Hayat ustam Tarhan Erdem’i anarak sık kullandığı bir cümlesini hatırladım, “Seçmenin mahşeri vicdanı her zaman çalışır” derdi. Yerel seçim sonuçları, seçmenin siyasette aradığı ve partilerin, liderlerin yaptıklarından ötede oluşturduğu yeni dengeyi gösterdi.

Aslında pazar akşamı karşımıza çıkan siyasal manzaranın ve o meşhur renkli haritanın 14 Mayıs genel seçimleri akşamı oluşması beklenirdi. Seçmenin gündelik hayatın dertlerinden, merkezileşmeye, keyfileşmeye, adaletsizliğe, hukuksuzluğa tepkisinin emareleri de bolca vardı. Kılıçdaroğlu ve Akşener ikilisi mucizeyi gerçekleştirip kaybetmeyi başarınca başka bir tablo oluşmuştu. Bu nedenle pazar akşamı karşılaştığımız tablo esas itibarıyla ertelenmiş ve gecikmiş bir tabloydu. Doğal gidişattan sapma bu seçimde değil 14 Mayıs’ta gerçekleşmişti.

Yerel seçimin sayısal, siyasal, toplumsal analizlerini birkaç katmanda yapmamız gerekir diye düşünüyorum; tabelanın gösterdikleri, tabelanın siyasal sonuçları ve sosyolojik tarafı.

Sayısal sonuçlara parti oylarının anlamları ve siyaset dünyası üzerinden bakalım. İlk olarak şunu tespit edelim; sonuç CHP için oldukça büyük bir başarı hikayesi gösteriyor. CHP 1973 genel seçimlerinden beri ilk kez birinci parti konumuna yükseldi. Ülkenin ekonomik kapasitesinin dörtte üçünü barındıran coğrafya CHP’li yerel yönetimlere geçti.

Dinamiklerin ipuçları

İkincisi, merkezileşmeyi daha da güçlendirmeyi hedefleyen ulusal iktidara karşı yerelden bir güç dengelenmesi oluştu.

Üçüncü ve daha önemlisi uzun süredir iktidar bloku lehine olan yüzde 52-48’lik denge 50-50’lik bir yere evrildi.

Dördüncüsü iktidar ve özellikle AK Parti oy kaybetmeye devam ediyor. İttifaklarla iktidarını sürdürme fırsatını kullanmış olsa da artık eskisi kadar güçlü değil ve ortaklarına mecburiyeti güçlenerek sürüyor. Daha da önemlisi AK Parti 2019 yılından beri adım adım kitle partisi özelliğini kaybetmiş durumda.

Seçmen üzerinden analizleri yaptığımızda ise dipte başka eğilimler, üzerinde çokça çalışılması, araştırılması, tartışılması gereken dinamiklerin ipuçları görülüyor.

Bu analizler için tabloya tabeladan değil seçime katılmayan seçmenleri de dikkate alarak toplam seçmen üzerinden bakmak her zaman daha sağlıklı sonuçlar çıkarmamızı sağlıyor.

(Tablo 1) Yukarıdaki tablo 31 Mart’ta tüm seçmenlerin yerel meclis oyları ve yerel belediye başkanlıkları oylarını kıyaslayarak gösteriyor.

Bu tablonun çıkarımlarının elbette birincisi seçime katılmayan seçmenlerin sayısının büyüklüğü. Her 100 seçmenin 25’inin tercihleri seçim tabelasında yok, seçime katılmamışlar.

Başkanlık oyları ile meclis oylarını kıyasladığımızda öne çıkan örüntü seçmenin başkanlık yarışlarında büyüklere doğru meylettiğini gösteriyor. Belediye başkanlığı yarışlarında seçmen ikili rekabete, bir bakıma kazanacak adaylara doğru toplaşma eğilimi göstermiş. Bu da yerel seçimlerle genel seçimlerin dinamiklerinin farklı olduğuna dair efsanenin gerçek olmadığını gösteriyor. Sıkça yazdığım gibi yerel seçimlerin dinamikleri çok büyük ölçüde ulusaldaki siyasi pozisyonlardan besleniyor uzun bir süredir. Daha da önemlisi seçmen belki de ittifaklar gibi zorlama yöntemler yerine kendisi iki kanatta da konsolide oluyor.

Nitekim tabloya ittifaklar üzerinden baktığımızda, blok içi partilerin seçmenlerinin AK Parti ve CHP’li başkan adaylarında toplaştıkları sayısal olarak da görülüyor. AK Parti’li başkan adayları AKParti’nin meclis oylarından 1.5 milyon fazla oy almış ve bu oyların neredeyse tamamı Cumhur İttifakı partilerinin meclis oylarındaki eksilmesinin tam karşılığı kadar. CHP’li başkan adaylarının aldıkları 1.6 milyon partisinin meclis oylarından fazla oy da yalnızca Millet İttifakı partilerinin değil tüm muhalif seçmenin farkları kadar. Seçmen başkanlık oylarında iki tarafta da bir konsolidasyon üretmiş. Daha da önemlisi partilerin yönetimleri, kurumsal akılları arası ittifaklar üzerinden değil seçmen gözünde daha geniş bir ittifak oluşmuş.

Seçmen eğiliminde de tabeladaki parti oyları üzerinden de bakıldığında küçük partiler seçmen gözünde ağırlıklarını kaybetmeye başlamışlar. İstisna olarak Yeniden Refah Partisi’nin yükselişi var. YRP ve genel eğilim seçimlerden öncesinde sıkça yazdığım genel eğilimi teyit ediyor. Seçmen gidişattan rahatsız ama hala bloklar arası değil blok içinde hareket ediyor ya da seçimlere katılmayarak kendisini var olan kutupların dışına çekiyor.

Seçmen duruşu

(Tablo 2) Nitekim aşağıdaki 2024 yerel meclis oyları ile 2023 genel seçim oylarını sayısal olarak gösteren tablo daha önemli ipuçları veriyor.

31 Mart’ta seçim sonuçlarını etkileyen en önemli seçmen duruşunun seçime katılmamak olduğu görülüyor. 2023 genel seçimlerinde 7.5 milyon seçmen oyu hesaplara girmemişken bu kez 15.5 milyon seçmen oyu tabelada yok. Her dört seçmenden birisinin yerel seçimlerdeki siyasi tercihini bilmiyoruz, kendi arzularıyla katılmamışlar.

AK Parti 2023’te her 100 seçmenin 30’unun oyunu alabilmişken bu kez 24’ünün oyunu alabilmiş. Cumhur İttifakı 2023’te toplam seçmen üzerinden yüzde 42.6 oy oranına ulaşmışken bu kez yüzde 35.8’e gerilemiş. İttifak olarak toplamda 4 milyon oy kaybetmiş gibi görünse de AK Parti 3.7 milyon MHP 2.3 milyon oy kaybetmiş, bunların 1.7 milyonu YRP üzerinden ittifak arkasında durmaya devam etmiş görünüyor. Seçime katılmamış 6.5 milyon seçmenin 4 milyonunun Cumhur İttifakı seçmenleri olduğunu tahmin edebiliriz.

CHP oy sayısı 2.4 milyon artmış ama hatırlatalım CHP’nin 2023 oylarında listelerinde yer verdiği Saadet, Deva, Gelecek ve Demokrat partileri oyları da vardı. Millet İttifakı partileri arasında en büyük oy kaybı 3.1 milyon seçmenle İYİ Parti’de. Aslında bu denli büyük siyasi sonuçlar üreten yerel seçimde Millet İttifakı partilerinin toplamda yeni kazandığı seçmen toplamı 300 bin. Bir bakıma varsayımsal olarak Millet İttifakı partileri seçmenleri seçime katılmışlar.

Muhalefet blokundaki diğer partilerin tümü 14 Mayıs’tan bu yana net seçmen kaybı yaşamışlar.

Seçmen sayıları üzerinden bakıldığında iktidar bloku seçmenlerindeki eksilme kayda değer biçimde görünürken muhalif blokta Millet İttifakı dışında kalmış partilerde de eksilme gözleniyor. Bu eğilimin önemli başkaca siyasi sonuçlarını yakın gelecekte göreceğimizi sanıyorum.

Önderlik eden figür oldu

(Tablo 3) Nitekim aşağıdaki tablo 14 Mayıs genel seçimlerindeki parti oyları ile yerel meclislerdeki seçmen tercihleri üzerinden iktidar ve muhalefet blokları sayıları kıyası daha anlamlı bir şey söylüyor. İktidar ve muhalif blok seçmenleri sayısal ve oransal olarak eşitlenmiş. Bunu üreten seçimlere katılmayan seçmenler olmuş aslında. Ve katılmama iki blokta da gözleniyorsa da daha büyük eksilme iktidar blokunda. İktidar bloku seçmeni bu kez eleştirilerini oy vermeyerek göstermiş.

Bu sayısal analizlerden siyasal bir sonuç çıkaracaksak şunu söylemek mümkün. Seçmen hem gidişattan hem de siyasi partilerden rahatsız olsa da önündeki seçenekler içinden de bu kez özellikle belediye başkanlıklarında CHP’li adaylara çok önemli bir fırsat alanı açmış.

CHP’nin başarısında elbette birinci aktör Ekrem İmamoğlu oldu. Hem genel seçimlerin hemen ardından partisini kurultaya zorlayan duruşu, kurultay süreci ve yerel seçim sürecindeki kararlı ve iddialı kampanyası ve söylemiyle bugün tabloda görülen CHP başarısının ilk mimarı o. Hatta İmamoğlu yerel seçim sürecinde toplumsal muhalefeti de umutsuzluk duygusundan olası başarıya inandıran, önderlik eden figür oldu. Öte yandanÖzgür Özel bu tabloyla beraber artık gerçek bir genel başkan olma fırsatı yakaladı. Elbette bir de 30 puanlık fark üretmiş Mansur Yavaş etkisi var. Bu üçlünün her birinin farklı karakterleri, siyasi referansları ve hatta farklı vizyonları olduğunu biliyoruz ama tümü CHP’nin şu andaki yerel seçim başarısına katkı üretmiş.

Algı ve imaj meselesi

Bir başka unsur seçmendeki genel algı olarak CHP algısı ve imajı meselesi. CHP’nin siyasi vizyon ve değerlerini nasıl yenileyeceği, içindeki farklılıkları nasıl sentezleyeceği, toplumla nasıl bir yeni ilişki kuracağı, kazandığı yerlerde yeni başarı hikayeleri üretip üretemeyeceği, örgütsel kapasitesini ve maharetini yenileyip yenileyemediği gibi bir dizi meselesi var önünde.  Tüm bu süreçlerde bu üç siyasetçinin nelere, nasıl önderlik edecekleri belirleyici olacak.

İktidar kanadının başta Erdoğan her bir aktörünün seçim sonuçlarını nasıl anlamlandıracağını henüz bilmiyoruz. 2022 başından bu yana daha sert ahlakçı ve güvenlikçi politikalar dizisi üzerindeki zihni koalisyon nereye kadar bu sertliğe devam eder, yumuşar mı, uzlaşmacı olur mu sorularının cevaplarını henüz bilmiyoruz. Şimdiye kadar ki siyaset tarzlarına bakınca, iyimser beklentiler çok gerçekçi görünmüyor.

Yerel seçimin asıl sonucu ise seçmende ve muhalif seçmende yeniden umutlanma ihtiyacına verdiği cevap oldu bence. Ülkenin yumuşak gücünü oluşturan karar verici pozisyondaki, entelektüel camiadaki, bilim ve sanat dünyasındaki umutsuzluğun kırıldığı bir seçim oldu. Bunun yansımalarını, gündelik hayattaki etkilerinin siyasi aktörlerin politikalarından daha büyük olduğunu gündelik hayatta deneyimleyeceğimizi sanıyorum.

Hayatın ve toplumun dinamikleri üzerinden bakılında siyasi tercihlerin doğal seyrinde 14 Mayıs 2023’te yaşanması gereken kırılma 31 Mart akşamı yaşandı. O sapmanın mimarlarını da seçmen şimdi sahneden indirdi.

Yan sayfalarda farklı siyasal ve sosyolojik kümelerin yerel seçimlerdeki tutum ve davranışlarına dair analizler okuyacak okur. Sanırım bu sonuçların daha uzunca bir süre tartışacağız.

Remembering my life master Tarhan Erdem , I remembered a sentence he used frequently: "The conscience of the voters is always at work." Local election results showed the new balance that voters seek in politics and that parties create beyond the actions of leaders.

In fact, it was expected that the political landscape and the famous colorful map that we saw on Sunday evening would occur on the evening of the May 14 general elections. There were also plenty of signs of the electorate's reaction to the troubles of daily life, centralization, arbitrariness, injustice and lawlessness. When Kılıçdaroğlu and Akşenerduo performed the miracle and managed to lose, a different picture was formed. For this reason, the picture we encountered on Sunday evening was essentially a postponed and delayed picture. The deviation from the natural course did not occur in this election, but on May 14.

I think we need to make numerical, political and social analyzes of local elections in several layers; what the sign shows, its political consequences and its sociological side.

Let's look at the numerical results through the meaning of party votes and the world of politics. First, let's determine this; The result shows a pretty big success story for CHP. CHP rose to the top party position for the first time since the 1973 general elections. The geography containing three-quarters of the country's economic capacity passed to CHP local governments.

Hints of dynamics

Secondly, a local power balance was formed against the national power, which aimed to further strengthen centralization.

Thirdly, and more importantly, the balance of 52-48 percent, which had been in favor of the ruling bloc for a long time, evolved into 50-50.

Fourth, the government and especially the AK Party continue to lose votes. Even though he used the opportunity to maintain his power through alliances, he is no longer as strong as before and his obligation to his partners continues to grow stronger. More importantly, the AK Party has gradually lost its character as a mass party since 2019.

When we analyze the electorate, we see other trends at the bottom, clues to dynamics that need to be studied, researched and discussed.

For these analyses, looking at the table not from the table but from the total electorate, taking into account the voters who did not participate in the election, always allows us to draw more accurate results.

(Table 1) The table above shows the local council votes and local mayoral votes of all voters compared on March 31.

Of course, the first implication of this table is the size of the number of voters who did not participate in the election. The preferences of 25 out of every 100 voters are not on the election board and they did not participate in the election.

When we compare presidential votes with parliamentary votes, the pattern that stands out shows that voters are leaning towards the big ones in presidential races. In mayoral races, voters tend to focus on bilateral competition, in a sense, towards the candidates who will win. This shows that the myth that the dynamics of local and general elections are different is not true. As I have often written, the dynamics of local elections have been fed largely by national political positions for a long time. More importantly, the electorate consolidates itself in both wings, instead of using coercive methods such as alliances.

As a matter of fact, when we look at the table in terms of alliances, it is seen numerically that the voters of the intra-bloc parties are concentrated on the AK Party and CHP presidential candidates. AK Party presidential candidates received 1.5 million more votes than the AK Party's parliamentary votes, and almost all of these votes are the exact equivalent of the decrease in the parliamentary votes of the People's Alliance parties. The votes received by the CHP presidential candidates are more than the 1.6 million parliamentary votes of their party, and the difference is as much as the difference of not only the Nation Alliance parties but also all opposition voters. The electorate produced a consolidation of presidential votes on both sides. More importantly, a broader alliance has been formed in the eyes of the voters, not through alliances between the parties' management and institutional minds.

Considering the voter trend and the party votes on the table, small parties have begun to lose their weight in the eyes of the voters. As an exception, there is the rise of the Re-Welfare Party. YRP and the general trend confirm the general trend that I frequently wrote about before the elections. The voters are disturbed by the current situation, but they still act within the blocs rather than between them, or they pull themselves out of the existing poles by not participating in the elections.

voter stance

(Table 2) As a matter of fact, the table below showing the 2024 local council votes and the 2023 general election votes numerically gives more important clues.

It seems that the most important voter stance that affected the election results on March 31 was not participating in the election. While 7.5 million electoral votes were not included in the accounts in the 2023 general elections, this time 15.5 million electoral votes are not on the table. We do not know the political preference of one in four voters in the local elections, they did not participate of their own will.

While the AK Party was able to get the votes of 30 out of every 100 voters in 2023, this time it was able to get the votes of 24. While the People's Alliance reached 42.6 percent of the total voters in 2023, this time it decreased to 35.8 percent. Although it seems that the alliance lost 4 million votes in total, AK Party lost 3.7 million votes, MHP lost 2.3 million votes, 1.7 million of which continued to stand behind the alliance through YRP. We can estimate that 4 million of the 6.5 million voters who did not participate in the election are People's Alliance voters.

The number of CHP votes increased by 2.4 million, but let us remind you that the CHP also included the votes of the Saadet, Deva, Future and Democrat parties in its lists in the 2023 votes. Among the Nation Alliance parties, the biggest loss of votes is in the İYİ Party with 3.1 million voters. In fact, the total number of new voters gained by the Nation Alliance parties in the local elections that produced such great political results is 300 thousand. In a way, hypothetically, voters of the Nation Alliance parties participated in the election.

All other parties in the opposition bloc have experienced a net loss of voters since May 14.

When looking at the number of voters, the decrease in the voters of the ruling bloc is significant, while a decrease is also observed in the parties outside the Nation Alliance in the opposition bloc. I think we will see other important political consequences of this trend in the near future.

He became the leading figure

(Table 3) As a matter of fact, the table below, comparing the party votes in the May 14 general elections and the numbers of ruling and opposition blocs based on voter preferences in local councils, says something more meaningful. The voters of the ruling and opposition blocs are equalized numerically and proportionally. In fact, it was the voters who did not participate in the elections that produced this. And although non-participation is observed in both blocs, the bigger decrease is in the ruling bloc. This time, the ruling bloc voters showed their criticism by not voting.

If we are to draw a political conclusion from these numerical analyses, it is possible to say the following. Although the voters are disturbed by both the course of events and the political parties, this time they have opened up a very important opportunity for CHP candidates, especially in the mayoralties, among the options in front of them.

Of course, the primary actor in CHP's success was Ekrem İmamoğlu . He is the first architect of the CHP's success seen today, with his stance that forced his party to congress immediately after the general elections, and his determined and assertive campaign and discourse during the congress process and local election process. In fact, İmamoğlu became the leading figure in the local election process, convincing the social opposition from a feeling of hopelessness and believing in possible success. On the other hand, with this picture , Özgür Özel now has the opportunity to become a real chairman. Of course, there is also the effect of Mansur Yavaş, which created a 30-point difference . We know that each of this trio has different characters, political references and even different visions, but all of them have contributed to the CHP's current local election success.

The issue of perception and image

Another factor is the issue of CHP perception and image as the general perception among the voters. The CHP has a number of issues before it, such as how it will renew its political vision and values, how it will synthesize the differences within it, what kind of new relationship it will establish with the society, whether it can produce new success stories in the places it has won, whether it can renew its organizational capacity and skill. In all these processes, what and how these three politicians will lead will be decisive.

We do not yet know how each actor in the ruling party, especially Erdoğan, will interpret the election results. We do not yet know the answers to the questions to what extent the mental coalition on a series of harsher moral and security policies since the beginning of 2022 will continue this harshness, whether it will soften or become conciliatory. Looking at the political styles so far, optimistic expectations do not seem very realistic.

I think the real result of the local elections was the response to the need for renewed hope among voters and opposition voters. It was an election that broke the despair in the decision-making positions that constitute the soft power of the country, in the intellectual community, and in the world of science and art. I think we will experience the reflections of this in daily life, where its effects are greater than the policies of political actors.

Considering the dynamics of life and society, the break in the natural course of political choices that should have occurred on May 14, 2023, occurred on the evening of March 31. The voters have now removed the architects of that deviation from the stage.

On the side pages, the reader will read analyzes of the attitudes and behaviors of different political and sociological groups in local elections. I think we will be discussing these results for a long time to come.