Parlamenter sistemin; tıkandığını, halkın sisteme yabancılaştığını, çoğunluğun azınlık üstünde tahakkümüne yol açtığını, sorunlara çözüm getiremediğini ve demokratik bir siyaset için parlamenterizmin ötesinde yeni arayışlar gerektiğini düşünen STK’lar 11 Şubat günü bir “Yerel Demokrasi Konferansı” topladılar. Parlamenterizmin ötesinde yeni bir seçenek önerdiler. Yerelden merkeze yayılan, halkın katılımcılığına dayanan yeni bir demokrasi önerisi sundular.

Konferans toplanmadan önce altı çalışma grubu aylarca çalışarak kendi hedeflerini ortaya koydular. Bu gruplar, Merkez-Yerel İlişkisinin Yeniden Düzenlenmesi, Kent Hakkı, Ekolojik Kentler, Herkesin Kenti,Yerelde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Halkçı Yerel Yönetimlerden oluşuyordu. Çalışma gruplarının bulguları Konferans’ın sonuç bildirgesinde yer alıyor.

Sonuç bildirgesi şöyle diyor:

“Yerel yönetimler … yaşamın içinde özneleşen insanların çözüm üretmesine olanak sağlamalıdır. … Bu çerçevede yerelde halkın kendisiyle ilgili kararları alacağı kanalların açılmasını, halkın kendi önceliklerinin saptanmasını, kendi bütçesini yapma hakkına sahip olması, aktif siyasi özneler olarak bütün yönetim ve denetim mekanizmalarına katılmasını öneriyoruz. … Bu Konferans’ın bileşenleri … halkın kendini yönettiği yeni bir sistemin mümkün olduğu inancı ve kararlılığıyla yola çıktı. Yerel demokrasinin hayata geçirilmesi, Türkiye’de yeni bir siyaset inşasıyla birlikte iktidarın tek bir kişiden halka devredilmesi, piramidin tersine çevrilmesi anlamına gelecek.”

Sonuç bildirgesinde de belirtildiği gibi, Konferans bir son değil, bir başlangıç. Konferansın bundan sonra giderek genişleyen bir Yurttaşlık Hareketi’ni başlatması, bu hareketin çekirdeğini oluşturması bekleniyor. Bu hareket kısa vadede bir “Kent Sözleşmesi” hazırlamalı, katılımcı bir yerel demokrasinin önündeki engelleri kaldıracak ve zemini oluşturacak hukuki düzenlemeleri yapmak, halkın katılımını sağlayacak, kurumların yapıladırılmasını sağlamak gibi konular üzerinde odaklaşmalı.

Katılımcı bir demokrasi için yeni bir kurumsallaşmaya gereksinim var. Bu amaçla mevcut kurumların da yeni amaca göre yönlendirilmesi, yeni kurumların kurulması gerekir. Bu kurumlar herkesin katılımına açık, aynı mekanda yaşayan insanların bir araya gelerek sorunları tartıştığı, çözüm aradığı kurumlar olmalı. Temsili demokraside sesini duyuramayanların, ezilenlerin, prekaryalaşan insanların forumları olmalı. Yurttaşların kendileriyle ilgili sorunlarda karar aldığı ve bu kararlarını yaşama geçirdiği yeni bir kamusal yaşam ortaya çıkmalı. Katılımı çoğunlukla birlikte düşünmek gerekir. Farklı kimliklerin tanındığı, kamusal alanda yer açıldığı, farklı görüşlerin ileri sürüldüğü, bunların müzakere edildiği kurumların yaratılması gerekli. 

Türkiye’de halkın bir araya geleceği doğal mekanlar mahalleler. Mahalle meclisleri, mahalle halkını komşuluk ilişkileri temelinde bir araya getirmek bakımından önemli bir işleve sahip. Bu meclislerin toplanmasında, ortak sorunları görüşüp karar almasında mahalle muhtarlarına önemli bir rol düşüyor.

Terzi Fikri, yedi mahallesi bulunan Fatsa’da 11 Halk Komitesi kurmuştu. Mahallelerde yapılan halkın doğrudan katıldığı toplantılarda alınan kararlar temsilciler aracılığıyla belediyeye iletiliyordu. Halk temsilcileri tarafından iletilen sorunlar, belediye meclisinde görüşüldükten sonra karara dönüşmekteydi. Böylelikle belediye hizmetleri halkın belirlediği sorunlar üzerinde odaklanmaktaydı. 

Günümüzde mahalle meclislerinin eşgüdümü Kent Konseyleri aracılığıyla sağlanabilir. Ancak bunun için Kent Konseyleri’nin işlevsellik kazanmaları gerekiyor. 5393 sayılı Belediye Kanunu, Kent Konseyleri’nin “katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirme”sini öngörüyor. Kent Konseyi Yönetmeliği’nin Kent Konseyi’ne “Yerellik İlkesi Çerçevesinde” katılımcılığı, demokrasiyi ve uzlaşma kültürünü geliştirmek görevini veriyor. Ancak bazı istisnalar, dışında bunlar kağıt üzerinde kaldı. Şimdi Kent Konseyleri’ne yeni bir yaşam üflemek gerekiyor. Yerel Demokrasi Konferans’ına katılanlar arasında Türkiye’nin her yerinden gelen birçok Kent Konseyi üyesi ve başkanlarının bulunması bu bakımdan cesaret verici.

Katılımı sağlayacak kurumları aşağıdan yukarıya doğru sıralamaya devam edersek, karşımıza Belediye Meclisleri çıkıyor. Siyasal parti üyelerinden oluşan Belediye Meclisleri parlamenter demokrasi modelinin yereldeki uygulaması. Bunun yerine mahalle meclislerinin seçtiği, gerektiğinde mahalle meclisleri tarafından geri çekilebilen, siyasal parti üyesi olmayan kişilerden oluşan, mahalle meclislerine hesap veren, onlarla doğrudan diyalogu bulunan meclisler neden kurulmasın? 

Mevcut Belediye Meclisi toplantıları halkın katılımına açık olmalı. Hiç olmazsa toplantının bir saati halkın konuşmalarına ve sorularına ayrılmalı.

Karar alma mekanizmalarının en üst basamağında merkezdeki kurumlar bulunuyor. Bunların başında yasama organı geliyor. TBMM’nin yasama işlevine halkın katılabilmesi çok önemli. Belirli sayıda imza toplayarak halk Parlamento’ya gündem maddesi önerebilmeli, yasa önerisi getirebilmeli, yasaların komisyonlarda görüşülmesine STK’ların katılması zorunlu olmalı, halk çıkan yasaları belirli sayıda imza toplayarak referanduma götürme hakkına sahip olabilmeli.

Bütün bunların ötesinde, siyasal partilerin temsil edilmediği, üyelerinin yerelden halk tarafından seçildiği bir ikinci meclisi düşünmeliyiz. İkinci Meclis, yereldeki katılımcı mekanizmalarla sürekli diyalog halinde olacak, gündem önerme, yasa önerme, yasaları referanduma götürme gibi yurttaş girişimleri önce İkinci Meclise gelecek. Birinci Meclis, parlamenter demokrasinin, İkinci Meclis katılımcı demokrasinin meclisleri olarak çalışarak birbirini tamamlayacak.

Amaç; parlamenter demokrasiyi onarmak değil, halkın doğrudan katıldığı forumlar aracılığıyla yeni bir sistem yaratmak ve bunun parlamenter demokrasiyle yürümesini sağlamak. Siyasal partiler ötesi bu sistem, sorun odaklı olacağı için toplumdaki kutuplaşmayı sonra erdirecek, siyasetin alanını genişletecek. Siyaseti, siyasal partiler arasına sıkışmış, halkın bulunmadığı, iktidara gelmek için yapılan bir kavga olmaktan çıkaracaktır. Katılıma dayanan demokraside siyaset halkla üretilecek. Dünyadaki başka örneklerde de gördüğümüz gibi, toplumdaki ezilenlerin, yoksulların, dışlanmışların katılmasıyla verilecek kararlar, gelir eşitsizliğini azaltacak, yoksulluğu önleyecek, insanlara nefes aldıracaktır. Bu sistemin üreticiyi örgütleyerek üretim kooperatifleriyle desteklenmesi, halkın üretime katılması, sistemi sağlam bir toplumsal ekonomik tabana oturtacaktır. 

Türkiye’de birçok yerde katılımcı demokrasi deneyimleri var. Bursa Nilüfer Belediyesi, Eskişehir Odunpazarı Belediyesi, Silopi Belediyesi, Dersim Ovacık Belediyesi ve daha birçok yerde. Her belediyenin kendine özgü koşulları var ama amaç aynı. Katılımcı bir demokrasiyi yerleştirmek. Bütün bu iyi örnekleri derlemek bundan sonraki çalışmalara yol gösterici olacaktır. 

Türkiye’de yerel demokrasiden söz edilecekse her şeyden önce belediyeleri kayyumlardan kurtarmak gerekir. 

Derlenmesi gereken sadece iyi uygulamalar değil, aynı zamanda katılımcı demokrasinin çerçevesini çizen uluslararası belgeler. Bunlardan en önemlilerinden biri Türkiye’nin de üyesi olduğu Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 21 Mart 2018 sayılı “Yurttaşların Yerel Kamusal Yaşama Katılması” başlıklı kararı. Kararda şöyle deniliyor:

"Katılımcı demokrasi, demokratik kurumları halkın taleplerine daha duyarlı bir hale getirerek temsili ve doğrudan demokrasiye katkıda bulunur ve onları tamamlar. Böylelikle kapsayıcı ve istikrarlı toplumlar yaratır.” 

Kararda ayrıca, yurttaşların kendilerini ilgilendiren kararlara katılma hakkının, Avrupa Konseyi üyesi bütün devletlerin ortak demokratik  ilkesi olduğu ve bu hakkın en etkili biçimde yerelde kullanılacağı belirtilmekte.

Kararda üye devletlerin katılım sağlamak için neler yapmaları gerektiği ayrıntılı bir biçimde anlatılmakta. Bunlar arasında katılımı sağlayacak yapıların kurulması, yurttaşlık eğitimine önem verilmesi, yerel ve ulusal yöneticilerin yurttaşları katılıma teşvik etmek için yeterli kapasiteye sahip olmaları gibi hususlar var. Üzerinde durulan bir husus da üye devletlerin işlevsel bir adem-i merkeziyetçilik için her türlü fırsatı kullanmaları ve yerel yönetimlerin sorumluluğunun arttırılması gerektiği. Türkiye’nin de kabul ettiği bu kararın ivedilikle Türkçe'ye çevirilerek yerel yönetimlere dağıtılması ve uygulanması önem taşıyor.

Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa Yerel Yönetimler Şartı ile yukarda değinilen Bakanlar Komitesi kararı Türkiye’nin yerel demokrasi alanındaki uluslararası yükümlülüklerini belirtmek bakımından önemli belgeler. Gerçi Türkiye uluslararası hukuk alanındaki yükümlülüklerini tanımayan, bunlara uymayı reddeden bir ülke. Ama gene de bu yükümlülüklerin toplum tarafından bilinmesinde yarar var.

Bunların yanında 2019 yılında düzenlenen Uluslararası Hükümet Dışı Örgütler (INGO) Konferansı’nda kabul edilen “Karar Alma Süreçlerine Sivil Toplumun Katılımı İçin Doğru Uygulamalar Rehberi” de önemli bir yol gösterici belge.

2023 seçimlerinden sonra toplumda büyük bir umutsuzluk doğdu. İnsanlar Türkiye’nin tek adam rejimine ve bu rejimin inşa etmek istediği dinsel referanslı, otoriter, neo-liberal rejime mahkum olduklarını düşünmeye başladılar. Bu umutsuzluğu yenmek için toplumun önüne radikal, cesaretli bir seçenek koymak gerekir. Yaklaşmakta olan yerel seçimler bu bakımdan önemli bir fırsat. Bu fırsatın iyi kullanılarak bir yerel demokrasi seçeneğinin halka sunulması önem taşıyor. Yerel Demokrasi Konferansı böyle bir seçeneği ayrıntılı biçimde ortaya çıkardı. Yeni bir umut kapısı açtı. Yaşadığımız deneyimlerin de gösterdiği gibi, Türkiye’de yeni bir demokrasinin inşası yerelden geçmek zorunda.

Parliamentary system; NGOs who thought that the system was blocked, that the people were alienated from the system, that it led to the domination of the majority over the minority, that it could not provide solutions to the problems, and that new searches beyond parliamentarism were required for a democratic politics, convened a "Local Democracy Conference" on February 11. They proposed a new option beyond parliamentarism. They presented a new democracy proposal that spreads from the local to the center and is based on public participation.

Before the conference convened, six working groups worked for months to come up with their own goals. These groups consisted of Reorganization of the Center-Local Relationship, Right to the City, Ecological Cities, Everyone's City, Gender Equality in the Local, Populist Local Governments. The findings of the working groups are included in the final declaration of the Conference.

The final declaration says:

“Local governments… should enable people who become subjects in life to produce solutions. … In this context, we recommend opening channels where people can make decisions about themselves at the local level, determining their own priorities, having the right to make their own budget, and participating in all management and control mechanisms as active political subjects. … The components of this Conference … set out with the belief and determination that a new system in which the people govern themselves is possible. "The implementation of local democracy will mean the transfer of power from a single person to the people, the reversal of the pyramid, along with the construction of a new politics in Turkey."

As stated in the final declaration, the Conference is not an end, but a beginning. It is expected that the conference will initiate an increasingly expanding Citizenship Movement and form the core of this movement. This movement should prepare a "City Contract" in the short term and focus on issues such as making legal regulations that will remove the obstacles and lay the groundwork for a participatory local democracy, ensuring public participation and ensuring the structuring of institutions.

A new institutionalization is needed for a participatory democracy. For this purpose, existing institutions must be directed according to the new purpose and new institutions must be established. These institutions should be open to everyone's participation, where people living in the same place come together, discuss problems and seek solutions. In representative democracy, there must be forums for those who cannot have their voices heard, those who are oppressed, and those who are precariatized. A new public life must emerge in which citizens make decisions on issues concerning themselves and put these decisions into practice. Participation often needs to be considered together. It is necessary to create institutions where different identities are recognized, space is made available in the public sphere, different views are put forward and these are negotiated.

In Turkey, neighborhoods are natural places where people come together. Neighborhood councils have an important function in bringing the people of the neighborhood together on the basis of neighborly relations. Neighborhood headmen have an important role in convening these assemblies, discussing common problems and making decisions.

Tailor Fikri had established 11 People's Committees in Fatsa, which has seven neighborhoods. The decisions taken in the meetings held in the neighborhoods with the direct participation of the public were conveyed to the municipality through representatives. The problems submitted by public representatives were turned into decisions after being discussed in the municipal council. Thus, municipal services were focusing on problems identified by the public. 

Today, coordination of neighborhood assemblies can be achieved through City Councils. However, for this to happen, City Councils need to gain functionality. Municipality Law No. 5393 requires City Councils to "implement the principles of participation and decentralization". The City Council Regulation gives the City Council the task of developing participation, democracy and the culture of compromise "within the framework of the principle of locality". However, with some exceptions, these remained on paper. Now it is necessary to breathe new life into the City Councils. In this respect, it is encouraging that many City Council members and chairmen from all over Turkey were among the participants of the Local Democracy Conference.

If we continue to list the institutions that will ensure participation from bottom to top, we come across Municipal Councils. Municipal Councils consisting of political party members are the local implementation of the parliamentary democracy model. Instead, why shouldn't councils be established that are elected by the neighborhood councils, that can be withdrawn by the neighborhood councils when necessary, that consist of people who are not members of political parties, that are accountable to the neighborhood councils, and that have direct dialogue with them? 

Current City Council meetings should be open to public participation. At least one hour of the meeting should be devoted to public speeches and questions.

The institutions at the center are at the highest level of decision-making mechanisms. Chief among these is the legislative body. It is very important for the public to participate in the legislative function of the Turkish Grand National Assembly. The public should be able to propose agenda items to the Parliament and propose laws by collecting a certain number of signatures. It should be mandatory for NGOs to participate in the discussion of laws in commissions. The public should have the right to submit the laws to a referendum by collecting a certain number of signatures.

Beyond all this, we should consider a second parliament in which political parties are not represented and whose members are elected by the local people. The Second Assembly will be in constant dialogue with local participatory mechanisms, and citizen initiatives such as proposing an agenda, proposing laws, and taking laws to a referendum will first come to the Second Assembly. The First Assembly will work as parliamentary democracy and the Second Assembly will complement each other by working as participatory democracy.

Aim; Not to repair parliamentary democracy, but to create a new system through forums where the public directly participates and to ensure that it works with parliamentary democracy. This system beyond political parties will end the polarization in society and expand the scope of politics, as it will be problem-oriented. Politics will no longer be a fight to come to power, stuck between political parties, without the presence of the public. In democracy based on participation, politics will be produced by the people. As we have seen in other examples around the world, decisions made with the participation of the oppressed, the poor and the excluded in society will reduce income inequality, prevent poverty and give people a breather. Supporting this system with production cooperatives by organizing the producers and the participation of the public in production will place the system on a solid social economic base. 

There are participatory democracy experiences in many places in Turkey. Bursa Nilüfer Municipality, Eskişehir Odunpazarı Municipality, Silopi Municipality, Dersim Ovacık Municipality and many other places. Each municipality has its own conditions, but the goal is the same. Establishing a participatory democracy. Compiling all these good examples will guide future studies. 

If local democracy is to be talked about in Turkey, first of all, it is necessary to save municipalities from trustees. 

What needs to be compiled is not only good practices, but also international documents that outline the framework of participatory democracy. One of the most important of these is the decision of the Committee of Ministers of the Council of Europe, of which Turkey is a member, titled "Participation of Citizens in Local Public Life" dated 21 March 2018. The decision states:

"Participatory democracy contributes to and complements representative and direct democracy by making democratic institutions more responsive to the demands of the people. Thus, it creates inclusive and stable societies."

The decision also stated that the right of citizens to participate in decisions affecting them is a common democratic principle of all member states of the Council of Europe.  It is stated that there is a principle and that this right will be used most effectively locally.

The decision explains in detail what member states must do to participate. These include establishing structures that will ensure participation, giving importance to civic education, and ensuring that local and national administrators have sufficient capacity to encourage citizens to participate . Another point emphasized is that member states should use every opportunity for functional decentralization and the responsibility of local governments should be increased. It is important that this decision, which is also accepted by Turkey, be translated into Turkish immediately, distributed to local governments and implemented.

The European Charter of Local Governments, to which Turkey is a party, and the decision of the Committee of Ministers mentioned above are important documents in terms of indicating Turkey's international obligations in the field of local democracy. Although Türkiye is a country that does not recognize its obligations in the field of international law and refuses to comply with them. But it is still beneficial for society to know these obligations.

In addition, the "Good Practices Guide for the Participation of Civil Society in Decision-Making Processes", adopted at the International Non-Governmental Organizations (INGO) Conference held in 2019, is also an important guiding document.

After the 2023 elections, great despair arose in society. People began to think that they were doomed to Turkey's one-man regime and the religiously based, authoritarian, neo-liberal regime that this regime wanted to build. In order to overcome this despair, it is necessary to put a radical, courageous option before society. The upcoming local elections are an important opportunity in this regard. It is important to make good use of this opportunity and present a local democracy option to the public. The Local Democracy Conference outlined such an option in detail. It opened a new door of hope. As our experiences show, the construction of a new democracy in Turkey must pass locally.