Trump’ın ABD’de seçimleri kazanmasından beri birçok yerde yeni gelişmeler oluyor. Pek çok ülke yeni pozisyonlar alarak yeni döneme hazırlanmaya çalışıyor. Bu gelişmeleri Trump’ın etkisinden bağımsız algılamak mümkün değil. Trump’ın açıkladığı politikalar ve müstakbel ekibinin oluşumu dünyada siyasi-ekonomik-askeri ilişkiler üzerinde şimdiden etkisini hissettirmeye başladı.

Türkiye’nin çevresindeki Ukrayna ve Orta Doğu krizlerinde bu gerçek kendini çok daha net şekilde gösteriyor. Söz konusu krizlerin alacağı seyrin ülkemizi yakından ilgilendirdiğini vurgulamaya gerek yok. Her iki krizin çözümünde de Türkiye’ye rol düşecek. Türkiye bu sayede hem bölge üzerinde yeniden nüfus sahibi olabilir, hem içine düştüğü yalnızlıktan kurtulabilir. AKP iktidarı altında Türkiye’nin bu basireti gösterebilmesi için tek bir koşul var: Mevcut mezhepçi-ideolojik dış politikanın terk edilerek, ulusal çıkarları esas alan gerçekçi dış politikalara dönülmesi. AKP iktidarı ideolojik reflekslerle meselelere yaklaşmaya devam ederse, dış politikada yeni hüsranlar yaşanması kaçınılmaz olur.    

Türkiye geçmişte Ukrayna krizinde taraflar arası görüşmelerde kolaylaştırıcı rol oynayarak olumlu katkılarda bulunmuştu. Bu sayede taraflar İstanbul ve Antalya’da buluşturulabilmiş, tahıl ihraç anlaşması BM gözetiminde imzalanabilmişti. Türkiye’nin hala belli ölçülerde hem Kiev ile hem de Moskova ile olumlu ilişkileri olan ender ülkelerden biri olması ona mevcut konjonktürde de avantaj sağlayabilir. Ama tahıl anlaşmasından bu yana köprülerin altından çok sular aktı. Ukrayna krizi çok veçheli ve daha zor bir hale geldi. 

Türkiye’nin Orta Doğu bağlamında bir rol üstlenmesi ise hiç kolay değil. Türk dış politikasında hâkim kılınmaya çalışılan mezhepçi-ideolojik anlayış onun Orta Doğu’da rol üstlenmesinin önündeki en büyük engel. Türkiye’nin Hamas’ın hamiliğine soyunması ve İsrail aleyhtarlığında İran’la yarışacak tavırlar sergilemesi salt bu bölgedeki uzlaşma çabalarına katkı sağlamasını engellemiyor, aynı zamanda onu yeni ABD yönetimi ile de tehlikeli bir çatışma rotasına sokuyor.

Ukrayna krizi

Ukrayna’da Trump sonrasında hızlı gelişmeler yaşanmaya devam ediyor. Rusya yeni Trump yönetiminden gelecek ateşkes yönündeki olası baskılara karşı daha fazla toprak elde edip masaya avantajlı oturma refleksiyle saldırılarına ivme verince Pandora’nın kutusunu iyice açtı. Rusya’nın kara harekâtı karşısında sıkışan Ukrayna ABD ve İngiltere’den, ATACMS ve Storm Shadow taktik balistik füzelerinin Rusya içlerine kullanımı için bastırmaya başladı. Bu füzeler Rusya’nın ilhak ettiği Doğu Ukrayna’da ve Kırım’da askeri hedeflere karşı etkili bir şekilde kullanılmasına karşın, Rusya’nın uluslararası alanda tanınmış egemenlik sahasındaki hedeflere karşı, Moskova’yı provoke etmemek gayesiyle kullanılamıyordu. Oysa o bölgelerdeki üslerden atılan füzeler veya kalkan uçaklar Ukrayna’da sivil hedeflere ağır darbeler vuruyorlar. İngiltere Başbakanı Keir Starmer söz konusu füzelerinin asli Rus topraklarına karşı da kullanılması konusunu kısa süre önce Biden’la konuşmaya çalışmış ama sonuç alamamıştı. Ama beklenmeyen gerçekleşti, Biden gider ayak Rus topraklarına atış yasağını kaldırıldığını açıkladı. Biden’ın son anda füzelerin kullanımına yeşil ışık yakması bazı yorumcular tarafından Trump’a tuzak kurmak olarak algılandı. Oysa hemen her konuda görüşlerini açıklamaktan çekinmeyen Trump’tan bu konuda itiraz gelmemesi dikkat çekici. Bunun da ötesinde, Trump’ın ekibi içindeki etkili isimlerden Sebastian Gorka’nın, katil ve haydut sıfatlarını yakıştırdığı Putin’e karşı Trump’ın Ukrayna savaşını bitirme planı çerçevesinde Ukrayna’yı askeri yardımlara boğarak şimdiye kadar verilenlerin fındık fıstık mertebesinde bırakılacağını söylemiş olması da gözden kaçmadı. Bu yaklaşımlar esas alınırsa, Biden’la Trump arasında Ukrayna’ya yardım konusunda görüş ayrılığı kalmadığı sonucunu çıkarmak mümkün. ABD’nin yeni yönetimi, Rusya’yı saldırılarını durdurmaya zorlayarak görüşme masasına oturtmaya çalışacak anlaşılan.

Ukrayna Putin’in öfkesine aldırmadan atış izini çıkar çıkmaz Rus askeri tesislerini (Rusya gibi sivil hedefler değil) ABD ve İngiliz füzeleriyle vurmaya başladı. Vurulan üsler arasında hava savunma bataryaları ve askeri havaalanları var. Bu atışlar devam ederse Rusya çok sıkıntı çekebilir. Sadece Ukrayna değil, Rusya’nın da savaşta yorulduğu kesin. Füze ve topçu mermileri gibi kısım mühimmatı Kuzey Kore’den, SİHA’ları ise İran’dan almak zorunda kalan Rusya, en son Kuzey Kore’den cepheye yabancı asker sürmek zorunda da kaldı. Zira, kendi nüfusu içinden askere alacak insan bulmakta zorluk çekiyor. En son cezaevlerindeki ağır suçluların cepheye sürülmesi de işe yaramadı.

Bu yüzden, sıkışan Putin’in dostu Trump’ın yapacağı masaya oturma teklifine sırt çevirmesi hayli güç olacak. Esasen Putin böyle bir anın gelmesini hasretle bekliyor. Biden’la Trump arasındaki fark birincisinin hiçbir zaman masa önerisiyle ortaya çıkmamış olmasıydı. Masa seçeneğinin geçekleşebilmesi için Ukrayna ve bir kısım NATO üyelerinin böyle bir öneriyi kabul etmeleri lazım. Özgüveni her zaman tavan yapmış olan Trump elinde Ukrayna’yı ve NATO’daki “dostlarını” ikna etmek için her türlü olanağa sahip olduğuna inanıyor. Türkiye’nin geçmişte olduğu gibi böyle bir masanın oluşumuna (arabulucu olarak değil) kolaylaştırıcı olarak katkı sağlaması mümkün ve olmalıdır. Türkiye bunu Moskova ile olumlu ilişkiler sürdürebilmiş NATO’nun önemli bir üyesi olmanın bilinci içinde yapmalıdır. Yeni NATO Genel Sekreteri Marc Rutte’nin Erdoğan’ı Ankara’da ziyaret ederken Türkiye’nin NATO içindeki konumu hakkında ifade ettiği övgüler boşuna söylenmiş sözler olarak algılanamaz. Şartlar değişirken, Batı Türkiye’ye yeni roller biçiyor. Türkiye’nin ideolojik Batı karşıtlığını bir taraf bırakarak yeniden Batı rotasına dönmesinde sonsuz faydalar var. Batı rotasına dönmesi Türkiye’nin çok yönlü egemen bir dış politika sürdürmesine engel değil. Marc Rutte’nin Türkiye’nin BRICS’le ilişkiler bağlamında ifade ettiği sözler bunun en güzel güvencesi olarak okunabilir.

Gazze krizi

Gazze krizi bağlamında da Türkiye’nin önünde bir fırsat kapısı açılmıştır. Lübnan krizinin ateşkesle sonuçlanmasından sonra Biden Gazze’de ateşkes ümitlerinin arttığını açıklayarak kendi yönetimin ayrılmadan önce bu yönde çabalarını yoğunlaştıracağını ifade etti. Şimdiye kadar Mısır ve Katar aracılığı yürütülen (ama sonuç alınamayan) müzakerelerde Biden bu kez Türkiye’nin de ismini zikretti. Kuşkusuz Türkiye’nin Hamas’la kurduğu yakınlık ve Halit Meşal gibi hâlâ yaşayan Hamas liderleri üzerinde Erdoğan’ın nüfuz sahibi olması, müzakere sürecinde yeni bir kanal açılması için önemli. Türkiye daha önce kendisine sunulmayan bu önemli fırsatı iyi kullanmalıdır. Ama Türkiye’nin İsrail aleyhtarı mevcut retorikle ve kraldan çok kralcı Hamas hamisi tavırlarıyla böyle bir rol oynayabilmesi hayli güç.

Hamas’ın bundan böyle Gazze’de varlığına izin verilmeyeceği kesin. Öte yandan aldığı ağır darbeler sonrası Hamas’ın bundan sonra eski konumunu koruyarak varlığını sürdürebilmesi de hayli güç. Ankara’nın bunun bilincinde hareket etmesinde sonsuz yarar var. Ayrıca 7 Ekim saldırıları Hamas’ı insanlık suçu işlemiş bir terör örgütü haline getirdi. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) Hamas’ın yaşayıp yaşamadığı meçhul askeri lideri Muhammet Deif hakkında tutuklama kararı vermesi bunun en açık kanıtı. UCM’nin sadece Netanyahu ve Yoav Gallant hakkındaki kararlarını görüp, Deif kararını göz ardı etmek sadece ideolojik körlükle açıklanabilir. AKP’nin bu körlüğü bir an öne üzerinden atıp Hamas’la ilişkilerini daha gerçekçi bir zemine oturtması gerekiyor.

Diğer yandan her ne kadar zor olsa da Türkiye’nin bir şekilde yeniden İsrail’le temas arayışında bulunması lazım. Netanyahu döneminde bu kolay yutulacak bir lokma olmayabilir ama İsrail Orta Doğu’da gücü artan bir aktör olarak kalmaya devam edeceğine göre, Türkiye’nin buna uygun davranması lazım. Gerçekçi dış politika bunu gerektirir.

Her şeyin başı ulusal çıkar

Bu basireti gösterilebildiği takdirde Türkiye’nin Gazze bağlamında anlamlı bir rol üstlenmesi mümkün olabilir. Türkiye’nin Gazze’de oynayacağı olumlu rol ona Doğu Akdeniz, Suriye, Irak ve İran bağlamında da yeni fırsat pencereleri açabilir. Türkiye ulusal çıkarlarının gerektirdiği gibi hareket etmelidir.  Önümüzdeki dönem çok şeye gebe. Bekleyip göreceğiz.

Since Trump won the elections in the US, there have been new developments in many places. Many countries are trying to prepare for the new era by taking new positions. It is not possible to perceive these developments independently of Trump's influence. Trump's announced policies and the formation of his future team have already begun to make their impact felt on political-economic-military relations in the world.

This reality is more clearly evident in the Ukraine and Middle East crises surrounding Turkey. It is needless to emphasize that the course of these crises closely concerns our country. Turkey will have a role to play in resolving both crises. In this way, Turkey can both re-establish its influence in the region and escape the isolation it has fallen into. There is only one condition for Turkey to show this foresight under the AKP government: abandoning the current sectarian-ideological foreign policy and returning to realistic foreign policies based on national interests. If the AKP government continues to approach issues with ideological reflexes, new disappointments in foreign policy will inevitably occur.

Turkey had made positive contributions in the past by playing a facilitating role in the negotiations between the parties in the Ukraine crisis. Thanks to this, the parties were able to meet in Istanbul and Antalya, and the grain export agreement was signed under the supervision of the UN. The fact that Turkey is one of the few countries that still has positive relations with both Kiev and Moscow to some extent may also give it an advantage in the current conjuncture. But much water has passed under the bridges since the grain agreement. The Ukraine crisis has become multifaceted and more difficult.

It is not easy for Turkey to assume a role in the Middle East context. The sectarian-ideological understanding that is being tried to be dominant in Turkish foreign policy is the biggest obstacle to it assuming a role in the Middle East. Turkey's patronage of Hamas and its anti-Israel stance that rivals Iran's not only prevents it from contributing to reconciliation efforts in the region, but also puts it on a dangerous collision course with the new US administration.

Ukraine crisis

Rapid developments continue to occur in Ukraine after Trump. When Russia accelerated its attacks with the reflex of gaining more territory and sitting at the table with an advantage against possible pressures from the new Trump administration for a ceasefire, it opened Pandora's box even more. Ukraine, which is squeezed in the face of Russia's ground operation, began to press the US and UK for the use of ATACMS and Storm Shadow tactical ballistic missiles inside Russia. Although these missiles were used effectively against military targets in Eastern Ukraine and Crimea, which Russia annexed, they could not be used against targets in Russia's internationally recognized sovereignty zone in order not to provoke Moscow. However, missiles fired from bases in those regions or aircraft taking off are dealing heavy blows to civilian targets in Ukraine. British Prime Minister Keir Starmer had recently tried to talk to Biden about using the missiles in question against real Russian territory, but he could not get any results. But the unexpected happened, Biden announced that the ban on firing at Russian territory had been lifted. Biden’s last-minute green light to the use of missiles was perceived by some commentators as setting a trap for Trump. However, it is striking that Trump, who does not hesitate to express his views on almost every issue, did not object to this issue. Furthermore, it did not go unnoticed that Sebastian Gorka, one of the influential figures in Trump’s team, said that Trump would flood Ukraine with military aid within the framework of his plan to end the Ukraine war, and that what has been given so far would be reduced to peanuts, against Putin, whom he has called a murderer and a bandit. If these approaches are taken into account, it is possible to conclude that there is no longer any difference of opinion between Biden and Trump on the issue of aid to Ukraine. It seems that the new US administration will try to force Russia to stop its attacks and bring it to the negotiating table.

Ukraine, regardless of Putin’s anger, immediately started hitting Russian military facilities (not civilian targets like Russia) with US and British missiles as soon as it saw the traces of the shooting. The bases hit included air defense batteries and military airports. If these shootings continue, Russia could be in serious trouble. It is certain that not only Ukraine but also Russia is getting tired of the war. Russia, which had to buy partial ammunition such as missiles and artillery shells from North Korea and UAVs from Iran, was most recently forced to send foreign soldiers from North Korea to the front. Because it has difficulty finding people to recruit from its own population. The most recent move to send serious criminals from prisons to the front did not work either.

Therefore, it will be very difficult for Putin, who is in a tight spot, to turn down the offer to sit at the table made by his friend Trump. In fact, Putin is eagerly waiting for such a moment to come. The difference between Biden and Trump is that the former never came up with a table offer. In order for the table option to be realized, Ukraine and some NATO members must accept such an offer. Trump, whose self-confidence has always been at its peak, believes that he has all the means to convince Ukraine and his “friends” in NATO. It is possible and necessary for Turkey to contribute to the formation of such a table as a facilitator (not as a mediator), as it has done in the past. Turkey should do this with the awareness that it is an important member of NATO that has been able to maintain positive relations with Moscow. The praises expressed by the new NATO Secretary General Marc Rutte about Turkey’s position within NATO while visiting Erdoğan in Ankara cannot be perceived as empty words. As conditions change, the West assigns new roles to Turkey. There are endless benefits in Turkey abandoning its ideological anti-Western stance and returning to the Western course. Turning to the Western route does not prevent Turkey from pursuing a multi-faceted sovereign foreign policy. Marc Rutte’s words regarding Turkey’s relations with the BRICS can be read as the best assurance of this.

Gaza crisis

In the context of the Gaza crisis, a window of opportunity has also opened for Turkey. After the Lebanon crisis ended with a ceasefire, Biden announced that hopes for a ceasefire in Gaza have increased and that his administration will intensify its efforts in this direction before leaving. In the negotiations that have been carried out through Egypt and Qatar (but have not yielded any results), Biden has now mentioned Turkey's name. Undoubtedly, Turkey's closeness to Hamas and Erdoğan's influence over still-living Hamas leaders such as Khaled Meshaal are important for opening a new channel in the negotiation process. Turkey should make good use of this important opportunity that has not been presented to it before. However, it is very difficult for Turkey to play such a role with its current anti-Israel rhetoric and its attitudes that are more royalist than the king, and that it is a patron of Hamas.

It is certain that Hamas will no longer be allowed to exist in Gaza. On the other hand, it is very difficult for Hamas to maintain its former position and continue its existence after the heavy blows it has suffered. It is infinitely beneficial for Ankara to act with this awareness. In addition, the October 7 attacks have turned Hamas into a terrorist organization that has committed crimes against humanity. The fact that the International Criminal Court (ICC) has issued an arrest warrant for Hamas' unknown military leader Mohammed Deif, whether he is alive or not, is the clearest evidence of this. Seeing only the ICC's decisions on Netanyahu and Yoav Gallant and ignoring the Deif decision can only be explained by ideological blindness. The AKP needs to get over this blindness as soon as possible and establish its relations with Hamas on a more realistic basis.

On the other hand, although it is difficult, Turkey needs to seek contact with Israel again. This may not be an easy thing to swallow during the Netanyahu era, but since Israel will continue to be an increasingly powerful actor in the Middle East, Turkey needs to act accordingly. A realistic foreign policy requires this.

National interest comes first

If this foresight can be demonstrated, it may be possible for Turkey to undertake a meaningful role in the context of Gaza. The positive role that Turkey will play in Gaza may also open new windows of opportunity for it in the Eastern Mediterranean, Syria, Iraq and Iran. Turkey should act as its national interests require. The coming period is full of many things. We will wait and see.