Muhalefet tarafından “darbe” diye isimlendirilen girişiminin, beklenmedik yoğunlukta bir dirençle karşılaştığı için başarısız olduğu ve geri çekilmeye zorlandığı iddiası hala güncel. Bunun kanıtı olarak gayet haklı ve güçlü argümanlar ileri sürülüyor: İstanbul Belediyesi’ne ve CHP’ye kayyum atanamamış olması; iki hafta boyunca her gün sayısı ve hacmi artan protestolar, rekor kıran mitingler; CHP’nin önseçimine katılan milyonlarca insan; korku duvarlarının yıkıldığını, prangaların bırakıldığını, özgüvenin geri geldiğini düşündüren çıkışlar; boykottan fazlasıyla etkilediğini gösteren iktidarın çaresizlik hali; pek çok alanda iktidarın sıkıştığını, krizlerinin derinleştiğini gösteren işaretler.

Diğer tarafta ise “darbe” nitelemesinin sebebi olan ve öylece yerinde duran bir sürü mesele var: Ekrem İmamoğlu’nun iptal edilmiş olan diploması; İstanbul başta olmak üzere birçok belediye başkanı ve belediye bürokratının hala içerde oluşu; yargılansalar bile bir gün yatmayacak gençlerin günlerdir hapiste tutulması; gözaltılar ve tutuklamalar sonrasında işkence ve kötü muamelelerin sistemli biçimde uygulanması, bu konudaki açık kanıtların ve şikayetlerin dikkate alınmaması; iktidar ve iktidardan kopamayan medyanın bilindiği gibi davranmaya devam etmesi; Erdoğan’ın hala yeni “turplardan” bahsetmesi, itirazı duymak yerine suçlamaları büyütmesi; “iktidarı değiştirme” diye bir suç yaratılması.

Madalyonun iki yüzündeki resimler

19 Mart’ta yapılanlar, yeni bir sürecin başlangıcı kabul ediliyor. Hatta “19 Mart süreci” ismi bile kullanılmaya başlandı. Oysa -dozuyla ilgili farklı değerlendirmeler olsa bile- bu hamlenin aylar hatta senelerdir “bekleniyor” (hazırlanıyor) olması, 19 Mart’ın başlangıç sayılmasını zorlaştırıyor. Belki yeni bir aşamadan bahsetmek daha doğru. Ancak şimdi asıl önemli olan ve herkesin kafasındaki soru, sürecin nasıl devam edeceği. Eğer 19 Mart önemli bir eşik kabul edilecekse, taraflar hangi adımları atacaklar ve nasıl sonuç alacaklar? Yukarıda kabaca tarif ettiğim -hayli farklı görünen- “madalyonun iki yüzü”, bu açıdan farklı resimler veriyor. Tarafların hangi yüzü görmeye, göstermeye çalıştıkları da önemli.

Değerlendirme ve varsayımların isabeti de, madalyonun hangi yüzüne bakılarak yapıldığına bağlı. Sonuç gibi görünenler bir başlangıcı, başlangıç gibi duranlar bir neticeyi gösteriyor olabilir. Ayrıca başka bir kritik soru, bundan sonrasında yaşanacaklarda kimin yapacaklarının belirleyici olacağı. Senelerdir olduğu gibi -açıktan söylensin veya söylenmesin- Erdoğan’ın kafasındakilere dikkat kesilen, onun yapabilecekleri veya mecburiyetlerini tartışan bir gündemi takip etmek başka, kurumsal ve toplumsal muhalefetin muhtemel rotasını ve o yolculuğun avantaj ve sıkıntılarını görerek takip etmek bambaşka yere götürüyor bizi. Aslında kendini yeniden keşfeden kamuoyu açısından, kimin “merak edilen” olacağı son derece kritik.

Kendi zincirlerini kaybetmetmek

Muhalefetin uzun zamandır içine gömüldüğü  “başaramadıkları” tartışmalarından çıkıp, başarabildikleri -ya da başarabilecekleri- üzerine konuşmaya çok ihtiyacı vardı. Defalarca tekrarlanmış yenilgi serilerinden yılmış olanların ve bu sonuçlardan sorumlu tutulanların ortak ihtiyacı buydu. Birikmiş ve ezberletilmiş eziklikten sıyrılmanın herkese iyi geldiğine hiç kuşku yok. Kimin ne kadar payı olduğu tartışmasına girmeden, herkesin kendisini parçası hissedebileceği (söyleyebileceği) bir hikaye kurulması, unutturulmuş bazı hikayelerin hatırlanması çok önemli. En önemlisi ise pek çok dünya örneğinden ayrışarak defalarca gösterilen vazgeçmeme inadının kendini tekrar göstermesi.  

Bu eşikten geçilirken görevli ve veya gönüllü çaresizlik eğitmenlerinin sıkı bağladığı bazı prangalar şimdilik geride bırakıldı. Kafaya inen her sopadan sonra “bizi sokağa çekmek istiyorlar” diyenler, sokağın (itirazın) faziletini, anayasal hakları hatırladı. “Sosyolojinin” ve bu ülke siyasi kültürünün değişmez “kanunlarından” bahsedenler, her itirazın karşı mahallede konsolidasyon yaratacağı korkusunu yayanlar sakinledi. Siyaseti sandık ve kapalı pazarlıklardan ibaret sayanlar, siyasi sonuçları iktidarın kontrol ettiği skor tabelasından izleyenler daha sessiz. Hak, hukuk, adalet ve özgürlük gibi “soyut” taleplerin hiç yankı bulmayacağı iddiaları rafa kalktı. Fakat hikayeyi kimin kaleme alacağı hala meçhul.

“Geri adım”, taktik mi stratejik mi?

İktidar tarafına dair en çok dile gelen değerlendirme, böyle bir tepkiyi (direnci) öngörmemiş oldukları. “Atılan geri adımlar”, tutarsız reaksiyonlar ve MB rezervlerinin ciddi bir kısmının harcanması gibi deliller gösteriliyor. İktidarın verdiği tepkiler dikkate alınınca bu deliller inandırıcı duruyor. Bu varsayımın toplumsal ve kurumsal muhalefetin “başarı” ve özgüven ihtiyacına ilaç gibi geldiği de açık. Ancak gösterilen direncin iktidarın öngördüğü üst sınırı aştığını söylemek için erken. Erdoğan’ın, taktik bir çekilmeyi (ertelemeyi) zaten hesaplayıp hesaplamadığını, yapmadıklarının bir strateji revizyonu olup olmadığını henüz bilmiyoruz. Neredeyse on beş yıldır, yönetememe krizini yönetme biçimine dönüştürerek yürüdüğü yolu değiştireceği, somut göstergelerle desteklenen bir bilgi değil; sadece -hiç gerçekleşmemiş- hep tekrarlanan bir ihtimal.

Erdoğan bu hafta Cuma namazı çıkışında, “Türkiye dipdiri ayaktadır, gündemi elinde tutmaktadır ve Cumhur İttifakı Türkiye’nin şu anda her şeyidir. Kimse buradan kendine olumsuz bir pay çıkarmasın. Bunların hiçbiri tutmaz, tutmayacaktır” dedi. Bu çıkışı bir avuntu veya “korkuyu savuşturma” olarak değerlendirmek elbette mümkün ama uzun süredir milli iradenin yerine ikame edilen “Cumhur İttifakı”nı “Türkiye’nin her şeyi” saymak, “iktidarı değiştirme suçunun” gerekçesi gibi. Daha önce de atlattığı -ama hala yargılamalara konu ettiği- “Gezi” gibi, bu hareketliliğin sonuçsuz kalacağını söylerken “olumsuz pay” çıkarmama çağrısının muhatabı ise haftalar sonra yeniden görünen ortağı Bahçeli olabilir.

Süreçlerin irtibatı, iltisakı bozuldu

Erdoğan, Bahçeli ile görüştüğünü ve kendisine “yapacağımız daha çok şey var” dediğini aktardı. Nitekim Bahçeli, Türkgün Gazetesi’ndeki yazılarının ilkinde “yapılması gerekenler” ve ısrarcı olduğu hızlanma arzusuna dair mesajlar vermişti: “Gecikmemek, geciktirmemek ve sahip çıkmak öncelikli meseledir. Toplumsal barışın güçlendirilmesi ve  kutuplaşmanın azaltılması için siyasi aktörlerin kapsayıcı bir dil kullanmasına ihtiyaç vardır” (…) “Sağlam teminatlara bağlanmış bir yargı bağımsızlığı demokratik rejim için hayati önemdedir. (…) hak ve özgürlüklerin daha etkin korunması, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının geliştirilmesi, hukuk güvenliğinin güçlendirilmesi…” Bu görev listesinin önemli bir kısmının PKK fesih kongresini işaret etmediği ortada.

Bahçeli, 31 Mart tarihli Türkgün’deki ilk yazıda, son gelişmelere (19 Mart) hiç değinmiyordu. Sürecin fırsat ve imkanlarına temas edip “taraflara” hızlanmalarını hatırlatıyordu. İki süreç arasında bozulan senkronu ve sadık kalınması gereken planı tamire yönelmiş gibiydi.  Belki sıkıntıya girmesi muhtemel “kendi sürecini” veya Ruşen Çakır’ın söylediği gibi “devleti kurtarmaya” çalışıyordu. Belki de Mümtazer Türköne’nin iddialı yorumunda olduğu gibi “ulus devletin ayarlarını düzeltme” peşindeydi. Niyet ve hedefi konusunda farklı değerlendirmeler mümkün ama yazının dili iktidar ortaklığı görüntüsünden hayli uzak. Bu “uzaklık” fazla yadırgatıcı olmalı ki, yine aşırı abartılı -ve pek planlanmış gibi görünmeyen- ve ağırlıklı olanak CHP’ye saldırıya ayrılmış “ikinci bölüm” çıktı.

Süreç ne işe yarar,  nereye gider?

Türkiye ayağa kalkmış, ortalık toz dumanken, “İyice gündemden düşmüş süreç meselesini konuşmanın lüzumu nedir?” diye soranları duyuyor gibiyim. Ancak takip edenler bilecektir. Bahçeli’nin başlattığı sürecin, Erdoğan’ın yeniden seçilerek iktidarını uzatmak için bir kandırma veya oyalama hamlesinden ibaret olmadığını düşünenlerdenim. Muhalefete seçim kazandırmamak için, gerekirse sandığı bile önemsiz hale getirmeyi göze alarak siyaset dışı hamlelere yaptığı yatırım, Bahçeli’nin süreciyle birçok noktada örtüşüyor veya kesişiyordu. Ortak tercih, gündemi mümkün olduğunca siyaset dışına taşımak ve orada tutmaktı. Böylece sorunları ve iktidarın kriz ya da mecburiyetlerini siyasi fırsata çevirmek, doğrudan veya dolaylı muhatapların hüsnü kuruntusu olarak kalacaktı.

Sürecin hem iç hem dış konjonktürü ciddi tıkanıklıklar yaratmaya da başladı. Önce iç ve dış dinamikler arasındaki eşgüdüm bozuldu, şimdi de bu dinamiklerin her birindeki risk ve fırsat dengelerinde dramatik değişiklikler oldu. Zaten acele ihtiyacı, belki de bu gelişmelerin bekleniyor olmasıyla ilgiliydi. Sürecin Suriye ayağı sadece bağımsız bir rotaya girmedi, daha kararsız bir dengeye sürüklendi. Bunun iç ve dış dinamik entegrasyonunda sıkıntıya yol açacağı ortada. İç dinamikler bakımından ise Erdoğan’ın “somut çıkar” endişesinin büyüdüğü, tek taraflı vazife zorlamasından sonuç alınamadığı için hamle kronolojisini değiştirdiği düşünülebilir. Bunun, süreçteki ortağını  ve muhataplarını etkilememesi kaçınılmaz. Kürt’e ayrı Türk’e ayrı menü, sağlanan pasif sessizlikten daha fazlasını vadetmiyor.

19 Mart süreci: Kim, neye, nasıl karar verecek? 

İmamoğlu (CHP) tasfiye hamlesi için Trump’tan onay aradığı iddia edilen Erdoğan, ortağını mı pas geçti? Süreçten ne fayda sağlayacağı konusundaki tereddüt, yine iptal seviyesine mi çıktı? Bu soruların cevaplarını henüz bilmiyoruz. İlişki ve senkronizasyon bozulduğu gibi, iki sürecin artık birbiri için engel yaratacağı da görülüyor. Erdoğan’ın önceliklerinin -Bahçeli ile farkı açacak kadar- baskın hale geldiği düşünülebilir. Senelerdir yumuşama veya açılım tartışmalarında kullanılan Erdoğan’ın mecburiyetleri bahsinde ise çok da yeni argümanlar duymuyoruz. Oy kaybı, yönetememe krizi, eskimiş strateji, ekonomik zorluklar ve sıkıştıran dış konjonktür çok bildik başlıklar. Zayıf olduğu masaya oturmayan Erdoğan için baskı seviyesi dayanılmaz mı? Hiç emin değilim.

Gündem kontrolünü ve moral üstünlüğü kısmen ve bir süreliğine ele almış görünen muhalefet hala Erdoğan’ın ne yapacağını merak etmekten geri duramıyor. Kendi gücünün farkına varan ama bunu nasıl kullanacağı konusunda güvenilir rehberlik sıkıntısı çeken kırılgan kamuoyu da, bu işkillenmeden etkileniyor elbette. Toplumsal ve kurumsal muhalefetin -biraz da iktidarın iteklemesiyle- temasa gelmesi umutları yeşertti. Ancak bu ilişki henüz birlikte ve ortak bir talebe doğru yürüme formülünü bulabilmiş görünmüyor. Kurultay pürüzünü hasarsız geçecek CHP, enerjisini ve dikkatini bu ihtiyaç için yeniden seferber edebilir. İktidarın nifak ataklarını savuşturma çabası yerini kolektif enerjiye bırakır. Yeni yaratıcı hamlelerle, en azından muhalefet kamuoyunun ilgi ve merakını canlı tutabilir. Ancak madalyonun diğer yüzündeki karanlık resmi görmezden gelmeden.

The claim that the attempt, which was called a “coup” by the opposition, failed and was forced to withdraw because it encountered unexpectedly intense resistance is still current. Quite justified and powerful arguments are put forward as evidence of this: The failure to appoint a trustee to the Istanbul Municipality and the CHP; the protests that increased in number and volume every day for two weeks, the record-breaking rallies; millions of people participating in the CHP’s primary elections; outbursts suggesting that the walls of fear have been torn down, the shackles have been lifted, and self-confidence has returned; the government’s state of helplessness, which shows that it has been affected more than the boycott; signs that the government is in a tight spot in many areas and that its crises are deepening.

On the other hand, there are a lot of issues that are the reason for the “coup” description and that just remain there: Ekrem İmamoğlu’s revoked diploma; the fact that many mayors and municipal bureaucrats, especially in Istanbul, are still in prison; the fact that young people who will not serve a day even if they are tried have been kept in prison for days; the systematic application of torture and ill-treatment after detentions and arrests, the disregard of clear evidence and complaints on this issue; the fact that the government and the media, which cannot break away from the government, continue to act as they are known; Erdoğan still talking about new “radishes”, exaggerating the accusations instead of hearing the objections; the creation of a crime called “changing the government”.

Pictures on both sides of the coin

What was done on March 19 is considered the beginning of a new process. In fact, the name “March 19 process” has even begun to be used. However, the fact that this move has been “expected” (prepared) for months or even years – even if there are different assessments regarding its dosage – makes it difficult to consider March 19 as the beginning. Perhaps it would be more accurate to talk about a new phase. However, what is really important now and the question on everyone’s mind is how the process will continue. If March 19 is to be considered an important threshold, what steps will the parties take and what kind of results will they get? The “two sides of the coin” that I roughly described above – which seem quite different – present different pictures in this respect. Which face the parties try to see and show is also important.

The accuracy of the assessments and assumptions also depends on which side of the coin is being looked at. What seems like a result may indicate a beginning, and what seems like a beginning may indicate a result. Another critical question is whose actions will be decisive in what will happen from now on. As has been the case for years, following an agenda that pays attention to what is on Erdoğan’s mind – whether it is openly stated or not – and discusses what he can do or what he has to do is one thing, while following the probable route of the institutional and social opposition and the advantages and difficulties of that journey while seeing them takes us to a completely different place. In fact, for the public that is rediscovering itself, who will be “the subject of curiosity” is extremely critical.

Not to lose your own chains

The opposition desperately needed to get out of the discussions of “what they couldn’t achieve” that they had been immersed in for a long time and talk about what they could achieve – or could achieve. This was the common need of those who were discouraged by the series of repeated defeats and those who were held responsible for these results. There is no doubt that getting rid of the accumulated and memorized inferiority is good for everyone. It is very important to establish a story that everyone can feel a part of (can tell) without getting into the discussion of who has how much share, and to remember some forgotten stories. Most importantly, it is very important to show again the stubbornness of not giving up that has been shown many times, differentiating itself from many world examples.

As this threshold is crossed, some of the shackles that were tightly tied by the on-duty and/or volunteer despair trainers have been left behind for now. Those who said “they want to take us to the streets” after every blow to the head remembered the virtue of the streets (objection) and constitutional rights. Those who talked about the immutable “laws” of “sociology” and the political culture of this country, those who spread the fear that every objection would create consolidation in the opposite neighborhood have calmed down. Those who consider politics to consist of ballot boxes and closed bargaining, those who watch political results from the scoreboard controlled by the government are quieter. Claims that “abstract” demands such as rights, law, justice and freedom will never find an echo have been shelved. But it is still unknown who will write the story.

“Step back”, tactical or strategic?

The most frequently voiced assessment regarding the government is that they did not foresee such a reaction (resistance). Evidence such as “steps back”, inconsistent reactions and the spending of a significant portion of the Central Bank reserves are presented. When the reactions given by the government are taken into consideration, this evidence seems convincing. It is also clear that this assumption is like a remedy for the social and institutional opposition’s need for “success” and self-confidence. However, it is too early to say that the resistance shown has exceeded the upper limit foreseen by the government. We do not yet know whether Erdoğan has already calculated a tactical withdrawal (postponement) or whether what he has not done is a strategy revision. The fact that he will change the path he has been on for almost fifteen years by transforming the crisis of inability to govern into a way of governing is not information supported by concrete indicators; it is just a possibility that has never happened and is repeated over and over again.

This week, after Friday prayers, Erdoğan said, “Turkey is standing tall, it is in control of the agenda and the People’s Alliance is everything for Türkiye right now. Nobody should take a negative toll on this. None of this will work and will not work.” It is certainly possible to evaluate this statement as a consolation or “to ward off fear,” but considering the “People’s Alliance,” which has long been substituted for the national will, as “everything for Türkiye,” is like justification for the “crime of changing the government.” While saying that this movement will be fruitless, just like “Gezi,” which he had previously avoided – but is still the subject of trials, the addressee of his call not to take a “negative toll” may be his partner Bahçeli, who reappeared weeks later.

The communication and connection of the processes has been disrupted

Erdoğan reported that he had met with Bahçeli and told him that “we still have a lot to do.” Indeed, Bahçeli had given messages about “what needs to be done” and his insistent desire to accelerate in his first article in the Türkgün Newspaper: “Not to delay, not to delay and to take ownership are the primary issues. In order to strengthen social peace and reduce polarization, political actors need to use an inclusive language.” (…) “An independence of the judiciary based on solid guarantees is of vital importance for a democratic regime. (…) more effective protection of rights and freedoms, development of judicial independence and impartiality, strengthening of legal certainty…” It is obvious that a significant part of this list of tasks does not refer to the PKK dissolution congress.

In his first article in Türkgün dated March 31, Bahçeli did not touch upon the latest developments (March 19). He was touching upon the opportunities and possibilities of the process and reminding the “parties” to accelerate. He seemed to be aiming to repair the broken synchrony between the two processes and the plan that needed to be adhered to. Perhaps he was trying to “save his own process” that was likely to be in trouble or, as Ruşen Çakır put it, “save the state”. Perhaps, as in Mümtazer Türköne’s ambitious comment, he was after “correcting the settings of the nation state”. Different evaluations are possible regarding the intention and goal, but the language of the article is quite far from the image of a partnership in power. This “distance” must have been very strange, because the “second part”, which was again overly exaggerated – and did not seem to be planned very well – and mainly devoted to attacking the CHP, emerged.

What does the process do, where does it lead?

I can hear those who ask, “What is the need to talk about the issue of the process that has completely fallen off the agenda?” when Turkey has risen to its feet and everything is in a cloud. However, those who follow will know. I am one of those who think that the process initiated by Bahçeli is not just a deception or stalling move to extend Erdoğan’s power by being re-elected. His investment in non-political moves, taking the risk of making even the ballot box unimportant if necessary, in order not to win the election for the opposition, overlapped or intersected with Bahçeli’s process at many points. The common preference was to move the agenda as far as possible out of politics and keep it there. Thus, turning the problems and the crises or obligations of the government into political opportunities would remain the wishful thinking of the direct or indirect interlocutors.

Both the internal and external conjuncture of the process have also started to create serious blockages. First, the coordination between internal and external dynamics has been disrupted, and now there have been dramatic changes in the risk and opportunity balances in each of these dynamics. In fact, the need for urgency was perhaps related to the fact that these developments were expected. The Syrian leg of the process has not only entered an independent route, but has also been dragged into a more unstable balance. It is obvious that this will cause problems in the integration of internal and external dynamics. In terms of internal dynamics, it can be thought that Erdoğan's concerns about "concrete interests" have grown and that he has changed the chronology of his moves because he has not been able to achieve results from his unilateral task imposition. It is inevitable that this will not affect his partners and interlocutors in the process. A separate menu for Kurds and Turks does not promise anything more than the passive silence that has been provided.

The March 19 process: Who will decide what and how?

Did Erdoğan, who allegedly sought approval from Trump for the purge of İmamoğlu (CHP), bypass his partner? Has the hesitation about what benefit he will get from the process reached the level of cancellation again? We do not yet know the answers to these questions. Not only has the relationship and synchrony been disrupted, but it is also seen that the two processes will now create obstacles for each other. It can be thought that Erdoğan's priorities have become dominant - to the extent of widening the gap with Bahçeli. We do not hear many new arguments about Erdoğan's obligations, which have been used in discussions of easing or opening for years. Loss of votes, crisis of inability to govern, outdated strategy, economic difficulties and the pressing external conjuncture are very familiar topics. Is the level of pressure unbearable for Erdoğan, who is not sitting at the table because he is weak? I am not sure at all.

The opposition, which seems to have gained control of the agenda and moral superiority for a while, still cannot help but wonder what Erdoğan will do. The fragile public, which is aware of its own power but lacks reliable guidance on how to use it, is of course also affected by this suspicion. The social and institutional opposition coming into contact - partly with the government's push - has raised hopes. However, this relationship does not yet seem to have found the formula to walk together and towards a common demand. The CHP, which will pass through the convention snafu without damage, can remobilize its energy and attention for this need. The government's efforts to ward off discord attacks will give way to collective energy. With new creative moves, the opposition can at least keep the public's interest and curiosity alive. However, without ignoring the dark picture on the other side of the coin.