On yılı aşkın süren Suriye İç Savaşı yeni bir aşamaya geldi, diktatör Esad ülkesinden kaçtı. Arap Baharı olarak adlandırılan dönemin perdesi kapanmamış son ülkesinde oyunun bir perdesi daha kapandı. Şimdi yeni sahneye hazırlık yapıyor herkes, Suriye halkı da sürece dahil tüm aktörler de.

Bu noktadan başlamamın nedeni Suriye’de olan biteni uzun bir zaman aralığından, yanı sıra küresel-bölgesel-yerel dinamik ve aktörlerden bağımsız analiz etmenin eksikli olacağı kanaatimdir.

Arap Baharı, 17 Aralık 2010’da Tunus’ta başlayan, giderek diğer Arap ülkelerinde yaşanan bir dizi otoriter yönetimler karşıtı protesto, ayaklanma ve isyanlardı.

Ne olmuştu da insanlar diktatoryal düzenlere başkaldırmıştı? Ve ne olmuştu ya da olamamıştı da tam 14 yıl sonrasında, bugünden bakıldığında Arap ülkelerinin hiçbirisinde adil ve demokratik yeni bir düzenin kurulabildiğinden bahsedemiyoruz?

Arap Baharı başkaldırıları başladıktan sonra hangi küresel aktörlerin, nelere, nasıl müdahil oldukları ayrı bir tartışma konusu elbette. Tıpkı bugün de son aylarda yaşananlarda ve Esad diktatörlüğünün çöküşünde hangi ülkenin, hangi senaryosunun etkisi olduğunu tartışabiliriz. Ama bu ülkelerin yönetimlerinin kendi toplumlarının dertlerine, ihtiyaçlarına, taleplerine ne denli ırak, keyfi, otoriter ve hırsız yönetimler oldukları konusunda da kuşku olmadı hiç. Esad ve Suriye de dahil.

O nedenle bugün yıllarca cefa çekmiş, işkencelerde, hapishanelerde, iç savaşta milyona yakın can kaybetmiş, iç savaşta yedi milyonu toprağını, evini, barkını terk etmek zorunda kalmış Suriyelilerin sevincine ortak olmaktan doğalı yok.

Öte yandan ne bugün savaşı kazanmış muhaliflerin sözcülerinin ne de sürece dahil ve müdahil olan aktörlerin Suriyelilere özgürlük, huzur, barış, refah vaatleri olduğundan da emin değilim. Arap Baharı’ndaki isyanların ardından huzuru, refahı, onurlu yaşamı inşa edebilmiş ülke yok ne yazık ki.

Arap Baharı yaşanan ülkelerde en temel karakteristik özellik örgütlü, toplumsal desteği, ütopyası, iddiası olan bir muhalefet yoktu. Dünyadan haberdar olan, neleri kaybettiklerini bilen, iktidarın nimetlerini kişisel çıkarları ve keyfilikleri için kullanan düzenlere ve diktatörlere gençlerin başkaldırışı olarak başladı her şey.

Tunus başka bir süreç izledi ve Arap Baharı yaşanan ülkelerin içinde tek örnek olarak kendine göre bir toplumsal uzlaşma üretti. Ama bunu üreten siyasi aktörlerin hemen tamamı sürecin içinde yeşerdi, örgütlendi. Hiçbirisi ilk başkaldırışın aktörü ve lideri değildi. 2011 yılında başlayan geçiş süreciyle yeni ve demokratik bir anayasayı hayata geçirmeyi başaran Tunus, sonra genel seçimlerle iktidarın barışçıl devrine sahne oldu. İşsizlik, yozlaşma ve sosyal adaletsizlik gibi sorunlar asla tam anlamıyla çözülemedi. 2019’da seçilen cumhurbaşkanı 2021’de aldığı kararlarla ülkeyi adım adım diktatörlüğe çevirdi.

Arap Baharı’ndan ders

Mısır’da da benzer bir durum aynı oranda ve ağırlıkta değilse de geçerliydi. 20 ülkede örgütlü olduğu söylenen Müslüman Kardeşler bile halkın bu kalkışmasını yönetebilir olmaktan uzaktı. Nitekim Mısır’da yapılan seçimlerde Müslüman Kardeşler’in kazandığı görülse de gerçekte seçime katılımın yüzde 51 oranında olduğu, geçerli oyların yüzde 51’ini alan Müslüman Kardeşler’in toplumsal desteğinin aslında yüzde 25 olduğunu da hatırlamak gerekiyor. Sonuçta Mısır yine darbe hükümetleri dönemine döndü.

Libya’da hiçbir muhalif örgütlenme olmadığı, Kaddafi yönetimi hiçbir siyasi faaliyete izin vermediği için süreç siyasetsizleşme, iç savaş ve giderek kaos ve devletsizleşme yönünde ilerledi.

Suriye’de ise Arap Baharı bambaşka bir biçime dönüştü ve tıkandı. Örgütlü, ütopyası, iddiası olan ve toplumsal desteğe sahip hiçbir muhalif hareket olmadığı için Esad’ın düşürülmesi çabası küresel aktörlerin de siyasi manevra alanı olarak iç savaşa dönüşen bir yol izledi. Esad’ın ordusu asimetrik bir savaş yürüttü, İran ve Rusya’nın da desteğiyle iç savaş katliamlara dönüştü. Giderek mezhepsel ve etnik yönü ağır basan bir iç savaşa dönüştü. Kürtler kendi bölgelerinde otonom bir yönetim inşa etmeye çalışırken, Kuzey Suriye’deki muhalifler onlarca farklı örgütlenme içinde, Suriyeli firari askerlerle, sivil güçlere başkaca Müslüman ülkelerden, topluluklardan, örgütlerden gelenlerle bir üst örgüt oluşturmaya çalıştı. Bugün de muhaliflerin içinde ne kadar Afgan, Uygur ya da paralı asker var onu da bilmiyoruz.

Arap Baharı’nın verdiği ders, bu devrimlerin sonrasında ne olduğuyla ilgili. En büyük handikap süreçlerin bir siyasi ütopya ve iddia üzerinden değil diktatörleri indirmek üzerinden gelişmiş olmasıydı. Muhalefetin örgütsüz ve toplumsal destekten yoksun oluşu, diktatörlerin yerine meşru muhalif hareketlerin olmayışı sonuçta Arap Baharı’nı bir hüsrana dönüştürdü.

Süreçlerin başlangıcında ne kadar etkili olduğu tartışmalı da olsa sonrasında hikâyeyi yazanın başkaldıranların değil küresel güçlerin olduğu bir hüsran yaşandı tüm ülkelerde. Üstelik Batı, Müslüman coğrafyayı makbul Müslüman aktörler üzerinden yönetme ve denetleme niyet ve politikalarından vazgeçecek gibi görünmüyor.

Müslüman coğrafyada kalkınma, dönüşüm, demokratikleşme, toplumların ihtiyaç ve taleplerini dikkate alan yönetimleri oluşturması gereken iç dinamikler yeterince güçlenemiyor. Öte yandan bu ülkelerde toplumsal talepler yükseliyor. Kendi ülkelerinde çözüme, daha iyi hayata ulaşamayan insanların büyük bir kısmı Batı’yı göçle zorluyor. Öte yandan bu ülkelerdeki kimi radikal örgütlenmeler olanların suçlusu olarak gördüğü Batı’ya karşı teröre başvuran yollara daha fazla sığınıyor.

Müslüman coğrafyadaki toplumların düşük eğitim seviyelerinden ve örgütsüz oluşlarından yola çıkarak taleplerinin demokrasi olamayacağı iddiasına, olanların yalnızca Batı’nın siyasi ayak oyunlarından ibaret oluşuna bağlamak da doğru değil.

Tüm yaşananların gösterdiği daha derindeki mesele ise Müslüman coğrafya ile Batı arasındaki dengenin ve ilişkilerin nasıl olacağıdır. Gerilim siyasi gibi görünüyor olsa da yaşanan gerçekte kültürel gerilim ve yeni uyum ve denge ihtiyacıdır.

Müslüman coğrafyanın bir yandan ekonomik kalkınma ve refah, öte yandan demokrasi talepleriyle Batı’nın dünyayı kendi tahayyül ve çıkarlarına göre yönetme iddiası arasında nasıl bir denge kurulacak? Dolayısıyla Suriye, tüm bu gerilimlerin ve denge arayışının kostümlü prova sahnesine dönüşmüştü uzun süredir.

Savaş sahnesi oldular

Suriye İç Savaşı bitmemişse de hararetinin bir miktar azaldığı son üç yılda ise küresel ve bölgesel dinamikler değişti.

Rusya önce 2014’te Ukrayna’dan Kırım’ı ilhak etti, ardından Şubat 2022’de işgale kalkıştı. Hâlâ da Rusya Ukrayna savaşı sürüyor. Ama bu süreç Rusya’ya o güne kadar atfedilen askeri gücün sanıldığı kadar güçlü olmadığını da gösterdi.

İsrail’in Gazze’de Hamas’ı ve terörü bitirmek diye başlattığı askerî harekât soykırıma dönüştü. Ardından İsrail suikastlara, Lübnan’ın bazı bölgelerine operasyonlara yöneldi. Bu süreç de İran’ın askeri gücünün, Orta Doğu’daki informel güçlerinin ve ilişkilerinin de sanıldığı kadar güçlü olmadığını gösterdi. Belki de İran hâlâ nükleer silah geliştirmek konusunda bile söylendiği kadar ilerlememişti. Belki de İran’daki mollalar iktidarı siyasi ve toplumsal iddialarından vazgeçmiş, yalnızca kendi iktidarını sürdürme derdine düşmüştü.

Orta Doğu ve Arap ülkelerinin bir kısmı enerji kaynaklarına sahiplikleri, coğrafya olarak üç kıtanın kavşağı olmaları nedeniyle zaten küresel siyasi ve ekonomik egemenlik savaşının da sahnesiydiler.

Batı ile Rusya, Çin başta Doğu arasındaki siyasi ve egemenlik alanları gerilimi son 20 yıldır yeniden küresel bölüşüm savaşına dönüştü. Siyasi ve ekonomik yeniden bölüşüm savaşına paralel evrende Batı ile Müslüman coğrafya arasındaki kültürel gerilim, radikalleşme eşlik ediyor.

Bu büyük hikayenin bugünkü sahnesinde Rusya ve İran’ın beklenen güçten ırak oluşları, İsrail’in cüretkarlığı, Trump’ın seçilmesi, diğer Arap ülkelerinin kendi can dertleriyle sessizlikleri gibi bir dizi aktör bir araya gelince süreç hızlandı sanki.

Her bir aktörün farklı senaryolarının bir arada çalıştığı bir süreçteyiz. Tarihin bu aralığında, Suriye’de farklı aktörlerin farklı senaryolarının bir kesişme içinde olduğunu, bir kavşağın içinde bir arada gibi göründüklerini söyleyebiliriz. Ama bu senaryoların hangisinin geçerlilik kazanacağını öngörebilmek de mümkün değil.

Bugün de Kürt, Sünni Arap ve Nusayri bölgeleri olarak fiilen bölünmüş bir Suriye var karşımızda. Üstelik tüm ekonomik, askeri ve bürokratik kapasitesi çözülmüş, dağılmış bir Suriye’de hâlâ her bir aktörün başkaca hevesleri olduğu da gözleniyor.

Bize de bir uyarı bu!

Tam da bu nedenle mesele yalnızca Suriye halkının refahı, huzuru değil. Yaşanan karmaşanın yalnızca Suriye olmadığının bin türlü örneği var karşımızda. Her bir aktörün nihai dengeye ve barışa dair nihai oyun planı olmadığı için her gün, her bir aktör pozisyon değiştirebiliyor. İttifaklar, işbirlikleri sıkça değişiyor. Bu nedenle denge veya zafer geçici, iç savaş yeni cephelerde ve aktörler değişerek devam edebilir de.

Suriye’de ve genel olarak Müslüman coğrafyada neler yaşanacağını göreceğiz, ama bildiğimiz hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağıdır. Ne olacağını şimdilik bilmiyor olsak da. Belki de Suriye’de olan biteni bu kadar kısa ve şematik yoldan analiz etmek doğru değil. Ama sürecin geldiği noktada bir başka önemli mesele var. Özellikle Suriye İç Savaşı ve hala yaşanmakta olan süreçlerden bakılınca mesele Türkiye’yi de doğrudan ilgilendiriyor.

Türkiye toplumsal dokusuyla yaşanan küresel kültürel gerilimin parçası. İktidarın dış politika tercihleri, Müslüman coğrafyanın lideri olma hayali, bu çerçevede bir dizi dış politika hamlesinin sonuçları nedeniyle de bu siyasal gerilimin bir parçası.

Türkiye kendi kadim ve çözülemeyen Kürt meselesi, Suriye’deki PYD ve Kürt hareketinin pozisyonel fırsat alanı, bunun içerideki Kürt meselesine etkileri gibi bir dizi ve karmaşık nedenle de hem siyasal hem kültürel gerilimin bir parçası.

Suriye halkının diktatörden kurtulma sevincine ortak olurken, kaderi bize de bir uyarı içeriyor. Kültürel, toplumsal, siyasal kutuplaşmaları siyasete malzeme yapmaya, örgütlü siyasetin müzakere ve uzlaşma imkanlarını daraltmaya ve baskılamaya, kendi içimizde ortak yaşama idealini zayıflatmayı siyasi marifet saymaya devam edersek küresel deprem fırtınasının gün gelip bizi de etkileyebileceğinden korkarım.

Bekir Ağırdır'ın bu yazısı, Oksijen gazetesinden alındı.

The Syrian Civil War, which has lasted more than ten years, has reached a new stage, dictator Assad has fled his country. Another curtain has fallen on the last country of the period known as the Arab Spring. Now everyone is preparing for the new stage, both the Syrian people and all the actors involved in the process.

The reason I started from this point is that I believe that analyzing what is happening in Syria over a long period of time, and independently of global-regional-local dynamics and actors, would be incomplete.

The Arab Spring was a series of anti-authoritarian protests, uprisings and rebellions that began in Tunisia on December 17, 2010 and gradually spread to other Arab countries.

What happened that made people rebel against dictatorial regimes? And what happened or failed to happen that made it possible for us to say that after 14 years, we cannot speak of a new just and democratic order being established in any of the Arab countries?

After the Arab Spring uprisings began, which global actors intervened, in what and how, is of course a separate topic of discussion. Just as today, we can discuss which country and which scenario had an impact on what has happened in recent months and the collapse of the Assad dictatorship. But there has never been any doubt about how far removed, arbitrary, authoritarian and thieving the governments of these countries are from the concerns, needs and demands of their own societies. Including Assad and Syria.

Therefore, it is natural not to share the joy of the Syrians who have suffered for years, who have lost nearly a million lives in torture, in prisons, and in the civil war, and who have had to leave their lands, homes and shelters in the civil war, seven million of whom have been forced to leave their homes.

On the other hand, I am not sure that neither the spokesmen of the opposition who won the war today nor the actors involved and involved in the process promise freedom, peace, tranquility or prosperity to the Syrians. Unfortunately, there is no country that has been able to build peace, prosperity or an honorable life after the uprisings in the Arab Spring.

In the countries where the Arab Spring took place, the most basic characteristic was that there was no organized opposition with social support, a utopia, or a claim. It all started as a rebellion by young people against regimes and dictators who were aware of the world, who knew what they were losing, and who used the blessings of power for their own personal interests and arbitrariness.

Tunisia followed a different process and produced a social consensus of its own, as the only example among the countries where the Arab Spring took place. But almost all of the political actors who produced this emerged and organized within the process. None of them were the actors and leaders of the first uprising. Tunisia, which managed to implement a new and democratic constitution with the transition process that began in 2011, later witnessed a peaceful transfer of power with general elections. Problems such as unemployment, corruption and social injustice were never fully resolved. The president elected in 2019 gradually turned the country into a dictatorship with the decisions he made in 2021.

Lessons from the Arab Spring

A similar situation was also valid in Egypt, although not to the same extent and weight. Even the Muslim Brotherhood, which is said to be organized in 20 countries, was far from being able to manage this uprising of the people. Indeed, although it was seen that the Muslim Brotherhood won the elections held in Egypt, it should be remembered that in reality the participation in the elections was 51 percent, and the Muslim Brotherhood, which received 51 percent of the valid votes, actually had 25 percent social support. As a result, Egypt returned to the period of coup governments.

Since there were no opposition organizations in Libya and the Gaddafi administration did not allow any political activity, the process progressed towards depoliticization, civil war and, increasingly, chaos and statelessness.

In Syria, the Arab Spring took a completely different form and came to a standstill. Since there was no organized opposition movement with a utopia, a claim, and social support, the effort to overthrow Assad followed a path that turned into a civil war as a political maneuvering area for global actors. Assad's army waged an asymmetric war, and with the support of Iran and Russia, the civil war turned into massacres. It gradually turned into a civil war with a predominantly sectarian and ethnic aspect. While the Kurds tried to establish an autonomous administration in their own region, the opposition in Northern Syria tried to form a super-organization with dozens of different organizations, Syrian fugitive soldiers, civilian forces coming from other Muslim countries, communities, and organizations. Today, we do not even know how many Afghans, Uyghurs, or mercenaries are among the opposition.

The lesson of the Arab Spring is about what happened after these revolutions. The biggest handicap was that the processes developed not through a political utopia and claim but through overthrowing the dictators. The opposition's lack of organization and social support, and the absence of legitimate opposition movements to replace the dictators ultimately turned the Arab Spring into a disappointment.

Although it is debatable how effective the processes were at the beginning, in the aftermath, a disappointment was experienced in all countries where the story was written not by the rebels but by the global powers. Moreover, the West does not seem to be giving up its intentions and policies of governing and controlling the Muslim geography through acceptable Muslim actors.

In the Muslim geography, the internal dynamics that should form administrations that take into account the needs and demands of societies, such as development, transformation, democratization, are not sufficiently strengthened. On the other hand, social demands are rising in these countries. A large portion of people who cannot reach a solution or a better life in their own countries are forcing the West to migrate. On the other hand, some radical organizations in these countries are increasingly resorting to terrorism against the West, which they see as the culprit of what happened.

It is also wrong to claim that the demands of the societies in the Muslim geography cannot be democracy because of their low education level and lack of organization, and to attribute what is happening to the West's political tricks.

The deeper issue that all these events show is how the balance and relations between the Muslim geography and the West will be. Although the tension seems political, what is actually happening is cultural tension and the need for new harmony and balance.

How will a balance be established between the demands of the Muslim geography for economic development and prosperity on the one hand, and democracy on the other, and the West's claim to rule the world according to its own imagination and interests? Therefore, Syria has long been a dress rehearsal for all these tensions and the search for balance.

They became a battle scene

Although the Syrian Civil War has not ended, its heat has decreased somewhat in the last three years and global and regional dynamics have changed.

Russia first annexed Crimea from Ukraine in 2014, then attempted to invade in February 2022. The Russia-Ukraine war is still ongoing. But this process has also shown that the military power attributed to Russia until then is not as strong as it was thought.

The military operation that Israel launched in Gaza to eliminate Hamas and terrorism turned into genocide. Then Israel turned to assassinations and operations in some parts of Lebanon. This process also showed that Iran's military power, informal forces and relations in the Middle East were not as strong as it was thought. Perhaps Iran had not even advanced as much as it was said in terms of developing nuclear weapons. Perhaps the mullahs in power in Iran had given up their political and social claims and were only concerned with maintaining their own power.

Some of the Middle Eastern and Arab countries were already the scene of the global political and economic domination war due to their possession of energy resources and their geographical location at the intersection of three continents.

The political and sovereignty tension between the West and the East, especially Russia and China, has turned into a global distribution war again in the last 20 years. In the parallel universe to the political and economic redistribution war, cultural tension and radicalization between the West and the Muslim geography are accompanied.

In today's scene of this great story, the process seems to have accelerated when a series of actors came together, such as Russia and Iran being far from the expected power, Israel's audacity, Trump's election, and the silence of other Arab countries out of concern for their own lives.

We are in a process where different scenarios of each actor are working together. In this period of history, we can say that different scenarios of different actors in Syria are at an intersection, they seem to be together at a crossroads. But it is not possible to predict which of these scenarios will become valid.

Today, we have a Syria that is effectively divided into Kurdish, Sunni Arab and Nusayri regions. Moreover, it is observed that each actor still has different ambitions in a Syria that has been dispersed and whose economic, military and bureaucratic capacity has been dissolved.

This is a warning to us too!

For this very reason, the issue is not only the welfare and peace of the Syrian people. There are thousands of examples before us that the chaos is not only in Syria. Since each actor does not have a final game plan for the final balance and peace, each actor can change positions every day. Alliances and collaborations change frequently. For this reason, the balance or victory is temporary, the civil war can continue on new fronts and with the actors changing.

We will see what will happen in Syria and the Muslim geography in general, but what we do know is that nothing will be the same. Even though we do not know what will happen for now. Perhaps it is not right to analyze what is happening in Syria in such a short and schematic way. But there is another important issue at the point the process has reached. Especially when looking at the Syrian Civil War and the processes that are still going on, the issue directly concerns Turkey.

Turkey is part of the global cultural tension experienced with its social fabric. The government's foreign policy preferences, its dream of being the leader of the Muslim geography, and the results of a series of foreign policy moves within this framework are also part of this political tension.

Turkey is a part of both political and cultural tension due to a number of complex reasons, such as its own ancient and unresolved Kurdish issue, the positional opportunity area of the PYD and the Kurdish movement in Syria, and its effects on the Kurdish issue inside Turkey.

While we share the joy of the Syrian people getting rid of the dictator, their fate also contains a warning for us. If we continue to use cultural, social and political polarizations as political material, to narrow and suppress the possibilities of negotiation and compromise in organized politics, and to consider weakening the ideal of living together among ourselves as political skill, I fear that the global earthquake storm may one day affect us as well.

This article by Bekir Ağırdır was taken from the Oksijen newspaper.