki şeyi vardı. Birincisi, Macron'un yaptığı gibi seçime gitmek, halk iradesini yenilemekti. Avrupa Parlamentosu seçimleri de Türkiye'deki yerel seçimler gibi, Fransız Parlamentosu'ndaki çoğunluğu etkilemiyordu. Ancak Avrupa Parlamentosu seçimleri, Fransa'da halk iradesinin sağa kaydığını ve bu iradenin parlamentoya yansımadığını gösterdi. Bunun üzerine Macron, seçime gitmeye karar verdi. Demokratik bir yönetimde yapılması gereken buydu.
Bu yapılmıyorsa, daha az demokratik olmakla birlikte başka bir seçenek, çoğunluğun desteğine sahip muhalefet partisini tanımak, bir diyalog kurmak, olanak bulunursa, işbirliğine gitmekti. Ülkenin içinde bulunduğu ekonomik kriz de göz önünde bulundurulursa, böyle bir böyle bir işbirliği görüntüsü vermek, iktidarın politikalarının muhalefet tarafından da desteklendiği izlenimini yaratmak, yoksullaşan kitlelerin öfkesini muhalefeti de kapsayacak biçimde yaygınlaştırmak bakımından yararlı olabilirdi. Bu nedenler yanında siyaset değişikliğine yol açan başka nedenler de olabilir. Kutuplaştırıcı bir siyasetin halkta olumsuz tepkilere yol açması gibi.
Bütün bunlar doğru olsa bile, buluşmaların ortaya çıkardığı bir gerçek var. Türkiye'de siyasetin yapıldığı dost-düşman ekseni ortadan kalkmakta. Muhalefetin düşman olarak görüldüğü ve ortadan kaldırılması gerektiği gibi bir anlayış terk edilmekte. Onun yerine muhalefet, farklı görüşlere sahip, demokratik bir çerçevede mücadele edilecek bir karşıt, bir rakip olarak görülmeye başlanıyor. Bu yumuşama ya da normalleşme sürecinin tabana da yayılması beklenmeli. Yeni bir "biz" ve "onlar" inşa edilmekte.
Kesin bir hüküm vermek için erken olmakla birlikte, Türkiye'de siyasetin, "antagonizma"dan "agonizma"ya geçmekte olduğunu söyleyebiliriz. Bu yeni bir siyaset anlayışı. Türkiye'nin demokratikleşmesi bakımından önemli bir adım. Bu anlayış bir kere yerleştikten sonra geri dönülmesi de güç. Yeniden antagonizmaya döneni halk cezalandırır.
Agonistik bir siyaset çoğulculuğa dayanır. Farklı görüşlerin bir arada, yan yana mevcut olabilmesini, farklılıkların ortadan kaldırılmadan, birlikte yaşayabilmesini öngörür. Aynı zamanda eşitlik ilkesi agonistik siyasete yön verir. Farklı görüşlerin hiçbiri öbüründen daha değerli, daha üstün değildir. Hepsi eşit düzeydedir. Bütün farklı talepler eşit biçimde ileri sürülebilmelidir.
Önemli olan farklı görüşler arasında bir uzlaşı sağlanması, homojen bir toplum yaratılması değildir. Görüşler arasındaki potansiyel farklılıklar her zaman mevcut olacaktır. Demokrasi de bunu gerektirir. Önemli olan farklı görüşlerin bir arada yaşamasının koşullarının yaratılmasıdır. Bununla birlikte demokratik bir toplumdan, demokratik bir yönetimden söz edebilmek için demokrasinin asgari koşulları üzerinde bir mutabakatın bulunmasına gereksinim vardır.
Agonistik bir siyaset anlayışının egemen olduğu bir ortamda kimliklere dayanan siyasete yer yoktur. Kimlik farklılıklarının doğurduğu kutuplaşma artık ortadan kalkar. Farklı kimlikler farklılıklarıyla birlikte eşit olarak kamusal alanda mevcut olurlar.
Chantal Mouffe "siyaset" ile "siyasal" arasında bir ayrım yapar. "Siyasal" insan ilişkilerinde, toplumsal, siyasal ilişkilerin doğasında mevcut olan "antagonizma"yı içerir. "Siyaset" ise insanın yaşamına belirli bir düzen veren ve insanların birlikte yaşamlarını düzenleyen uygulamalar, kurumlar, söylemlerdir. "Siyaset" siyasal ilişkilerdeki potansiyel düşmanlığı, antagonizmayı terbiye eder, etkisiz hale getirir.
"Antagoznizma"nın değil, "agonizmanın", "siyasal"ın değil, "siyasetin" egemen olduğu bir düzende, hiçbir iktidar muhalefeti yok sayamaz. Hiçbir iktidar, kendisini bütün bir toplumun temsilcisi olarak göremez. Kendi varlığının "öteki" olarak gördüğü muhalefetin varlığına bağlı olduğunu kabul eder. Muhalefeti ortadan kaldırılması gereken bir hasım değil, birlik içindeki farklılığın temsilcisi olarak görür.
İki parti liderinin buluşmaları ve onunla başlayan diyalog, agonistik siyasetin kapılarını açabilir. Böyle bir gelişme siyasette yeni bir zihniyete yol açar. Aynı zamanda AKP'nin otoriter yönetiminde de önemli bir demokrasi gediği oluşturur.
Ne var ki Türkiye'de bir rejim sorunu bulunmakta.
Türkiye adı demokrasi olmayan, otoriter bir Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle yönetilmekte. Böyle bir rejimin bulunduğu bir ülkede iktidarla bir diyalog arayışına girmek, agonistik ilişkiler sürdürmek muhalefet bakımından riskler taşıyor. Agonistik ilişkiler uzun vadede demokratikleşme bakımından olumlu sonuçlar doğuracak olsa bile, Türkiye'nin içinde bulunduğu ağır koşullar karşısında kısa vadede bir değişimin görünür olmasına gereksinim var. Bu gerçekleşmediği takdirde agonistik ilişki, otoriter bir iktidara meşruiyet kazandırmak, onun yanlışlarına ortak olunmasına yol açmak gibi bir risk taşıyor.
İktidar partisinin ise demokrasiyle arası pek iyi olmayan bir ortağı var. Demokrasi yolunda atacağı her adım ortağı tarafından engellenebilir.
31 Mart seçimleri halkın bir değişim beklentisi içinde olduğunu ortaya koydu. Siyasal partiler bu beklentiyi karşılamak zorunda. Buna ayak uyduramayan siyasal partiler siyaset sahnesinden çekilmek zorunda kalabilir.
O nedenle CHP'nin liderinin Türkiye'de yeni bir siyaset anlayışına yol açacak adımlar atması doğru bir davranıştır. Yeter ki CHP bu sürecin barındırdığı tuzaklara düşmesin.
The impossible happened. The leaders of the two enemy parties, AKP President Recep Tayyip Erdoğan , who is also the President, and CHP President Özgür Özel , visited each other, met and shook hands. People watched these visits with bated breath. In terms of public opinion, the visits were a more interesting event than the first Turkish astronaut going into space. It was completely incompatible with the usual, traditional line of politics in Turkey. People glued themselves to the television screen and watched these meetings as if they were watching an exciting new TV series. The departure of the car carrying the leader, its stance at the entrance of the other party (actually, the distance between the two party headquarters is a walking distance, but the big leaders will not come on foot), the leader's exit from the car (such scenes are shown from bottom to top in the TV series. The door opens, a pair of black shoes steps on the ground. , then the body and face of the person getting off is shown. It gets more exciting.), their handshakes, walking to the elevator, who sat where inside, what they drank, what gifts were given. It was monitored without missing the slightest detail. Everything, every movement, every object had a hidden meaning. If there were two chairs to sit on in the room, it had a different meaning; if there were three chairs, it had a different meaning. Huge people tried to find these hidden meanings on the screens. These details are sometimes more important than the content. The content is more or less known. There is a list that everyone knows. One party says the items on this list in order, and the other party either responds or does not respond.
This should not mean that I do not care about visits. On the contrary, I think it is very important. Whatever the two parties aim for with this dialogue, it is important in terms of the results it produces. We know that these meetings are the result of a certain conjuncture. If CHP had not emerged as the first party in the March 31 elections, these meetings would not even have been on the agenda. The March 31 elections showed that the main opposition party had greater support than the ruling parties. Although the March 31 elections were local elections. But it was inevitable that its consequences would affect the country's politics. Faced with the fact that the opposition had greater public support than the government, the government had two things to do. The first was to hold elections, as Macron did, to renew the will of the people. The European Parliament elections, like the local elections in Turkey, did not affect the majority in the French Parliament. However, the European Parliament elections showed that the popular will in France was shifting to the right and that this will was not reflected in the parliament. Thereupon, Macron decided to hold elections. This is what should be done in a democratic government.
If this could not be done, another option, although less democratic, was to recognize the opposition party that had the support of the majority, establish a dialogue, and, if possible, cooperate. Considering the economic crisis the country is in, giving the appearance of such cooperation could be useful in creating the impression that the government's policies are also supported by the opposition, and in spreading the anger of the impoverished masses to include the opposition. Besides these reasons, there may be other reasons that lead to a change in policy. Just as a polarizing policy causes negative reactions from the public.
Even if all of this is true, there is one truth that the meetings reveal. The friend-enemy axis on which politics is conducted in Turkey is disappearing. The understanding that opposition is seen as an enemy and must be eliminated is being abandoned. Instead, the opposition begins to be seen as an opponent, a rival with different views, to be fought within a democratic framework. This softening or normalization process should be expected to spread to the grassroots as well. A new "us" and "them" is being built.
Although it is too early to make a definitive judgment, we can say that politics in Turkey is transitioning from "antagonism" to "agonism". This is a new understanding of politics. It is an important step for the democratization of Turkey. Once this understanding is established, it is difficult to go back. The people will punish those who return to antagonism.
An agonistic politics is based on pluralism. It envisages that different views can exist together, side by side, and that differences can live together without being eliminated. At the same time, the principle of equality directs agonistic politics. None of the different opinions is more valuable or superior than the other. They are all on equal footing. All different claims must be able to be put forward equally.
The important thing is not to reach a consensus between different views or to create a homogeneous society. Potential differences between views will always exist. Democracy also requires this. The important thing is to create conditions for different views to live together. However, in order to talk about a democratic society and a democratic government, there needs to be an agreement on the minimum conditions of democracy.
In an environment dominated by an agonistic understanding of politics, there is no room for politics based on identities. The polarization caused by identity differences will no longer exist. Different identities, with their differences, exist equally in the public sphere.
Chantal Mouffe makes a distinction between "politics" and "the political". "Political" human relations include the "antagonism" inherent in social and political relations. "Politics" is the practices, institutions and discourses that give a certain order to people's lives and regulate people's lives together. "Politics" tames and neutralizes the potential hostility and antagonism in political relations.
In an order where "agonism", not "antagonism", and "politics", not "politics" dominate, no government can ignore the opposition. No government can see itself as the representative of an entire society. He accepts that his own existence depends on the existence of the opposition, which he sees as the "other". It sees the opposition not as an enemy to be eliminated, but as a representative of difference within unity.
The meetings of the two party leaders and the dialogue that begins with them can open the doors to agonistic politics. Such a development leads to a new mentality in politics. It also creates an important democratic gap in the AKP's authoritarian rule.
However, there is a regime problem in Turkey.
Türkiye is governed by an authoritarian Presidential Government System, which is not a democracy. In a country with such a regime, seeking a dialogue with the government and maintaining agonistic relations carries risks for the opposition. Even if agonistic relations will produce positive results in terms of democratization in the long term, there is a need for a change to be visible in the short term in the face of the difficult conditions that Turkey is in. If this does not happen, the agonistic relationship carries the risk of legitimizing an authoritarian government and leading to complicity in its mistakes.
The ruling party has a partner who is not on good terms with democracy. Every step he takes towards democracy may be blocked by his partner.
The March 31 elections revealed that the public was expecting change. Political parties have to meet this expectation. Political parties that cannot keep up with this may have to withdraw from the political scene.
Therefore, it is correct for the leader of the CHP to take steps that will lead to a new understanding of politics in Turkey. As long as CHP does not fall into the traps of this process.
