Dış  ya da iç pek fark etmiyor. Siyaset, uzun süredir, müsabaka kavramlarıyla konuşulan, değerlendirilen bir mesele. Siyasetin -ağırlıklı olarak- sonuçla ilgili olduğu hatta bir tür yarış olduğu elbette söylenebilir. Aslında sadece bunun için yapılan ve yapılması gereken bir şey olduğunu iddia edenler bile var. Ancak siyasette, müsabakanın bitiş zamanı önceden tayin edilmediği için; “sonuç” sadece tabelaya bakılarak görülemiyor veya tabelada görünen, nihai sonuç olmuyor. Suriye meselesi, bu sığlıkta boğulmanın kıyısında ilerliyor. Herkes kazananlar, kaybedenler listesi yapıyor; bu soru etrafında kanaat kuruyor veya ölçüyor. Böyle bakınca, kazanmışa sevinenlerle kazanmış görünene kızanlar, kaybedenler için karalar bağlayanlarla kaybedenlerin helvasını karanlar, en gürültücü kalabalık haline geliyor. Kabaca “bu kadarını kimse öngöremezdi” diye özetlenebilecek bir avuntuyla, alandaki şaşırtıcı görünüm yatıştırılmaya çalışılıyor. Diğer taraftan, şaşkınlıktan endişeye kadar bir sürü duygu, “daha dur neler neler olacak” cümlesinin arkasına saklanmaya çalışıyor.

Suriye’de hem alanda, hem de yeni durumun muhtemel masalara yansımasında, belirsizlik ve netlik eş zamanlı bir yolculuk yapılıyor. Belirsizlik ve netliğin aynı anda yükseliyor görünmesi, tuhaf bir çelişki gibi algılanabilir ama durum tam da böyle. Her netleşen pozisyon, yeni belirsizlikler üretiyor; her belirsiz kalan pozisyon, tarafları netleşmeye zorluyor. Öngörülemez bir süratle sonuç aldığı düşünülen harekatın ardından, yeni denge dinamiklerindeki devinim hiç yavaşlamıyor hatta aynı hıza ayak uydurmuş gibi. Aktif aktörler kadar ve aktörlerin kimler aracılığıyla, hangi ağları kullanarak ilişki kuracağının haritası belirginleşiyor. Türkiye’nin meseledeki rolü konusunda -Trump’ın açıklamalarından sonra- artık daha az tereddüt var. En azından böyle görünmesine ve Türkiye’nin abartılı hüsnü kuruntusuna peşin bir itiraz gelmeyeceği anlaşılıyor. (Bu rol tesliminin arkasında Fehim Taştekin’in uyardığı gibi “sorumluluk yıkma” niyeti olması da kuvvetle muhtemel) Ancak, Türkiye’nin kendi rolünü kabul ettirme dışında, rol dağıtımı konusunda da inisiyatif alma hevesinde olduğunu görmeye başladık.  

MİT Başkanı İbrahim Kalın’ı  namaza götüren otomobilde verilen fotoğraftan sonra, Hakan Fidan’ın Rojava konusunda Suriye geçici yönetimini (HTŞ’yi) pozisyon almaya çağırması, rol almaktan rol dağıtma aşamasına geçişin en önemli işareti sayılabilir. Erdoğan’ın “Türkiye, Türkiye’den büyüktür” çıkışının ardına, Suriye anayasasına “danışmanlık” iddiası da ayrıca not edilmeye değer. Diğer tarafta ise iki hafta içinde SDG’nin beş büyük adımla “geri geri gitmesi” de pozisyon netleştirme çabası olarak görülebilir. (Fırat’ın doğusunu boşaltma, Suriye bayrağı kullanımı, HTŞ ile görüşme arayışı, Kobani’nin silahsızlandırılması önerisi, Suriyeli olmayanların çıkarılabileceğinin söylenmesi)  ABD’nin Kürtlerin yanında durup Türkiye’yi iknaya uğraşmakla, Kürtleri belirli güvencelerle mutabakata ikna arasında tercih yapmak zorunda kalacağı görülüyor. AB’nin -beklendiği gibi- göçmenler öncelikli ve son derece pragmatik pasif pozisyonlanmaya razı olduğu çok erken anlaşıldı. Türkiye’nin, harekat sırasında Rusya ve İran’ın pozisyonlarını engellemekle övünmesine de ciddi itiraz gelmedi.

“Kürt meselesinin uluslararasılaşması”, çeşitli -hatta taban tabana zıt- çevrelerin pek sık kullandığı argümandı. Kimileri emperyalist komplolar için, kimileri Erdoğan’ın elinin zayıflığı için hala başvuruyor. Çözümsüzlüğü de çözüm umudunu da bu cümleyle ilişkilendirenlere rastlanıyor. Suriye denkleminde yine benzer değerlendirmeler revaçta. Bütün değerlendirmelerde dış aktörler ve özellikle ABD’nin takındığı ve takınacağı duruma ilişkin okumalar etkili oluyor. Fakat bu okumalardaki önemli zaaf, alanda her şeyin değiştiği konusundaki genel mutabakata rağmen, ABD’nin mevcut ve muhtemel tutumu konusunda hala eski parametrelerin kullanılması. İlk işaretler, ABD’nin koruyucu kalkanlarını, çatışma engellemekten öteye taşıma konusunda pek de istekli görünmediği şeklinde. Yani “kurucu” bir işleve heves pek görünmüyor. SDG’nin bir tek ABD kalkanı“ güvencesine” sıkışmış gösterilmesi de hiç rahatlatıcı değil. Çünkü operasyonlarını ertelemek, Türkiye için artık daha az zaman baskısı yaratıyor. Bu yüzden Fidan, “ev ödevi” dediği “tasfiye”’ aşamalarını, “eninde sonunda” diyerek bağlama rahatlığında. Ayrıca, ABD-İsrail ekseninin İran hedefi için “verimli partner” değerlendirmesindeki değişiklik olasılığı az değil.

Bütün bunlar, belirsizlik ve netlik basamaklarındaki hareketliliğin alandaki hız ve akışkanlıkla uyumunu gösteriyor. Ayrıca dış dinamiği iç dinamikle bağlamada kilit önemdeki İmralı ziyaretinin yaklaştığı haberleri de yoğunlaştı. Elbette bu ziyaretten, somut veya süreci etkileyen bir gelişme çıkması durumunda, netlik ve belirsizlik kulvarlarındaki tansiyon daha da yükselebilir, iç dinamik çok baskın hale dönüşebilir. Suriye ve Türkiye anayasa süreçleri tuhaf bir örtüşmeye konu edilebilir. Bahçeli’nin sunumunda ilk andan itibaren belirgin olan ama birçok kişinin böyle değilmiş gibi davrandığı, “riskleri kullanarak fırsatları maksimize etme” veya “vermeden alma” tutumu, aleniyet kazanabilir. Sürecin hala -ve belki asla- “çözüm” ortak parantezine alınamamasının nedeni, çözüm başlığının altına herkesin yazdığının farklı olması. Ancak bu boşluk ya da belirsizlik, sadece güvensizliği beslemiyor, müdahale edilebilme vehmini kışkırtıyor. Oysa belirsizlik, sürecin eksiği ya da bir tasarım hatası değil, özellikle boş bırakılmış bir sayfa. Belirsizliği gidermek, süreci başlatanların yerine, sürece çağrılanlara yüklenmiş sorumluluk. Kürtler, Öcalan ağzından nihai bir netleşmeye çağrılıyor.

Bahçeli’nin açtığı kapı, başından itibaren müzakereye hatta müzakere masasının bulunduğu alana çıkmıyordu. (Üstelik bu saklı gizli bir art niyet değil) Bahçeli’nin, Fidan’ın ve Erdoğan’ın başka bağlamlarda tekrar ettiği bir “tarihi” mecburiyetin kapısı olarak gösteriliyordu. Karamsar cenahta iki ayrı yorum öne çıkıyor. Suriye’deki gelişmeleri öngörülemeyen bir durum olarak değerlendirenler, eli güçlenen Türkiye’nin muhatabı en geriye itme hedefine yönelebileceği fikrinde. Benim de içinde yakın olduğum diğer yaklaşım ise sürecin baştan Kürt hareketi için “exit plan” olarak sunulduğu. İyimser yorumlar ise iktidarın sıkıştığı için buna mecbur olduğu varsayımında ısrarcı olanlarla, daha kötüsünden sakınmak için uzlaşma veya müzakere kapısı açılabileceğini söyleyenler şeklinde ayrışıyor.  Yaklaşım farklarına rağmen bütün bu yorumlar Suriye’deki dinamiğinin iç politik dile çevrilmesindeki kontrolün iktidarın elinde olduğunu gösteriyor. En azından bunun aksine yeltenecek veya yeltenirse becerebilecek başka bir aktör meydanda yok. Zaten Bahçeli’nin bu kadar rahat oyun kurucu olabilmesi, alanın nasıl bomboş bırakılmış olduğunun kanıtı.

Önümüzdeki günlerde ve muhtemelen gelecek yılın ilk ayında, belirsizlik ve netleşme konularındaki hareketlilik hız kaybetmeyecek. Niyet, gerekçe ve “çözümden” anlaşılan bir kenarda tutularak; sadece bir ihtimalin peşini sürmek, tabir yerindeyse “sürece sızmaya çalışmak” elbette mümkün ama başarı şansı çok tartışmalı. Zaten iki taraf da -farklı nedenlerle- “ötekilerden” katılımdan ziyade katkı sınırında destek talep ediyor. Çünkü ikna, bu sürecin enstrümanlarından biri olarak gösterilmiyor. Bu kadar hızlı ve aceleye mahkum edilmiş bir sürece katılımcı müdahalenin kolay olmayacağı da ortada. Çatışma çözümlerine ilişkin literatürün gösterdiği, “karar vericileri etkileyecek kamuoyu oluşturmak” veya kolaylaştırıcılık için yeterli zaman ve imkanın olduğu pek söylenemez. Öyleyse ne yapmalı? Galiba ilk olarak, en kestirme yol ve sonuç alıcı yöntem gibi gördüğü için fazla mesai yiyen ”süreci etkileme” gayretinden fazlasını düşünmek lazım. Çünkü, yapabilirliği olanların harekete geçmesini bekleyerek ya da bu ihtimali fırsat görerek motive olabilen “çözüm perspektifi”, kendini ikna etmekte bile zorlanıyor.   

It doesn’t really matter whether it’s external or internal. Politics has long been a subject that has been discussed and evaluated with the concepts of competition. It can of course be said that politics is – mostly – about the result, and even that it is a kind of competition. In fact, there are even those who claim that it is something that is done and should be done only for this purpose. However, since the end time of the competition is not determined in advance in politics; the “result” cannot be seen just by looking at the signboard, or what is seen on the signboard is not the final result. The Syrian issue is advancing on the edge of drowning in this shallowness. Everyone is making a list of winners and losers; forming opinions or measuring around this question. When viewed this way, those who are happy with the winners and those who are angry with those who seem to have won, those who are depressed about the losers and those who are spoiling the losers’ paradise become the loudest crowd. The surprising appearance on the field is tried to be calmed with a consolation that can be roughly summarized as “nobody could have foreseen this much”. On the other hand, a whole range of emotions, from surprise to anxiety, are trying to hide behind the sentence “wait, what’s going to happen?”

In Syria, uncertainty and clarity are simultaneously taking place both in the field and in the reflection of the new situation on possible tables. The fact that uncertainty and clarity seem to be rising at the same time may be perceived as a strange contradiction, but that is exactly the case. Every clarified position produces new uncertainties; every unclear position forces the parties to clarify. After the operation, which was thought to have yielded results with unpredictable speed, the movement in the new balance dynamics does not slow down at all, in fact, it seems to have kept up with the same speed. The map of who the active actors will establish relations with and through which networks they will use is becoming clearer. There is now less hesitation regarding Turkey’s role in the issue - after Trump’s statements. At least, it seems that there will be no objection in advance to its appearance and Turkey’s exaggerated wishful thinking. (It is also highly probable that there is an intention to “delete responsibility” behind this role assignment, as Fehim Taştekin warned.) However, we have begun to see that Turkey is eager to take the initiative in terms of role distribution, in addition to having its own role accepted.

After the photo given in the car taking MIT Director İbrahim Kalın to prayer, Hakan Fidan’s call on the Syrian interim administration (HTS) to take a position on the Rojava issue can be considered the most important sign of the transition from taking a role to distributing roles. Erdoğan’s statement that “Turkey is greater than Turkey”, followed by his claim of “advisory” to the Syrian constitution, is also worth noting. On the other hand, the SDF’s “backtracking” with five major steps in two weeks can also be seen as an effort to clarify its position. (Evacuation of the east of the Euphrates, use of the Syrian flag, seeking talks with HTS, proposal to disarm Kobani, saying that non-Syrians can be removed) It seems that the US will have to choose between standing by the Kurds and trying to convince Turkey, or convincing the Kurds to reach an agreement with certain assurances. It was understood very early on that the EU – as expected – had accepted a passive position that prioritized migrants and was extremely pragmatic. There was no serious objection to Turkey's boasting about blocking Russian and Iranian positions during the operation.

The “internationalization of the Kurdish issue” was an argument frequently used by various – even diametrically opposed – circles. Some still resort to imperialist conspiracies, while others still resort to the weakness of Erdoğan’s hand. One can come across those who associate both the lack of a solution and the hope for a solution with this sentence. Similar assessments are popular in the Syria equation. In all assessments, readings regarding the position taken and to be taken by external actors and especially the US are influential. However, the important weakness in these readings is that, despite the general consensus that everything has changed in the field, the old parameters are still used regarding the current and potential stance of the US. Initial signs are that the US does not seem very keen on extending its protective shields beyond preventing conflict. In other words, there does not seem to be much enthusiasm for a “founding” function. It is not comforting at all to portray the SDF as being stuck in the “security” of a single US shield. Because postponing its operations now creates less time pressure for Turkey. For this reason, Fidan is comfortable concluding the “purge” stages, which he calls “homework”, by saying “sooner or later”. Moreover, the possibility of a change in the US-Israel axis’ assessment of the “productive partner” for the Iranian target is not small.

All of these show that the movement in the uncertainty and clarity stages is in harmony with the speed and fluidity in the field. In addition, news of the approaching İmralı visit, which is of key importance in connecting the external dynamics with the internal dynamics, has also intensified. Of course, if a concrete development or one that affects the process emerges from this visit, the tension in the clarity and uncertainty areas may rise even more, and the internal dynamic may become very dominant. The constitutional processes in Syria and Turkey may be the subject of a strange overlap. The attitude of “maximizing opportunities by using risks” or “taking without giving”, which was evident from the very beginning in Bahçeli’s presentation but which many people pretended was not the case, may become public. The reason why the process still – and perhaps never – cannot be included in the common bracket of “solution” is that everyone writes differently under the solution heading. However, this gap or uncertainty does not only feed distrust, it also provokes the illusion that intervention can be made. However, uncertainty is not a deficiency of the process or a design error, but a page that has been left blank on purpose. Resolving uncertainty is a responsibility assigned to those who are called to the process, rather than those who initiated the process. The Kurds are being called to a final clarification through Öcalan.

The door opened by Bahçeli did not lead to negotiations or even to the area where the negotiation table was located from the beginning. (Moreover, this is not a hidden ulterior motive) It was presented as the door of a “historical” obligation that Bahçeli, Fidan and Erdoğan have repeated in other contexts. Two different interpretations stand out on the pessimistic side. Those who evaluate the developments in Syria as an unpredictable situation think that Turkey, whose hand has become stronger, may aim to push the interlocutor to the farthest back. Another approach that I am also close to is that the process was presented as an “exit plan” for the Kurdish movement from the beginning. Optimistic interpretations, on the other hand, are divided into those who insist on the assumption that the government is forced to do this because it is in a tight spot, and those who say that the door to compromise or negotiation can be opened in order to avoid the worst. Despite the differences in approach, all these interpretations show that the government has control over the translation of the dynamics in Syria into domestic political language. At least, there is no other actor on the ground who would attempt to do otherwise or who could succeed if they did. The fact that Bahçeli can be a playmaker so easily is proof of how empty the field is.

In the coming days and probably in the first month of next year, the movement on the issues of uncertainty and clarification will not lose momentum. It is of course possible to pursue only one possibility, or to “try to infiltrate the process”, so to speak, by keeping the intention, justification and “solution” aside, but the chance of success is very debatable. In fact, both sides – for different reasons – demand support from the “others” at the level of contribution rather than participation. Because persuasion is not shown as one of the instruments of this process. It is also obvious that participatory intervention in such a fast and rushed process will not be easy. It cannot be said that there is enough time and opportunity for “creating public opinion that will influence decision-makers” or facilitation, as the literature on conflict resolutions shows. So what should be done? Perhaps first of all, we need to think more than the “influencing the process” effort, which consumes overtime because it sees it as the shortest and most effective method. Because the “solution perspective”, which can be motivated by waiting for those who can take action or by seeing this possibility as an opportunity, has difficulty even convincing itself.