Türkiye ve Ermenistan diplomatik ilişkilerini normalleştirme sürecinde altıncı görüşme yapıldı. Bu toplantının diğerlerinden en temel farkı yeriydi. Türk ve Ermeni heyetler Erivan’da bir araya geldi.

Yani görüşme ilk kez üçüncü bir ülkede değil, taraflardan birinin başkentinde yapıldı. Sürecin 2022’de başladığı düşünülürse -yavaş da olsa- üç yıl sonra bu noktaya gelinmiş olması önemli.

ABD itici gücü

Bu buluşmanın bir diğer önemi ise zamanlaması. Buluşma, ABD Başkanı Donald Trump’ın devreye girerek Zengezur geçişini ‘Trump koridoruna’ çevirdiği ve Azerbaycan-Ermenistan devlet başkanları ile ağustos ayında imzaladığı anlaşmadan sonra yapıldı. Trump’ın bu hamlesinin itici bir güç mahiyeti taşıdığı açık.

Bu arada Şangay İş Birliği Örgütü toplantısı marjında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Çin Devlet Başkanı Şi Jiping ile görüşmesi, bu yap-bozda eksik bırakılmaması gereken bir parça. Çin’in Kuşak Yol projesinin güzergahlarına ABD’nin ‘sızmasından’ hoşlanmadığı bir gerçek. Küresel denklemde kuracağı alternatif işbirliği senaryoları bölgesel düzene de yansır.

Zaten 6. görüşme öncesi Ermeni Temsilci Ruben Rubinyan’ın şu sözleri önemli:

“Washington anlaşmaları çok önemli gelişmelerdi. Bunlar hem bölgesel süreçler hem de bölge dışındaki gelişmeler üzerinde olumlu etki yapacaktır. Biz yarın bile açık sınırlar ve diplomatik ilişkiler için hazırız.”

Savaşların devam ettiği, küresel ve bölgesel güçlerin yeni bir hizalanma sürecine girdiği düşünülürse, sınırların ilanihaye kapalı kalması akla yatkın da değil.

Üç yılda ne oldu?

6. toplantının sonuçlarına bakmadan önce, bugüne kadar hangi kararlar alınmıştı, bunların hayata geçenleri ve geçmeyenlerini hatırlatalım ki, son toplantıyı anlamlandırabilelim.

İkinci Karabağ Savaşı sonrası Türkiye-Ermenistan diplomatik ilişkilerini normalleştirmek için görüşmeler 14 Ocak 2022’de başlamıştı. İlk görüşme Moskova’da yapılmış, daha sonraki toplantılar Viyana’ya alınmıştı. 24 Şubat, 3 Mayıs’taki ikinci ve üçüncü görüşmeler sonrası karşılıklı artık sivil uçuşlar başlamış, sivil uçaklarla kargo ticaretinin başlatılması kararı alınmıştı.

Bugün itibariyle kargo uçakları ile ticaret yapılmasının önünde bir engel yok. Ayrıca Türkiye, Ermenistan resmî kurumlarına ait internet siteleri hariç, Türkiye’den Ermenistan’daki sitelere erişimi de kaldırılmıştı.

En önemli kırılım

1 Temmuz 2022’teki Viyana’da yapılan 4. görüşme ise en önemlilerinden biriydi. Bu görüşmede Türkiye-Ermenistan kara sınırı açılmadı ama üçüncü ülke vatandaşlarının ve diplomatik pasaport taşıyanların geçişi konusunda mutabakata varıldı. Ermenistan tarafı, Alican sınır kapısının karşısındaki Margara kapısına 10 milyon liraya yakın yatırım yaptı ve altyapıyı yeniledi; ama temmuz başında alınan karar hâlâ uygulanmıyor. Kapı sadece 6 Şubat depremi ve Suriye’ye insani yardım ulaştırılması gibi iki istisnai durum için açıldı. 6 Şubat depremi sonrası Ermenistan arama kurtarma ekipleri Margara- Alican kapısından geçti. Bir kez de Suriye’ye ulaştırılacak insani yardımlar için sivil toplum örgütü çalışanlarına açıldı.

5. tur görüşme 30 Temmuz’da Türkiye-Ermenistan sınırında yapıldı ama taraflar gümrük kapıları ve altyapısıyla hazır olsalar da sınır faaliyete giremedi.

Altıncı görüşme ve başlıklar

6. görüşmede bir adım ileri gidildi ve toplantı sınırda değil, Erivan’da yapıldı. Uygulamaların hızlandırılması için çalışma gruplarının kurulmasına karar verildi. Bakü-Tiflis-Kars demiryoluna, Ermenistan ayağının eklenmesi (rayların karşılıklı bağlanabilmesi için altyapı uyum çalışmaları), Ani tarihi köprüsünün restorasyonu gibi teknik meselelerin yanı sıra, ilişkilerin normalleşmesi için yapılacaklar konuşuldu.

Yol hâlâ uzun ama en azından alınan kararların hızlıca uygulanabilmesi sürecin dinamosu olmalı. Aksi halde Haziran 2026’da yapılacak seçim için Ermenistan’da siyasiler kampanya sürecine girince ilerlemek hiç mümkün olmayacak. Çabalar başka bahara kalacak.