"Uzun yıllardır, Türk İslam medeniyetinin kuruluşuna katkı veren pek çok tarihi şehri ziyaret etme fırsatım oldu. Urumçi ve Kaşgar, içimde hep ukde olarak kalmıştı. Nihayet, Çin'deki temaslarım vesilesiyle bu iki kadim şehri de ziyaret ettim," diye tweet attı Dışişleri Bakanı Hakan Fidan merakla beklenen Sincan Uygur bölgesini ziyaretinin ardından.

Bu vesile Sayın Bakan'ın cebinde ziyaret etmek istediği bir şehirler listesiyle dolaştığını öğrenmiş olduk. Listeye iki çentik daha atmış oldu. Açıkçası biz daha çok, Uygur Türklerine dair gözlemlerini iletmesini beklerdik ama siyasi mesaj yerine ziyaretin turistik tarafını öne çıkartarak, Çin'e bir çiçek daha atmayı tercih ettiği anlaşılıyor.

Bu hassas konuya devam etmeden önce Çin - Türk ilişkilerine bir göz atmakta fayda var.

Genelde ilişkilerde ekonomik boyut ön plana çıkıyor ancak ekonomik işbirliğinin çok rahat ilerlediğini söylemek kolay değil. Çin'in tek kuşak tek yol politikasının ilk dönemleri, AK Parti iktidarının büyük altyapı yatırımlarına kalkıştığı döneme rast gelince, Pekin'in yatırım iştahı kabardı. Ancak Çinlilerle iş yapmak o kadar kolay değil. İki ülkenin iş yapma kültürleri uyuşmayınca, Çin'in yatırımları sınırlı kaldı. Ancak 2000'li yılların ortasından itibaren Türkiye'nin Çin'den ithalatında patlama yaşandı. 2024 itibariyle 48 milyar dolarlık ticaretin yaklaşık 3,5 milyar dolarlık bölümü Çin'e ihracatı oluşturuyor.

Çin'le ilişkilerin kapsamlı bir değerlendirmesi için Ceren Ergenç ile Derya Göçer hocaların detaylı raporunu okumanızı tavsiye ederim.

Çin'le ticaret açığının kapanması çok zor

Çin'le işbirliği imkanları arttırılabilir; ancak ticarette dengeleme sağlanması çok zor, zira Türkiye'nin Çin'e sunabileceği çok fazla ihraç ürünü yok.

Turizmin arttırılması yaraya kısmen pansuman olabilir. Hızla büyüyen ve zenginleşen Çinli orta ve üst sınıfların artan dış turizm talebinden pay kapılabilir. Ancak hem daha fazla tanıtım hem de Çin devletinin kendi vatandaşını teşvik etmesi gerekiyor. Bunun için de ilişkilerde havanın olumlu olması önemli.

Dışişleri Bakanı Fidan'ın da ilişkilerde balayı havası yaratmak için elinden geleni yapmaya çalıştığı anlaşılıyor. Bu amaç için Çin'in Uygur Türklerine reva gördüğü uygulamalardan rahatsızlık duyulmuyormuş gibi, Sincan Özerk Bölgesi'ne de gitmesi ne kadar doğru oldu tartışılır.

Çin'in Uygur siyasetine alet olmak

İç siyasete dönük olarak "bakın biz soydaşlarımızla ilgileniyoruz" mesajının, pazar yerinde yaşlı teyzenin elini öpmenin ötesine gitmesi gerekmez mi?

"Bölgeye gitmesi Çin'in asimilasyon politikasına destek diye yorumlanır," dedi, emekli büyükelçi Halil Akıncı. Türk Devletleri Teşkilatı'nın kuruluşunda önemli rol oynamış ve genel sekreterliğini yapmış olan Büyükelçi Akıncı'ya göre, Fidan'ın Çinli muhataplarına, "Uygur Türk bölgesine soydaşların kimliklerini korumalarına destek olunduğu zaman gitmeyi tercih ederim," demesi gerekirdi.

Görüşünü sorduğum bölgeyi tanıyan bir başka büyükelçi de Fidan'ın bölgeye gidişinin bir göz boyama egzersizi olduğunu vurguladı. Çin devletinin Uygur Türklerinin "mutlu mesut yaşadığı" senaryosuna alet olunması Türk diasporasını da rahatsız etti. Urumçi ve Kaşgar için "Türk İslam" şehirleri tanımlamasını kullanması zevahiri kurtarmaya yetmedi."Soydaşlarımızın Türk topraklarında Çin aleyhine faaliyette bulunmasına göz yummayız. Ama onlara reva gördüğünüz muameleye dönük her daim hassas olmaya devam edeceğiz. Bu bizim ekonomik ilişkilerimizi geliştirmemize engel olmamalı," şeklinde özetlenebilecek bir duruş daha vakur, iktidarın çok sevdiği söylemle daha "milli" bir duruş olabilirdi.

"Turistin gelsin arabaların gelmesin"

Öte yandan Çin makamları tarafından hiçbir zaman tasvip görmemiş bir önceki iş insanı büyükelçinin, heyette baş köşede olması, Pekin'deki temaslarda Dışişleri Bakanı'nın sağında oturtulmasını anlamak da mümkün değil. Şu anda görev başında bulunan büyükelçi neden ikinci plana atılır, muamma.

Ancak çok daha garip ve açıklaması zor hadise Fidan Çin'den döndükten sonra gerçekleşti. Fidan'ın yurda dönmesinden 24 saat sonra, Ticaret Bakanlığı Çin araçlarına ağır vergi getirdi. Ülkenin Dışişleri Bakanı ekonomik ilişkileri geliştirmek için Çin'e gitsin, döndükten sonra ticaret bakanın ticarete darbe vuracak cezai bir uygulama getirsin. Bakanlıklar arasında hiç mi eşgüdüm yok? Şükür, Ticaret Bakanlığı bu adımı Fidan Çin'deyken atmadı. Emekli büyükelçi Selim Yenel'in de yazdığı gibi, bu tür durumlarda mütekabiliyetten geri kalmayan Çin'den bir karşı salvo beklemek gerekir.

Neticede Çinlilere "turistin gelsin ama arabaların kalsın" demiş olduk. Bana öyle geliyor ki, bu saatten sonra Çin'den turizm patlaması beklememek gerekir.

BRICS muamması

Bu arada Bakan'ın Çin ziyareti Türkiye'nin BRICS'e dönük ilgisinin bir kez daha gündeme gelmesine vesile oldu. Fidan'ın BRICS üyeliğine dair bir soruyu "neden olmasın" diye yanıtlaması, 'Türkiye BRICS'e resmen katılmak istiyormuş' gibi lanse edildi. Ancak Ankara'nın üye olmak için resmen başvurduğuna dair resmi yada gayri resmi bir açıklama yapılmadı. Bilerek mi muğlak bırakılıyor yoksa sürecin acemice yönetilmesiyle mi karşı karşıyayız emin olamıyorum.

Dışişleri Bakanı Fidan'ın katıldığı BRICS+ toplantısının ardından Türkiye'nin "üyeliğine" dair herhangi bir açıklama yapılmadı.

Fidan toplantı sırasında "BRICS'le işbirliğimize önem veriyoruz" dedi. Çin delegesi, "Biz kendi aramızda ticareti arttırmak için bir aradayız. Siz bize ticari engel getirdiniz, bu nasıl bir işbirliği anlayışı" diye sitem etmiş midir?

Kaan Kutlu Ataç hocanın dikkat çektiği gibi, BRICS'in bir web sitesi bile yok. Bu aşamada ne olduğu, nereye evrileceğini öngörmek için erken. Ama hiç kuşku yok ki, Türkiye'nin BRICS'e ilgisi, Batı'dan uzaklaşma çabası olarak okunacaktır. ABD'nin Ankara Büyükelçisi Jeff Flake, Türkiye'nin BRICS üyeliği yönünde adım atmaması ümidini dile getirmiş.

Açıkçası Batılı ülkelerin Türkiye'nin "alternatif arayışında" kendi rollerini gözden geçirmeleri gerekir.

Türkiye'nin demokratik ülkeler kampında kalması için özel bir gayret içinde olmadıkları gibi tam tersine neredeyse Türkiye'yi BRICS'e doğru itiyorlar. Örneğin ABD demir çelikte getirdiği gümrük vergisini kaldırmamakta diretirken, Avrupa Birliği, gümrük birliğinin yenilenmesi için müzakerelere başlamak gibi milimetrik bir açılımda dahi bulunmuyor.

Türkiye'nin BRICS'e ilgisi bu anlamda aslında Batı'ya verilmek istenen bir mesaj gibi okunabilir mi?

Devletin ilgili kurumlarının tüm paydaşlarla bir araya gelip, en ince ayrıntısının düşünülüp, dikkatlice kurgulanmış bir siyaset izlediği sonucuna varmak güç. Ortaya daha çok, eşgüdümden uzak, oradan oraya savrulan yalpalayan bir görüntü çıkıyor. Her şeyden yararlanma açıkgözlülüğü sonuçta hiçbir şeyden yararlanamama gibi bir durum yaratmasın da...

"For many years, I have had the opportunity to visit many historical cities that contributed to the establishment of the Turkish-Islamic civilization. Urumqi and Kashgar have always remained in my heart. Finally, thanks to my contacts in China, I visited these two ancient cities," tweeted the Minister of Foreign Affairs. Hakan Fidan after his highly anticipated visit to the Xinjiang Uyghur region.

On this occasion, we learned that Mr. Minister was walking around with a list of cities he wanted to visit in his pocket. It made two more notches on the list. Frankly, we would have expected him to convey his observations about the Uyghur Turks, but it seems that he preferred to throw another flower at China by highlighting the touristic side of the visit instead of a political message.

Before continuing on this sensitive issue, it is useful to take a look at Sino-Turkish relations.

Generally, the economic dimension comes to the fore in relations, but it is not easy to say that economic cooperation progresses very smoothly. When the early stages of China's one belt, one road policy coincided with the period when the AK Party government attempted large infrastructure investments, Beijing's investment appetite increased. However, doing business with the Chinese is not that easy. Since the business cultures of the two countries did not match, China's investments were limited. However, since the mid-2000s, there has been an explosion in Turkey's imports from China. By 2024, approximately $3.5 billion of the $48 billion trade will be exports to China.

For a comprehensive evaluation of relations with China, I recommend you read the detailed report of Ceren Ergenç and Derya Göçer .

It is very difficult to close the trade deficit with China

Cooperation opportunities with China can be increased; However, balancing trade is very difficult because Turkey does not have many export products to offer to China.

Increasing tourism may be a partial dressing to the wound. It can gain a share from the increasing foreign tourism demand of the rapidly growing and wealthy Chinese middle and upper classes. However, both more publicity and the Chinese state need to encourage its own citizens. For this reason, it is important to have a positive atmosphere in relationships.

It seems that Foreign Minister Fidan is also trying to do his best to create a honeymoon atmosphere in relations. It is debatable how appropriate it was for China to go to the Xinjiang Autonomous Region for this purpose, as if it was not disturbed by the practices it imposes on the Uyghur Turks.

Being a tool for China's Uyghur politics

Shouldn't the message of "look, we care about our compatriots" regarding domestic politics go beyond kissing the old lady's hand in the marketplace?

"Going to the region would be interpreted as supporting China's assimilation policy," said retired ambassador Halil Akıncı . According to Ambassador Akıncı, who played an important role in the establishment of the Organization of Turkish States and served as its general secretary, Fidan should have said to his Chinese interlocutors, "I would prefer to go to the Uyghur Turkish region when the compatriots are supported to preserve their identities."

Another ambassador who knows the region, to whom I asked his opinion, emphasized that Fidan's visit to the region was an eye-washing exercise. The Chinese state's use of the scenario that Uyghur Turks " live happily" also disturbed the Turkish diaspora. His use of the definition of "Turkish-Islamic" cities for Urumqi and Kashgar was not enough to save the appearance. A stance that can be summarized as "We do not condone our compatriots' activities against China on Turkish territory. But we will always continue to be sensitive to the treatment you see fit for them. This should not prevent us from developing our economic relations." It could have happened.

"Let the tourists come, but not the cars"

On the other hand, it is not possible to understand why the previous businessman ambassador, who was never approved by the Chinese authorities, was in the leading position in the delegation and was seated to the right of the Minister of Foreign Affairs during the contacts in Beijing. It is a mystery why the ambassador currently on duty is relegated to the background.

However, a much more strange and difficult to explain incident took place after Fidan returned from China. 24 hours after Fidan returned home, the Ministry of Commerce imposed heavy taxes on Chinese vehicles. Let the country's Minister of Foreign Affairs go to China to improve economic relations, and after returning, the Minister of Commerce should introduce a punitive measure that will hit trade. Is there no coordination between ministries? Thank God, the Ministry of Commerce did not take this step while Fidan was in China. As retired ambassador Selim Yenel wrote, in such situations, a counter-salvo should be expected from China, which does not shy away from reciprocity.

As a result, we told the Chinese, "Let your tourists come, but keep your cars." It seems to me that we should not expect a tourism boom from China from now on.

BRICS conundrum

Meanwhile, the Minister's visit to China brought Turkey's interest in BRICS to the agenda once again. Fidan's answer to a question about BRICS membership by saying " why not?"was presented as if 'Turkey wants to officially join BRICS'. However, there has been no official or unofficial statement that Ankara has officially applied to become a member. I'm not sure whether it's being left vague on purpose or whether we're dealing with inexperienced management of the process.

After the BRICS+ meeting attended by Foreign Minister Fidan, no statement was made regarding Turkey's "membership".

Fidan said during the meeting, "We attach importance to our cooperation with BRICS . " Did the Chinese delegate reproach him by saying, "We are together to increase trade among ourselves. You have imposed a trade barrier on us, what kind of understanding of cooperation is this?"

As Kaan Kutlu Ataç points out, BRICS does not even have a website. At this stage, it is too early to predict what it is and where it will evolve. But there is no doubt that Turkey's interest in BRICS will be interpreted as an effort to move away from the West. US Ambassador to Ankara Jeff Flake expressed his hope that Turkey would not take steps towards BRICS membership.

Frankly, Western countries need to review their own roles in Turkey's "search for an alternative" .

They are not making a special effort to keep Turkey in the camp of democratic countries, on the contrary, they are almost pushing Turkey towards BRICS. For example, while the USA insists on not abolishing the customs duty on iron and steel, the European Union does not even make a millimetric initiative such as starting negotiations for the renewal of the customs union.

In this sense, can Turkey's interest in BRICS be read as a message to the West?

It is difficult to conclude that the relevant institutions of the state come together with all stakeholders and follow a carefully constructed policy with every detail considered. What emerges is more of a wobbly image that is far from coordination and drifts from place to place. Although the greed of benefiting from everything does not result in the result of not being able to benefit from anything...