2024 seçimleri Türkiye siyasetinde uzun zamandır görülmemiş bir seçmen hareketliliğine sahne oldu. Seçmen tercihlerinin seneler boyu kemikleşmiş bir tablo sergilediği ülkemizde, bu kez tüm parti seçmenlerinde dikkat çeken kopuşlar izlendi. Kopanların bir kısmı sandığa gitmezken bir kısmı parti değiştirdi. Hem sandığa gitmeme, hem de parti değiştirme oranı iktidar seçmeninde daha fazla gerçekleşirken, CHP, seçmenini en çok koruyabilen parti olarak seçimin galibi oldu.

Seçimlerin ardından geçen 3 ay boyunca seçmen tercihlerindeki bu değişimin geçici olup olmadığını, söz konusu genel seçimler olduğu yahut ekonomik şartlar değiştiği takdirde geriye dönüp dönmeyeceğini konuştuk, konuşmaya da devam edeceğiz.

Tam da bu konuyla ilgili Reform Enstitüsü “3 ay sonra: 31 Mart tablosu kalıcı mı?” başlıklı, 6900 kişiyi kapsayan bir seçmen araştırmasının sonuçlarını paylaştı ve değişimin kalıcı olma ihtimalinin güçlüolduğunu düşündüren veriler sundu.

Kadınlar oy değiştirmeye daha mı dirençli?

Bana göre, araştırmanın dikkat çekici sonuçlarından biri kadın seçmenin tercihlerine dair. Veriler gösteriyor ki, 2023-2024 seçimleri arası AK Parti’den CHP’ye kayan seçmenlerin yüzde 51’i kadın. Bu önemli sayılabilecek bir veri, çünkü kadınlar, özellikle ev kadınları, seneler boyu AK Parti’nin en sadıkve oy değiştirmeye en dirençli seçmen gruplarını oluşturdular..

Nitekim, Türkiye dışında da, bu kadınların, özellikle dar gelir gruplarından gelen, çalışmayan, çocuk sahibi ve iktidar seçmeni kadınların oy verme konusunda daha değişime kapalı tutumlar benimsediğini, yani başka partilere kolaylıkla kayamadıklarını biliyoruz. Bunu, söz konusu kadınların içinde bulundukları sosyo-ekonomik kırılganlıklardan ötürü riskten kaçıngan tavırlar benimsemeleri, ellerindeki avuçlarındaki kısıtlı imkanları kaybetme korkusuyla, değişime cesaret edememeleriyle açıklayan çalışmalar az değil.

İşte bu yüzden, bugün Türkiye’de bu kadın seçmen gruplarında gözlenen hareketlilik anlamlı.

“Ataerkil Pazarlık” Bozuluyor mu?

Peki bu hareketin sebebi nedir? Kadınların muhafazakar siyasette hüküm süren cinsiyet eşitsizliğine tahammülleri mi kalmamıştır, yoksa tepkileri sosyo-ekonomik sorunlara yönelik midir?

Kandiyoti’nin meşhur “ataerkil pazarlık” kavramı aslında bu iki motivasyon arasındaki bağlantıyı net biçimde ortaya koyuyor. Hatırlayacak olursak, ataerkil pazarlık kavramı, kadınların eşit hak ve ekonomik güvence taleplerinin birbirini ikame edebildiğine, dolayısıyla kadınların cinsiyet eşitsizliklerine, sistemin sunduğu ekonomik güvenceler karşılığı razı olabildiğine dikkat çekiyordu.

Nitekim, AK Parti’nin seneler boyu kadın seçmenleriyle olan ilişkisinde de bu tür bir ataerkil pazarlığın izlerini görmek mümkündü.

Kadın Seçmenin AK Parti ile İlişkisi

Erdoğan dar gelirli kadınları, özellikle çocuk sahibi ev kadınlarını, maddi ve manevi olarak destekledi. Bir yandan, sağladığı sosyal yardımlarla onlara ekonomik güvence sağladı. Bir yandan da, onları yaşam biçimleri üzerinden onurlandırdı. Çalışma hayatına hiç girmemiş, kariyer sahibi olamamış veya çocukları olunca işi bırakıp çocuklarını büyütmek durumunda kalmış kadınlara, anneliğin tüm kariyerlerden daha üstün bir başarı olduğunu söyleyerek onları kariyer sahibi kadınlarla eşitledi.

AK Parti diğer yandan baş örtüsü kullanan ve bu yüzden kamusal hayatı sınırlandırılmış kadınlar için bu kısıtları kaldırdı. Her ne kadar kadınların kamusal görünürlüklerini kısıtlayan ataerkil değerleri reddetmese de, en azından bu kısıtların başörtüsünden kaynaklananlarını kaldırmış oldu.

Erdoğan’ın rock-star etkisi

Neticede Erdoğan belli bir kesim kadın için adeta rock-star benzeri bir popülariteye sahip oldu.

O noktada, AK Parti’li kimi isimlerin, kadın ve erkeğin fıtratının farklı olduğu, dolayısıyla kadın-erkek eşitliğinin mümkün olamayacağı, kadınların asli fonksiyonunun (en az üç) çocuk doğurup büyütmek olduğu ile ilgili görüşleri, yahut feminist ve aktivist kadınlar ile ilgili cinsiyetçi ifadeleri bu pazarlığa taraf kadınlar tarafından tolere edildi.

Bu ataerkil pazarlık uzun süre devam etti. Ekonomik sorunlar AK Parti’nin seçmeniyle bağlarını yavaş yavaş yıpratırken, kadınlar partinin en sadık kitlelerini oluşturdular.

Kadınlar AK Parti’den neden uzaklaşıyor?

Ne var ki 2024 seçimleri kadın seçmenler için de bir kırılma noktası yarattı. Reform Ensitütüsü’nün sunduğu verilere baktığımızda 2023 seçimleri sonrasında AK Parti’den CHP ye kayan seçmenlerde kadınların yarıdan fazla oranda olduğunu görüyoruz.

AK Parti’li kadın seçmenin tutkuyla bağlı olduğu Erdoğan’ın yerel seçimlerde doğrudan yarışmıyor olması kadınların başka partilerin adaylarına oy verme sebeplerinden biri olabilir. Fakat verilerin işaret ettiği başka sebepler de var.

AK Parti’den kopan kadınlar enflasyon, düşük emeklilik maaşları ve mülteciler meselesini tıpkı diğer seçmen grupları gibi, oy tercihlerindeki en belirleyici özellikler olarak sayıyor. Fakat bilhassa mülteciler meselesinde hem AK Parti’den kopan erkek seçmenlerden, hem de partiye desteği devam eden kadınlardan farklılaşıyorlar.

Kadınlar mültecilere daha mı muhalif?

2023-2024 seçimleri arası AK Parti’den CHP’ye kaymış kadınlar ile AK Parti’ye oy vermeye devam eden kadınları karşılaştırdığımızda, ilk grupta mülteci meselesinin neredeyse iki katı daha fazla sorun edilmiş olduğunu görüyoruz. Nitekim mülteci meselesi AK Parti’den CHP’ye kayan seçmenler içindeki kadın ve erkekleri de birbirinden kısmen ayırd eden bir konu olarak ortaya çıkıyor. Bu konunun oy tercihlerini belirlediğini ifade eden kadınların oranı yüzde 20 civarındayken, erkeklerde bu oran yüzde 15’lerde kalıyor.

Kadınların dünyanın pek çok yerinde, mülteci meselesini kişisel güvenlikleriyle illişkilendirdiklerini görüyoruz. Araştırma, bu algının Türkiye’de de bir ölçüde geçerli olduğunu ve AK Parti’li kadınların bu ilişkilendirmeyi yaptıkları ölçüde iktidara muhalif tutumlar geliştirdiklerini ortaya koyuyor.

Eriyen emekli maaşları kadınları nasıl etkiliyor?

Enflasyon sorunu ve emekli maaşlarının enflasyon karşısında erimesi sorunu da kadınlar için karar verici bir özellik olmuş görünüyor. Kadınların birikmiş yahut miras kalmış varlıklarının daha az olması, ek gelirlerinin daha az olup, sabit gelirlere daha bağımlı olmaları ve nihayet, enflasyon karşısında eriyen emekli maaşlarıyla evi çekip çevirmenin çoğunlukla kadınlara düşen bir yük olması, eriyen maaşlar konusuna verdikleri tepkileri açıklayabilir.

Neticede gerek mülteciler, gerek enflasyon ve emekli maaşları meseleleri, geçmişte AK Parti’ye oy vermiş kadınların güvencelilik hissini ve dolayısıyla partileriyle olan bağlarını sarsmış ve en azından bir kısmını CHP’ye yöneltmiş görünüyor.

Kadın hakları CHP’ye yönelen seçmen için önemli mi?

Peki AK Parti’den kopan kadınların CHP’ye yöneliminde kadınların eşit hak taleplerinin rolü yok mu?

Araştırma bu konuya doğrudan girmese de, bize bazı ipuçları sunuyor. Biliyoruz ki, 2024 seçimlerinde AK Parti’den kopan seçmenin CHP dışında en büyük adreslerinden biri Yeniden Refah Partisi (YRP)bolmuştu. 2023 Cumhurbaşkanlığı seçiminde Erdoğan’a oy vermiş olup, 2024’te ise CHP veya YRP adaylarını tercih eden seçmenleri karşılaştırdığımızda, YRP’ye yönelenlerin ancak yüzde 32’sinin kadın olduğunu, bu oranın CHP adaylarına yönelen kadınların (yüzde 51) oldukça altında olduğunu görüyoruz.

Bu durumda, YRP’nin aile içi şiddet, boşanma, nafaka, dul ve yetim aylığı gibi konularda kadınları eve ve evliliğe zorlayan taleplerinin muhafazakar kadınları iten konular olduğunu ve onları AKP’den uzaklaşırken, YRP yerine CHP’ye yönlendiren faktörlerden olduğunu düşünmek mümkün.

Reform Enstitüsü direktörü Mehmet Ali Çalışkan verilerin sunduğu bu tabloyu, “AK Parti, dindar kadınları seküler kadınlar ile eşitlemişti. CHP ise bugün bu kadınları dindar erkeklerle eşitliyor” cümleleriyle açıklıyor.

CHP, AK Parti’den uzaklaşan kadınları kendine çekmeye devam edebilecek mi? Yoksa Erdoğan, kampanya sloganında dediği gibi, “ilk günkü aşkı” yeniden canlandırmanın yolunu bulacak mı? İlerleyen günlerde göreceğiz.

The 2024 elections witnessed a voter mobility that has not been seen in Turkish politics for a long time. In our country, where voter preferences have remained entrenched for years, this time remarkable ruptures were observed among all party voters. While some of those who left did not go to the polls, some changed parties. While the rate of both not going to the polls and switching parties was higher among the voters in power, CHP won the election as the party that was able to protect its voters the most. 

During the 3 months following the elections, we talked about whether this change in voter preferences was temporary or whether it would return if there were general elections or economic conditions changed, and we will continue to talk. 

On this very subject, the Reform Institute has published its article "3 months later: Is the March 31 table permanent?" He shared the results of a voter survey titled, covering 6,900 people, and presented data suggesting that the change is likely to be permanent .

Are women more resistant to vote switching?

In my opinion, one of the remarkable results of the research is about the preferences of female voters. Data shows that 51 percent of the voters who switched from AK Party to CHP between the 2023-2024 elections are women. This is an important data because women, especially housewives, have been the AK Party's most loyal and most resistant voter groups for years. 

As a matter of fact, outside Turkey, these women, especially those from low-income groups, who do not work and have children, have been the most loyal voter groups of the AK Party. and we know that women voters in power adopt more closed-to-change attitudes about voting, that is, they cannot easily switch to other parties. There are many studies that explain this as the women in question adopting risk-averse attitudes due to their socio-economic fragility, and their fear of losing the limited opportunities they have, and their inability to dare to change. 

That's why the mobility observed in these women voter groups in Turkey today is meaningful.

Is the “Patriarchal Bargain” Breaking?

So what is the reason for this movement? Have women no longer tolerated the gender inequality prevalent in conservative politics, or are their reactions directed towards socio-economic problems? 

Kandiyoti's famous concept of " patriarchal bargaining " actually clearly reveals the connection between these two motivations. If we recall, the concept of patriarchal bargaining pointed out that women's demands for equal rights and economic security could substitute for each other, and therefore women could consent to gender inequalities in return for the economic guarantees offered by the system. 

As a matter of fact, it was possible to see the traces of such a patriarchal bargain in the AK Party's relationship with its female voters over the years.

The Relationship of Women Voters with the AK Party

Erdoğan supported low-income women, especially housewives with children, financially and morally. On the one hand, it provided them with economic security through the social assistance it provided. On the other hand, he honored them through their way of life. He told women who had never entered working life, who could not have a career, or who had to quit their jobs and raise their children when they had children, that motherhood was an achievement superior to all careers, and equalized them with career women. 

On the other hand, the AK Party removed these restrictions for women who wear headscarves and whose public life is therefore limited. Although she did not reject the patriarchal values ​​that restricted women's public visibility, she at least removed those restrictions resulting from the headscarf.

Erdoğan's rock-star effect

As a result, Erdoğan achieved rock-star-like popularity for a certain segment of women. 

At that point, the opinions of some members of the AK Party that the nature of women and men are different, therefore equality between men and women is not possible, that women's primary function is to give birth and raise children (at least three), or their sexist statements about feminist and activist women. this was tolerated by the women parties to the bargain. 

This patriarchal bargain continued for a long time. While economic problems gradually eroded the AK Party's ties with its voters, women constituted the party's most loyal masses.

Why are women moving away from the AK Party?

However, the 2024 elections also created a breaking point for women voters. When we look at the data provided by the Reform Institute, we see that women make up more than half of the voters who shifted from AK Party to CHP after the 2023 elections. 

The fact that Erdoğan, to whom AK Party female voters are passionately loyal, is not competing directly in local elections may be one of the reasons why women vote for candidates of other parties. But there are other reasons the data points to. 

Women who have broken away from the AK Party consider inflation, low pensions and the refugee issue as the most determining factors in their voting preferences, just like other voter groups. However, especially on the issue of refugees, they differ from both the male voters who left the AK Party and the women who continue to support the party.

Are women more opposed to refugees?

When we compare the women who switched from the AK Party to the CHP between the 2023-2024 elections and the women who continue to vote for the AK Party, we see that the refugee issue is almost twice as much a problem in the first group. As a matter of fact, the refugee issue emerges as an issue that partially distinguishes men and women among voters who have shifted from AK Party to CHP. While the rate of women who state that this issue determines their voting preferences is around 20 percent, this rate is around 15 percent for men. We see that 

women in many parts of the world associate the refugee issue with their personal security. The research reveals that this perception is also valid to some extent in Turkey and that AK Party women develop oppositional attitudes towards the government to the extent that they make this association.

How do melting pensions affect women?

The inflation problem and the loss of pensions in response to inflation seem to have been a decisive feature for women. The fact that women have fewer accumulated or inherited assets, that they have less additional income, that they are more dependent on fixed income, and that it is mostly women's burden to manage the household with their pensions, which are eroding in the face of inflation, can explain their reactions to the issue of melting salaries. 

As a result, the issues of refugees, inflation and pensions seem to have shaken the sense of security of women who voted for the AK Party in the past, and therefore their ties with their party, and have turned at least some of them towards the CHP.

Are women's rights important for voters turning to CHP?

So, don't women's demands for equal rights play a role in the orientation of women who left the AK Party to the CHP? 

Although the research does not delve directly into this issue, it does offer us some clues. We know that in the 2024 elections, one of the biggest addresses of voters who broke away from the AK Party, other than CHP, was the Re-Welfare Party (YRP). When we compare the voters who voted for Erdoğan in the 2023 Presidential election and those who preferred CHP or YRP candidates in 2024, we see that only 32 percent of those who turned to YRP are women, and this rate is well below the women who turned to CHP candidates (51 percent). 

In this case, it is possible to think that YRP's demands on issues such as domestic violence, divorce, alimony, widows' and orphans' pensions that force women into home and marriage are issues that push conservative women and are among the factors that direct them to CHP instead of YRP while moving away from AKP. 

Mehmet Ali Çalışkan, director of the Reform Institute, explains this table presented by the data: “AK Party equated religious women with secular women. "Today, CHP equates these women with religious men," he explains. 

Will CHP be able to continue to attract women who have moved away from the AK Party? Or will Erdogan find a way to revive "the love of the first day", as his campaign slogan says? We will see in the coming days.