Washington’daki (ki konuşmalar ve toplantılar yaptığım Boston ve Middleburry’yi de ekleyebilirim) dış politika tartışmalarında Ukrayna, Gazze, İran ya da ekonomik kriz, yapay zekâ ve siber güvenlik gibi somut sorunların ve risklerin ötesinde iki ortak noktanın ortaya çıktığını söyleyebilirim: 

Birincisi, dünya siyaseti ve uluslararası sistem artık Amerikan liderliğinde tek kutuplu olmayacak. Aksine, Amerika’nın ve Batı’nın tek başına şekillendiremediği ve sorunların tek çözümü olarak görülmediği “tek kutuplu olmayan, çok kutuplu ya da çok kümeli diyebileceğimiz bir dünya”ya doğru hızla gidiyoruz.  

Çok kutuplu ve Amerika’nın tek başına liderliğinin olmadığı “Batı-sonrası dünya” ortaya çıkıyor. Bu düşünce Washington’da istenmeyerek olsa da giderek yaygınlaşıyor. 

Sorulan ve yanıt aranan soru şu: Batı-sonrası dünya Amerika’nın lehine mi aleyhine mi? Ya da Batı-sonrası dünya nasıl Amerika’nın lehine gelişebilir? Bu soru üzerine tartışmalar ve çalışmaların giderek önem kazanacağını ve gündemi belirleyeceğini varsayabiliriz. İster Biden ister Trump kazansın, Batı-sonrası dünya siyasi ve kamusal tartışma gündemde önemli bir yer alacak.

İkincisi, Batı-sonrası dünyanın ve bu dünyada Amerika-Çin rekabetini belirleyecek unsurların başında gelen, içinde Türkiye’nin de olduğu “Global Güney” ya da “Gelişen Güçler” denilen ve sayıları giderek artan ülkelerin dış politikalarında bir kutup ya da güçlü aktöre dayanmadan “kendilerinin çizdiği yollarda hareket etmeleri” anlamına gelen “stratejik otonomi” dediğimiz gelişmeye Amerika’nın nasıl yaklaşması gerektiği tartışılıyor.  

Batı-sonrası dünyada Amerika, stratejik otonomi uygulayan ve Türkiye’nin de içinde olduğu ülkelerle ilişkisini nasıl kurmalı? Bu soru önem kazanıyor ve dış politika gündemine yerleşiyor. Somut sorunların ötesinde Washington’daki Türkiye algısı da bu iki soru etrafında şekilleniyor. 

Bir önceki yazımda vurguladığım gibi: 

Amerika-Türkiye ilişkilerinde büyük bir “güven sorunu” var; 

Türkiye ile ilişkilerde gelişen ve “Türkiye yorgunluğu” denilen ruh hali güçlü; 

“Türkiye konuşmayalım, tartışılmayalım” fikri kabul görüyor; 

“Bir zamanlar stratejik ortağımız olan Türkiye’yi artık NATO dahil ortaklarımız içinde görmeyelim, dışlayalım” diyenler bile var. 

Bununla birlikte, altını çizelim:

Birincisi, Washington’ın da Ankara ile ilişkilerinde hata yaptığını ve hatalı olduğunu;

İkincisi, Türkiye ile farklı bölgelerde (Afrika, Kafkasya, Karadeniz, Ortadoğu, Kuzey Afrika, Doğu Akdeniz) ve sorun alanlarında (Çin ile rekabet, savunma sanayii) işbirliği yapılması gerektiğini söyleyenlerin sayısı giderek artıyor.

Türkiye yorgunluğu, Türkiye’nin önemini görmemek anlamına gelmiyor. 

Peki böyle bir durum ve ortamda Türkiye, Batı-sonrası dünyada dış politikasını nasıl şekillendirmeli?

Bu soru sadece Cumhurbaşkanı Erdoğan ve hükümeti ilgilendirmiyor, tüm siyasi partileri, sivil toplumu ve akademisyenleri de ilgilendiriyor, ilgilendirmeli. Batı-sonrası dünyada Türk dış politikası, iktidarın değil, Türkiye’nin meselesi olarak ele alınmalı ve tartışılmalı diye düşünüyorum. 

Dünyanın gidişatının Türkiye için potansiyel ya da fırsatlardan çok daha fazla ciddi riskler ve sorunları ortaya çıkarttığını görmeliyiz. 

Ukrayna, Gazze, İran, Pakistan, Azerbaycan ve Ermenistan’da, yani üç tarafında büyük güçler rekabetini içeren savaşların yaşandığı ve “savaşlarla çevrelenmiş bir Türkiye” gerçeğini/riskini görmeliyiz. 

Batı-sonrası dünyada Türkiye, sadece iktidara bırakılmayacak bir “Türkiye meselesi” olarak ele alınmalı.  

“Batı-sonrası dünyada Türk dış politikası nasıl olmalı, ne tür fırsatlar ve riskler ile karşı karşıyayız” sorusuna yanıtı, bir Türkiye meselesi olarak hepimiz aramalıyız.  

Dış Politikanın Dört Kurucu Ayağı

Son yıllarda, özellikle 2018’den bugüne Türk dış politikasının dört ayak üzerine kurulduğunu görüyoruz: “Batı-Sonrası Dünya”, “Stratejik Otonomi”, “Al-Ver İlişkisi(Transactionalism)” ve “Rekabetçi Otoriterlik”.

Birincisi, bugünün dünyasını; ikincisi, bu tanım içinde geliştirilen dış politika vizyonunu; üçüncüsü, bu vizyonun uygulamaya sokulma yöntemini; dördüncüsü, ülkenin iç yönetim rejimi ve bu rejimin dış politikayla uyumlu olmasını tanımlıyor. 

Bu dört ayağa, içerdiği hem doğru hem de sorunlu noktalar üzerinden hızlıca bakalım.

Benim okumama göre:

“Batı-sonrası dünya” teşhisi doğru olmakla birlikte, hatalı nokta, bu dünyanın içinde Amerika’nın hâlâ “başat aktör” konumunun; “büyük güçler rekabeti”nin bu dünyanın önemli bir niteliği olduğunun ve Türkiye’nin büyük güç değil, bölgesinde önemli ve kilit ama “orta güç” bir aktör olmasının göz ardı edilmesi söz konusu.  

Türkiye’ye, kapasitesi ve gücüyle ters orantılı ve abartılı bir rol ve dönüştürücü güç veriliyor.   

“Stratejik otonomi” vizyonu doğru karar, ama uygulamada stratejik otonominin ne kadar stratejik olduğu sorusunu sormalıyız.  

Türkiye benzeri stratejik otonomi vizyonuna sahip Hindistan, Brezilya, Güney Afrika, Suudi Arabistan ve Vietnam gibi ülkelerle karşılaştırıldığı zaman, bizde uygulanan stratejik otonominin stratejik olma boyutunun zayıf olduğunu görüyoruz.  

Bunun temel nedeninin, dış politika kurumlarının zayıflığı; hükümete yakın düşünce kuruluşları, akademisyenler ve sivil toplumun liyakat değil sadakat temelinde hareket etmeleri ve dış politika tartışmasının farklı görüşlere açılmaması kadar Türkiye’nin uzun zamandır dış politikada uyguladığı “al-ver ilişkisi” yönteminin olduğunu da görmeliyiz.  

Mülteci sorunu, ekonomi, enerji vb. konularda stratejik olmak yerine sürekli pazarlık içinde olmak, kurallara çoğu zaman uymamak ve sürekli pozisyon değiştirmek, stratejik otonominin stratejik olma kısmını ciddi anlamda zayıflatıyor. Ek olarak, diğer aktörlerle ilişkilerde “güven sorunu” ve “tutarsızlık sorunu” yaratıyor. 

Türkiye dışında, stratejik otonomi uygulayan ülkelerin al-ver ilişkine çok fazla itibar etmediğini ve kendi çıkarları temelinde sadece ansal değil, durumsal ve süreçsel stratejiler geliştirme çabası içinde olduklarını görüyoruz. Bu da ilişkilerinde güven ve tutarlılık yaratıyor.

Dördüncü ayak, rekabetçi otoriterlik ve demokrasi ve hukuk devletinden sapma, hem Türkiye-AB ve Türkiye-Batı hem de Türkiye-küresel dünya ilişkilerinde ülkemizle ilgili olumsuz algının yükselmesine neden oluyor.    

Bu noktalar ışığında, Batı-sonrası dünyada Türk dış politikasının en genel düzeyde stratejiye önem veren, al-ver ilişkisini minimize eden, demokrasi ve hukuk devletine geri dönen bir “stratejik otonomi” anlayışı ve uygulaması içinde olması gerekiyor.  

Riskler: Dört Meydan Okuma

Eğer var olan yapı devam ederse, teşhisleri doğru olsa da, Türk dış politikasının Batı-sonrası dünyada dışlanma ihtimalinin yüksek olduğunu görmeliyiz. Bu dünyanın yarattığı risklerin ve meydan okumanın fırsatlardan daha fazla ve ciddi olduğunu vurgulamalıyız. 

En az dört riski görmeliyiz:

Birincisi, 1945/II. Dünya Savaşı sonrası ve Soğuk Savaş dönemdeki olumlu ve stratejik-tampon ülke algısının tam tersine, bugün, Batı-sonrası dünyadaki Türkiye algısının çok olumsuz olduğunu, Türkiye’nin dışlanma riskinin arttığını ve Türkiye’siz bölgesel ve küresel siyaset tasarımlarının yaygınlaştığını görüyoruz. 

İkincisi, yine II. Dünya Savaşı sonrası ve Soğuk Savaş döneminden farklı olarak, bugün, Batı-dışı alanda yer alan ve “Küresel Güney” dediğimiz ülkelerden Türkiye’ye ciddi rakipler geliyor. Başta Hindistan ve Brezilya olmak üzere, Suudi Arabistan, Güney Afrika, Vietnam vb. ülkeler yeni dönemde Türkiye ile ticaretten yazılıma ve güvenliğe kadar geniş bir alanda rekabet içinde olacaklar. 

Türkiye’nin Batı-Doğu arasında “köprü” olma konumuna karşı, bu ülkeler Batı sonrası dünyanın “koridor”larının kilit aktörü olmayı istiyorlar, tabii ki Türkiye’yi dışlayarak. Köprünün yerine koridor mu gelecek? 

Türkiye’nin rakipleri Batı-dışı dünyadan geliyor ve sayıları artıyor. Washington bu ülkelerle ilişkilerini stratejik ortak konumunda geliştirmek ve derinleştirmek istiyor. 

Üçüncüsü, al-ver ilişkisi temelinde sürdürülen stratejik otonomi uygulaması sadece Türkiye-Batı ilişkilerini zayıflatmıyor, dahası, bu ülkeler ve Küresel Güney ile ilişkilerde Türkiye’nin rekabet gücünü de azaltıyor.  

Hindistan-Türkiye gerilimi ve Hindistan’ın Türkiye’yi pas geçen tedarik zinciri arayışları ve küresel koridorlar kurma vizyonu bu bağlamda çok aydınlatıcı bir örnek.

İlginçtir, Türkiye-Hindistan ilişkilerine ilgi ülkemiz içinde çok az. 

Dördüncüsü, Türkiye özelinde rekabetçi otoriter rejim ile Batı-sonrası dünya ne kadar uyumlu sorusunu tartışmalıyız.  

Küresel Güney içinde, Türkiye özgün; çünkü Türkiye’nin diğer Batı-dışı aktörlerden farklı olarak Batı, AB ve NATO ile ilişkileri, tarihi, coğrafi, ekonomik ve özellikle kurumsal ve hukuksal anlamda çok yakın ve stratejik nitelikte.  

Türkiye, stratejik otonomi uygulaması içinde Batı ile ilişkilerine yeterince önem vermiyor, al-ver ilişkisi içinde sürdürmeye çalışıyor. İçeride Batı karşıtlığı söylemini destekleyen, dışarıda da al-ver ilişkisini uygulayan bir dış politika anlayışımız var.   

İçerisi-dışarısı bağlantısını rekabetçi otoriter rejim anlayışı kurarken; anlayışın Batı-sonrası dünya için doğru tercih olduğu savunuluyor. Fakat içeride rekabetçi otoriterlik, dışarıda stratejik otonomi tercihinin bugüne kadar Türkiye için fırsatlardan daha çok riskler ve meydan okumalar yarattığını görüyoruz.  

Washington’dan dönüşümde şu noktaya geldiğimi söyleyerek bitireyim: Batı-sonrası dünyadaki savaş riskleri bağlamında üç tarafı savaşlarla çevrili Türkiye’yi çok zor yıllar bekliyor.  

31 Mart 2024 Yerel Seçimleri çok önemli ama 1 Nisan 2024-Mayıs 2028 arası dönem de Türkiye için önemli ve zor geçecek. 

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktidarı aşan bir “Türkiye meselemiz” var. Batı-sonrası dünyada Türkiye sorusunu “Türkiye meselesi” olarak tartışmalıyız.  Bu üç yazı da bu tartışmaya bir davet olarak okunulabilir.

I can say that in the foreign policy discussions in Washington (and I can also add Boston and Middlebury, where I have given speeches and meetings), beyond the concrete problems and risks such as Ukraine, Gaza, Iran or the economic crisis, artificial intelligence and cybersecurity, two common points have emerged:

First, world politics and the international system will no longer be unipolar under American leadership. On the contrary, we are rapidly moving towards a “non-unipolar, multipolar or multiclustered world” where America and the West cannot shape the world alone and are not seen as the sole solution to problems.

A multipolar “post-Western world” without single-US leadership is emerging. This idea is becoming increasingly widespread, if reluctantly, in Washington.

The question being asked and sought to be answered is: Is the post-Western world in America's favor or against it? Or how can the post-Western world develop in America's favor? We can assume that discussions and studies on this question will increasingly gain importance and set the agenda. Whether Biden or Trump wins, the post-Western world will be an important part of the political and public debate agenda.

SecondlyIt is being discussed how America should approach the development we call "strategic autonomy", which means "moving on their own paths" without relying on a pole or powerful actor in the foreign policies of the "Global South" or "Emerging Powers", which is an increasing number of countries, including Turkey, and which are among the primary factors that will determine the US-China competition in the post-Western world.

In the post-Western world, how should America establish its relations with countries that exercise strategic autonomy, including Turkey? This question is gaining importance and is being placed on the foreign policy agenda. Beyond concrete problems, the perception of Turkey in Washington is also shaped around these two questions.

As I emphasized in my previous article:

There is a major “trust issue” in US-Türkiye relations;

The mood that has developed in relations with Türkiye and is called “Türkiye fatigue” is strong;

The idea of “let’s not talk about Türkiye, let’s not discuss it” is accepted;

There are even those who say, "We should no longer consider Turkey, which was once our strategic partner, among our partners, including NATO, and should exclude it."

However, let us underline:

First, that Washington also made mistakes and was wrong in its relations with Ankara;

SecondlyThe number of people who say that cooperation should be made with Turkey in different regions (Africa, Caucasus, Black Sea, Middle East, North Africa, Eastern Mediterranean) and problem areas (competition with China, defense industry) is increasing.

Türkiye fatigue does not mean not seeing the importance of Turkey.

So, in such a situation and environment, how should Türkiye shape its foreign policy in the post-Western world?

This question does not only concern President Erdoğan and the government, it also concerns and should concern all political parties, civil society and academics. I believe that Turkish foreign policy in the post-Western world should be addressed and discussed as an issue of Turkey, not the government.

We must see that the course of the world poses much more serious risks and problems for Türkiye than it presents potential or opportunities.

We must see the reality/risk of a "Turkey surrounded by wars" where wars involving great power competition are taking place on three sides, namely Ukraine, Gaza, Iran, Pakistan, Azerbaijan and Armenia.

In the post-Western world, Türkiye should be considered as a “Türkiye issue” that cannot be left solely to those in power.

We should all seek the answer to the question, “What should Turkish foreign policy be like in the post-Western world, what kind of opportunities and risks do we face?” as a Turkish issue.

Four Founding Pillars of Foreign Policy

In recent years, especially since 2018, we see that Turkish foreign policy has been built on four pillars: “Post-Western World”, “Strategic Autonomy”, “Transactionalism” and “Competitive Authoritarianism”.

First, it defines today's world; second, the foreign policy vision developed within this definition; third, the method of putting this vision into practice; fourth, the country's internal governance regime and the compatibility of this regime with foreign policy.

Let's take a quick look at these four pillars, with both their positive and problematic points.

According to my reading:

While the diagnosis of the “post-Western world” is correct, the flaw is that it ignores America’s position as the “dominant actor” in this world; that “great power competition” is an important characteristic of this world; and that Turkey is not a great power but an important and key but “middle power” actor in its region.

Turkey is being given an exaggerated role and transformative power that is inversely proportional to its capacity and power.

The vision of “strategic autonomy” is the right decision, but we must ask how strategic is strategic autonomy in practice.

When compared to countries such as India, Brazil, South Africa, Saudi Arabia and Vietnam, which have a strategic autonomy vision similar to Turkey, we see that the strategic autonomy implemented in our country is weak in terms of strategicity.

We should see that the fundamental reason for this is the weakness of foreign policy institutions; the fact that think tanks, academics and civil society close to the government act on the basis of loyalty rather than merit, and the failure to open foreign policy discussions to different views, as well as the “give-and-take” method that Turkey has been implementing in foreign policy for a long time.

Constantly bargaining instead of being strategic about issues such as the refugee problem, economy, energy, etc., often not complying with the rules, and constantly changing positions seriously weaken the strategic aspect of strategic autonomy. In addition, it creates a “trust problem” and “inconsistency problem” in relations with other actors.

Except for Turkey, we see that countries that practice strategic autonomy do not pay much attention to give-and-take relations and are trying to develop not only momentary but also situational and process-based strategies based on their own interests. This creates trust and consistency in their relations.

The fourth pillar, competitive authoritarianism and deviation from democracy and the rule of law, is causing a rise in the negative perception of our country in both Turkey-EU and Turkey-West and Turkey-global world relations.

In light of these points, Turkish foreign policy in the post-Western world needs to have an understanding and implementation of “strategic autonomy” that gives importance to strategy at the most general level, minimizes give-and-take relations, and returns to democracy and the rule of law.

Risks: Four Challenges

If the current structure continues, even if their diagnosis is correct, we should see that Turkish foreign policy is likely to be marginalized in the post-Western world. We should emphasize that the risks and challenges posed by this world are greater and more serious than the opportunities.

We should see at least fourtriski:

FirstIn sharp contrast to the positive and strategic buffer country perception of Turkey after World War II and the Cold War, today we see that the perception of Turkey in the post-Western world is very negative, that the risk of Turkey being excluded has increased, and that regional and global political designs without Turkey have become widespread.

Secondly, again, unlike the post-World War II and Cold War era, today, Turkey is facing serious competition from countries in the non-Western area that we call the “Global South.” Starting with India and Brazil, countries such as Saudi Arabia, South Africa, Vietnam, etc. will be competing with Turkey in a wide range of areas, from trade to software and security.

In contrast to Turkey's position as a "bridge" between the West and the East, these countries want to be key actors in the "corridors" of the post-Western world, excluding Turkey of course. Will a corridor replace the bridge?

Turkey's rivals come from the non-Western world and their numbers are increasing. Washington wants to develop and deepen its relations with these countries as strategic partners.

ThirdlyThe implementation of strategic autonomy based on give-and-take relations not only weakens Turkey-West relations, but also reduces Turkey's competitive power in relations with these countries and the Global South.

The India-Türkiye tension and India's search for a supply chain bypassing Turkey and its vision of establishing global corridors are a very illuminating example in this context.

Interestingly, there is very little interest in Türkiye-India relations within our country.

FourthWe should discuss the question of how compatible the competitive authoritarian regime is with the post-Western world, specifically in Turkey.

Within the Global South, Turkey is unique because, unlike other non-Western actors, Turkey's relations with the West, the EU and NATO are very close and strategic in historical, geographical, economic and especially institutional and legal terms.

Turkey does not give enough importance to its relations with the West within the scope of its strategic autonomy practice, and tries to maintain them in a give-and-take relationship. We have a foreign policy approach that supports anti-Western rhetoric domestically and implements a give-and-take relationship abroad.

While the competitive authoritarian regime approach establishes the internal-external connection, it is argued that this approach is the right choice for the post-Western world. However, we see that the preference for competitive authoritarianism at home and strategic autonomy abroad has created more risks and challenges than opportunities for Türkiye to date.

Let me finish by saying that I have come to this point since my return from Washington: In the context of war risks in the post-Western world, very difficult years await Turkey, which is surrounded by wars on three sides.

The Local Elections of March 31, 2024 are very important, but the period between April 1, 2024 and May 2028 will also be important and difficult for Türkiye.

We have a “Turkey issue” that goes beyond President Erdoğan and the government. We should discuss the Turkey question as a “Turkey issue” in the post-Western world. These three articles can be read as an invitation to this discussion.