AKP’nin otoriter pazarlığı bu krizi de aşar mı? Bu soru geçtiğimiz Cumartesi günü TÜSES, SODEV ve FES’in birlikte düzenlediği “31 Mart Sonrası Yeni Bir Türkiye Mümkün mü?” başlıklı paneldeki konuşma konumdu. Hem soru, hem de otoriter pazarlık kavramının kendisi uzun bir tartışma doğurunca, konuyu biraz daha açmak istedim.

En son söyleyeceğimi en başta söyleyecek olursam, bu soruya cevabım, “Zor!”

Gerek 2024 seçimleri, gerekse seçim sonrası kamuoyuna yansıyan iç tartışmalar, AKP iktidarının seçmeniyle seneler boyu yürütmeyi başardığı “otoriter pazarlığın” bugün krizde olduğunu gösteriyor. Akdi yeniden tazeleyebilecek maddi koşullar ise şimdilik erişim dışı.

Otoriter pazarlık nedir?

“Otoriter pazarlık” kavramı bize otoriter rejimlerin yalnız baskıyla değil, bir ölçüde de seçmen rızasıyla ayakta kalabildiğini hatırlatıyor. Uzun süredir bu kavramı, sınırlarının farkında olmakla birlikte, Türkiye’de iktidar-seçmen ilişkilerini tanımlamakta faydalı buluyorum.

Kavrama gelen itirazların çoğu ise, otoriter rejimlere rıza gösteren vatandaşların birer fail olarak değil, çaresizce boyun eğen, yahut aldanmış ya da “yanlış bilinç” içinde olan bireyler olarak tahayyül edilmesinden ileri geliyor.

Oysa biliyoruz ki, baskıcı bir rejimde bile aynı anda 1 milyon kişi demokrasi talebiyle sokağa dökülürse, rejimin değişime direnmesi çok maliyetli olur. Bu maliyetten kaçınmak için, vatandaşın bir ölçüde rızasını almak gerekir. Bu rıza da çoğu zaman ekonomik transferler sayesinde elde edilir. Vatandaş elde ettiği ekonomik kazanımlar karşılığında, bir takım hak ve hürriyetlerinden vaz geçmeye razı olduğunda, otoriter pazarlık tesis olmuş olur. Liderlik karizması, dava, vb. faktörler otoriter pazarlıkların kurulmasını kolaylaştırsa da somut ekonomik kazanımlar pazarlığın olmazsa olmazlarıdır.

Vergiler, kent rantları, denetimsiz bölüştürme imkanı

Otoriter pazarlıklar kurabilme becerisi iktidarın “kendi parası” gibi dağıtabileceği kaynaklara erişimi ile doğru orantılı olur. Petrol gibi değerli doğal kaynaklara erişimi olan iktidarlar için bu pazarlıkları tesis etmek elbet daha kolaydır. Tunus protestoları ile bölgeye yayılan Arap Baharı sırasında, Sudi Arabistan’ın ivedilikle asgari ücreti artırmak suretiyle topraklarındaki siyasi hareketlenmeyi nasıl sönümlendirdiğini hatırlayalım.

Diğer yandan, Türkiye örneğinde görüldüğü gibi, vergiler ve kent rantları gibi gelirler de, denetimsiz ve keyfi bölüştürme imkanı mevcut olduğu müddetçe, otoriter pazarlıklara kaynak oluşturabilirler. Nitekim, AKP iktidarı uzun seneler en alt ve en üst ekonomik sınıflara aynı anda kazandıran, maliyetleri ise orta sınıfa yükleyen bir bölüşüm sistemi ile, anahtar seçmen kitleleri ile arasında bir otoriter pazarlık tesis etmeyi başardı. En alt gelir grupların rızasını almada, yüksek asgari ücret zamları, vergi muafiyetleri, imar afları, ucuz konut, belediye yardımları gibi uygulamalar etkili olurken üst gelir gruplarının rızasını almada, ucuz krediler, ucuz arsalar, imtiyazlı ruhsatlar, vergi afları, karlı ihaleler ve ortaklıklar rol oynadı. Bu tür ekonomik faydalar, seçmenin eriyen hak ve hürriyetlere, adaletsizliklere ve yolsuzluklara toleransını artırdı.

Elbette ki, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçmeniyle kurduğu duygusal bağ da, bu rıza alma sürecinde etkili oldu. Neticede duygularımız, kazanç ve kayıplarımıza dair tahminlerimizi etkiliyor. Bunu reklamcılık ve pazarlama disiplinlerinden zaten biliyoruz. Diğer yandan net ekonomik faydalar otoriter pazarlıkların olmazsa olmazı.

Ekonomik kötüleşme ve kent rantlarının kaybı otoriter pazarlığı bozdu

2016 sonrası kademe kademe yaşanan, 2018’den sonra enflasyonun raydan çıkmasıyla artık herkesçe hissedilir hale gelen ekonomik kötüleşme, AKP’nin seçmene aktarabildiği ekonomik faydaları azalttı. Ekonomik kötüleşme ile birlikte düşen vergi gelirleri, transfer edilebilecek kaynak havuzunu sığlaştırdı. 2019’da ise başta İstanbul olmak üzere muhalefete kaybedilen büyükşehirler, ve dolayısıyla kent rantlarının merkezi yönetimin erişimi dışında kalması, iktidar ve seçmeni arasındaki al-ver dengesini büsbütün zora soktu.

Bu tarihten sonra destek gruplarına transfer edilebilecek ekonomik kaynaklar tutarlı biçimde azaldı. Gönül Tol’un da ifade ettiği gibi, 2023 seçimleri öncesi otoriter pazarlık hiç olmadığı kadar dayanıksızlaşmıştı. Ne var ki, 2023’te güç bela, (resmi) enflasyon oranının üstünde bir asgari ücret zammı ve EYT kararı devreye sokulabildi, faizler her türlü maliyet göz alınarak baskılandı. Bir ödemeler dengesi krizinin eşiğinde seçimleri atlatan iktidar, seçim sonrasında ise popülist ekonomik politikalarına nihayet veda etmek zorunda kaldı. Nitekim 10 ay sonra, 2024 seçimleri öncesi, seçmenlerin yaklaşık dörtte birini oluşturan emeklilerin şiddetli maddi talepleri, daha önce hiç olmadığı kadar açık bir dille, elde hiç para olmadığı gerekçesiyle, geri çevirildi.

2024 seçimleri “ekonomik oy verme” prensibine inanç tazeledi

2024 seçimleri, 2023 seçimleri sonrası şüphe eder olduğumuz “ekonomik oy verme” prensibine, yani ekonomik memnuniyetsizliklere sahip seçmenin bunu oy tercihine yansıtacağına yeniden inanç tazeledi. Aslında 2023 seçimlerinde de büyük kentlerde bir ölçüde gördüğümüz oy değişimleri, 2024 seçimlerinde çok daha yaygın biçimde kendini gösterdi. Oy tercihleri elbette bir tek faktöre bağlanamaz. Fakat araştırmalar, ekonomik memnuniyetsizliğin son dönemde AKP’nin seçmeniyle bağının zayıflamasında önemli rol oynadığını gösteriyor

Nitekim Ekim 2023’te Reform Enstitüsü ve Şubat 2024’te IstanPol ile gerçekleştirdiğimiz iki farklı seçmen davranışı çalışmasında apatinin, yahut siyasi coşkusuzluğun, 2024 seçimlerinde etkili olacağını, daha önemlisi, apatinin sanıldığı gibi yalnız muhalif seçmende değil iktidar seçmeninde de oldukça belirgin olduğunu, ve apatetik AKP seçmeninde en çok öne çıkan algının, ekonomik ihtiyaçlarının yok sayılması olduğunu gözlemlemiştik.

Oy vermeyen “AKP seçmeni “kim kazanırsa kazansın, çok fark etmez” dedi

Bu araştırmalarda geçmişte AKP’ye oy vermiş olup bu seçimde evde kalmayı, yahut bir başka partiye oy vermeyi düşündüğünü belirten seçmenlerin ortak duygusu “kim kazanırsa kazansın çok fark etmez” cümlesiyle ifade buluyordu.

Bu duygunun içinde elbet seçmenin kendi partisine yönelik kırgınlık vardı. Fakat diğer yandan, muhalefet adaylarına yönelik “negatif kimliklenme” halinin, bir başka deyişle, seçmenin rakip parti ve adaya duyduğu kuvvetli olumsuz duygulardan ötürü, yeterince memnun olmadığı halde yine kendi partisine oy verme motivasyonunun zayıfladığı da görülüyordu. Bu seçmenler muhalefet adaylarını “kabul edilebilir” buluyorlardı, ki 2023 seçimlerindekinden farklı bir tutum içinde olmalarının önemli sebeplerinden biri buydu.

Neticede biliyoruz ki, bir dalı bırakabilmek için başka bir dal tutmak gerekebiliyor ve 2024 seçimlerinde muhalefet yeni seçmen gruplarına bu seçeneği ve motivasyonu verebilmişe benziyor.

Özetle, bugün AKP’nin seçmen kitlesiyle arasındaki al-ver dengesinin bozulduğu görülüyor. Yalnız seçim sonuçları değil, son günlerde nükseden ıstakoz, Rolex, Mercedes tartışmaları da AKP seçmeninin partisine yönelik toleransının düştüğünü, seçim sonuçlarından da pişman olmadığını gösteriyor. Bu kitlenin Erdoğan’ın şahsı ile arasındaki duygusal bağ hala sürmekte olabilir, ama bu bağ, ekonomik olarak tatminsiz seçmeni partide tutamamaya başladı. Neticede, son dönem Türkiye siyasetine damga vurmuş otoriter pazarlık bugün artık bozulmaya başladı.

AKP iktidarı kaybettiği seçmeni geri kazanabilir, seçmenle yeni bir pazarlık kurabilir mi? Kent rantlarına erişimini belediye seçimi sonrası büsbütün yitirmişken, popülist ekonomik politikalara dönmenin yeni yollarını bulabilir mi? Yoksa, içerdiği siyasi maliyete rağmen, ekonomik “normalleşmeye” devam eder mi? Bu sorular da bir başka yazının konusu olsun.

Will AKP's authoritarian bargaining overcome this crisis? This question was answered in the "Is a New Turkey Possible After 31 March?" organized by TÜSES, SODEV and FES last Saturday. The topic was the topic of discussion in the panel titled. Since both the question and the concept of authoritarian bargaining itself sparked a long discussion, I wanted to expand on the subject a little more.

If I were to say the last thing first, my answer to this question would be, “It is difficult!”

Both the 2024 elections and the internal discussions revealed to the public after the elections show that the "authoritarian bargain" that the AKP government has managed to maintain with its voters for years is in crisis today. Financial conditions that could renew the contract are currently out of reach.

What is authoritarian bargaining?

The concept of “authoritarian bargaining” reminds us that authoritarian regimes can survive not only by pressure but also by voter consent to some extent. I have long found this concept useful in describing government-voter relations in Turkey, although I am aware of its limits .

Most of the objections to the concept arise from the fact that citizens who consent to authoritarian regimes are imagined not as perpetrators, but as individuals who are helplessly submissive, deceived, or in "false consciousness".

However, we know that even in an oppressive regime, if 1 million people take to the streets at the same time to demand democracy, it will be very costly for the regime to resist change. To avoid this cost, it is necessary to obtain some degree of consent from the citizen. This consent is often obtained through economic transfers. Authoritarian bargaining is established when the citizen is willing to give up some of his rights and freedoms in exchange for the economic gains he has achieved. Leadership charisma, cause, etc. Although factors make it easier to establish authoritarian bargaining, concrete economic gains are indispensable for bargaining.

Taxes, city rents, possibility of uncontrolled distribution

The ability to establish authoritarian negotiations is directly proportional to the government's access to resources that it can distribute as its "own money". Of course, it is easier to establish these negotiations for governments that have access to valuable natural resources such as oil. Let us remember how Saudi Arabia dampened the political mobilization in its territory by immediately increasing the minimum wage during the Arab Spring that spread to the region with the Tunisian protests.

On the other hand, as seen in the Turkish example, revenues such as taxes and city rents can also be a source of authoritarian bargaining as long as there is the possibility of uncontrolled and arbitrary distribution. As a matter of fact, for many years, the AKP government managed to establish an authoritarian bargain with the key voter masses, with a distribution system that provided benefits to the lowest and highest economic classes at the same time, while shifting the costs to the middle class. While practices such as high minimum wage increases, tax exemptions, zoning amnesties, cheap housing, and municipal aid are effective in gaining the consent of the lowest income groups, cheap loans, cheap lands, privileged licenses, tax amnesties, profitable tenders and partnerships play a role in gaining the consent of the upper income groups. played. Such economic benefits increased the electorate's tolerance for diminishing rights and freedoms, injustice and corruption.

Of course, the emotional bond that President Erdoğan established with his voters was also effective in this consent process. After all, our emotions affect our estimates of our gains and losses. We already know this from the advertising and marketing disciplines. On the other hand, net economic benefits are a must for authoritarian bargaining.

Economic deterioration and loss of urban rents disrupted authoritarian bargaining

The economic deterioration, which occurred gradually after 2016 and became felt by everyone with the derailment of inflation after 2018, reduced the economic benefits that the AKP was able to convey to the voters. Falling tax revenues along with economic deterioration have shallowed the pool of resources that can be transferred. In 2019, the metropolitan cities, especially Istanbul, were lost to the opposition, and therefore the city rents remained outside the reach of the central government, making the balance of give and take between the government and its voters even more difficult.

After this date, the economic resources that could be transferred to support groups steadily decreased. As Gönül Tol stated, the authoritarian bargaining before the 2023 elections had become more fragile than ever. However, in 2023, with difficulty, a minimum wage increase above the (official) inflation rate and the EYT decision could be put into effect, and interest rates were suppressed, taking into account all costs. The government, which survived the elections on the verge of a balance of payments crisis, had to finally say goodbye to its populist economic policies after the elections. As a matter of fact, 10 months later, before the 2024 elections, the severe financial demands of retirees, who constitute approximately a quarter of the voters, were rejected, more clearly than ever before, on the grounds that there was no money at hand.

2024 elections renewed faith in the principle of "economic voting"

The 2024 elections renewed our belief in the principle of "economic voting", which we doubted after the 2023 elections, that is, voters with economic dissatisfaction will reflect this in their voting preferences. In fact, the vote changes that we saw to some extent in big cities in the 2023 elections manifested themselves much more widely in the 2024 elections. Voting preferences cannot, of course, be attributed to a single factor. However, research shows that economic dissatisfaction has played an important role in the recent weakening of AKP's ties with its voters.

As a matter of fact, in two different voter behavior studies we conducted with the Reform Institute in October 2023 and with IstanPol in February 2024, we found that apathy, or lack of political enthusiasm, will be effective in the 2024 elections, and more importantly, that apathy is quite evident not only in the opposition voters, as it is thought, but also in the ruling voters, and that apathy is quite evident in the 2024 elections. We have observed that the most prominent perception among AKP voters is that their economic needs are ignored .

"AKP voters who did not vote said, 'It doesn't matter who wins, it doesn't matter'

In these surveys, the common sentiment of voters who had voted for the AKP in the past and stated that they were thinking of staying at home or voting for another party in this election was expressed in the sentence "It doesn't matter who wins."

Of course, this feeling included resentment towards the voters' own party. However, on the other hand, it was also seen that the "negative identification" towards the opposition candidates, in other words, the voters' motivation to vote for their own party, even if they were not satisfied enough, weakened due to the strong negative feelings they had towards the rival party and candidate. These voters found the opposition candidates “acceptable”, which was one of the important reasons why they had a different attitude than in the 2023 elections.

After all, we know that in order to leave one branch, it may be necessary to keep another branch, and in the 2024 elections, the opposition seems to have been able to give this option and motivation to new voter groups.

In summary, today it seems that the give-and-take balance between AKP and the electorate has been disrupted. Not only the election results, but also the recent lobster, Rolex and Mercedes debates show that AKP voters' tolerance towards their party has decreased and they do not regret the election results. The emotional bond between this mass and Erdoğan's personality may still continue, but this bond has begun to fail to keep economically dissatisfied voters in the party. As a result, the authoritarian bargain that has left its mark on recent Turkish politics has begun to break down today.

Can AKP win back the voters it lost power and establish a new bargain with the voters? Having completely lost access to city rents after the municipal elections, can he find new ways to return to populist economic policies? Or will economic “normalization” continue, despite the political costs involved? Let these questions be the subject of another article.