Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası geçtiğimiz hafta enflasyon tahminini güncellediği yeni raporunu yayınladı. Böylece enflasyon tahmini ikinci defa güncellenmiş oldu. Öte yandan maliye politikası ayağında da bazı politikalar yürürlüğe girdi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, kamuda tasarruf tedbirlerini dün ilan etti. Toplumdaysa enflasyon politikasında şüpheci bir tutum hakim. TCMB’nin enflasyon tahmini gerçekçi mi? Açlık sınırının altında kalan asgari ücrete zam yapmadan enflasyonla mücadele etmek ne anlama geliyor? Hükümetin ekonomi programında eksik noktalar neler? Merkez Bankası neden piyasadan dolar alıyor? Mevduat faizlerinde son bir haftada görülen düşüş eğilimi sürecek mi? Açıklanan tasarruf önlemlerinin eksik noktaları neler? Bu soruları TOBB ETÜ öğretim üyesi, Eski Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Fatih Özatay’a sorduk.

Özatay’a göre hükümetin uyguladığı ekonomi programı yarım, şayet program yapısal reformları da içerecek şekilde düzenlenseydi, asgari ücretliye ve yoksul kesimlerin gelirine dokunmadan da enflasyonla mücadele edilebilirdi.

TOBB ETÜ öğretim üyesi, eski Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Fatih Özatay

İlk olarak 9 Mayıs’ta yapılan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) II. Enflasyon Raporu değerlendirmesinden başlamak istiyorum. Merkez Bankası bir önceki toplantıdaki yıl sonu enflasyon beklentisini iki puan yükselterek yüzde 36’dan yüzde 38’e çıkardı. Öte yandan TCMB’nin piyasa katılımları anketi yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 44 olarak görülüyor. TCMB’nin yıl sonu tahminini yakalayabileceğini düşünüyor musunuz?

TCMB tahmin güncellemesinde şöyle bir sorun var: Hedef yok. Orta vadede bir yüzde 5 hedefi var, ancak 2024 ve 2025 için hedef yok. Banka dedi ki “benim hedefim yok, ama benim tahminlerimi ara hedef gibi alabilirsiniz”. Burada şunu sormak lazım, hedef değiştirilir mi, üstelik söylediğiniz hedefe 6 ay kalmışsa? O zaman hedefin kredibilitesi kalır mı? Bence ortada böyle bir açmaz var.

Bu konuda TCMB’yi eleştiriyorum, ama bu tamamen bankanın günahı değil, çünkü yasa uyarınca hedefini hükümetle beraber belirliyor, hükümet belirliyor. Hükümet istemiyorsa, 'hedefim bu' diyemez, onun için tahmin açıklıyor.

Öte yandan yüzde 36’dan yüzde 38’e çıkardı, itibar mı kaybetti? Hayır, çünkü hâlâ güven aralığının içinde ve 2025’te tutturacağım diyor. Ben tahminin tutabileceğini düşünüyorum. Yüzde 42 üst sınırı, MB yüzde 38’e yuvarladı, medyanı 38 aldı, diyelim ki yüzde 40 oldu. Yüzde 65'lerden yüzde 40’a düşecek. Bence olabilir, ama koşullu bir evet diyorum.

Nedir o koşullar?

Üç koşul var bunun için. İlk olarak, bu politikadan vazgeçilmeyecek, erkenden faiz indirilmeyecek. İkincisi, TEPAV raporları önlem alınmazsa bütçe açığının artacağını söylüyor. Bütçe açığını azaltıcı önlemler alınmalı. Üçüncüsü de durup dururken bir gecede TCMB’nin Başkanı değişmemeli, değişirse bu iş olmaz. Bunların olması şartıyla devam edilebilir. Yurtdışındaki gelişmeler de olumsuz gitmiyor, ama çok fazla etki etmiyor. MB’nin güncellemesinin bir nedeni yok. İkincisi MB ile AB Merkez Bankası faiz artırımının sonuna geldiler, faizi düşürecekler. Buysa bizim gibi ülkeler açısından yabancı kaynak, dış sermaye için olumlu. Enflasyon açısından iyi. Jeopolitik gerilim ve risklerde de büyük bir sıçrama olmazsa 40-42 tutabilir.

'PROGRAM YARIM, YAPISAL REFORMLARA DÖNÜK UNSURLARDAN YOKSUN'

Merkez Bankası Raporu ve Fatih Karahan’ın sunumunda dikkat çeken bir vurgu ücretler. Dahası Karahan asgari ücretin temmuz ayında güncellenmemesi gerektiği konusunda hükümete bir mektup da yolladı. Öte yandan Türk-İş’in açıkladığı açlık sınırı raporunu incelediğimizde açlık sınırının şimdiden 17.725 liraya yükselerek asgari ücretin üzerine çıktığını biliyoruz. Şayet bir güncelleme olmazsa asgari ücretin açlık sınırının çok altında kalacağı açık. Dahası Türkiye’de asgari ücretle ve ona yakın seviyede çalışan oranının yüzde 50’nin üzerinde olduğunu biliyoruz. Bu durumda uygulanan bu enflasyonla mücadele toplumun bir kısmının açlık ve yoksullukla mücadelesi anlamına gelmez mi? Buradaki artık ezberlenmişçesine dile getirilen ücretler vurgusunu nasıl değerlendirirsiniz?

TCMB’nin ikinci açmazı bu bence. Karahan’ın mektubunu köşemde eleştirmiştim. Burada biraz programa bakmak lazım. Doğru yönde gitmekle beraber program eksik. Örneğin yapısal hiçbir kısım yok. İhale yasası ve bunun bütçeye etkisi üstüne bir şey yok. Olur olmaz yerde harcama yapılırsa bütçe açığı artar. Yolsuzlukları engelleyecek şekilde bir ihale yasası gerekiyor. İmar yasasıyla ilgili bir başlık da yok. Kat sayısının 5 ile sınırlandırılması gereken yerlerde 15-20 kata izin veriliyor. Buraya rezidans, AVM yapılıyor. Kaynaklar oraya gidiyor. Ama yapısal reform diyorsak bunların da üstünde bir başlık var: Hukuk. Hukuk sisteminin daha hızlı ve adil olması için adım atılıyor mu, hayır. Bir başlık daha söyleyeyim: Bu yapısal reformlar içinde TÜİK ile ilgili bir şey var mı, yok. TÜİK ile ilgili 5 yıl önce böyle bir durum yoktu, bugün var. Saydıklarımın hepsi enflasyonla ilgili. Bir kısmı güven, bir kısmı bütçe gideriyle ilgili, ama en önemlisi hukukun adil çalışması. Bunlar olmayınca program yarım oluyor ve faiz artışı, vergi artışı, harcama azaltmasına dayanmış oluyor. Başka bir anlatımla kemer sıkma…

'YAPISAL REFORMLAR PROGRAMDA OLSAYDI KEMER SIKMAYA GEREK KALMAZDI'

Oysa diğerleri de olsa risk primi de daha fazla ve hızla düşecek, faiz de bu seviyeye çıkmayacaktı. Öyle bir şey olsaydı zaten kemer sıkma olmazdı. Riski, belirsizliği azalttığınız ortam daha rahat yatırım yapılabilir bir ortam olurdu. Mesela 2002’de enflasyon ocakta yüzde 72’ydi, yıl sonunda 29’a düştü. İki sene sonra 6’ya düştü, sürekli düştü. O ortamda Türkiye ekonomisi ortalama yüzde 7 büyüdü. Demek ki kemer sıkma olmadan dış koşullar da uygunsa enflasyonu düşürebilirsiniz. Öyle bir ortamda ücretlilerden feragat istemezsiniz ya da enflasyon zaten hızla düşüyorsa onlardan da bir miktar daha az ücret artışı isteyebilirsiniz.

'ASGARİ ÜCRETE ZAM YAPMAMAK KÖTÜ BİR ENFLASYONLA MÜCADELE YÖNTEMİDİR, GELİR ADALETİNİ BOZAR'

Bugünkü duruma bakarsak, nisan ayı itibariyle açlık sınırının altında bir asgari ücret var, yıl sonuna kadar da ikisi arasındaki makas açılacak. Çalışanların yarıdan fazlası asgari ücret alıyorsa, o zaman onların sırtından bu iş olmaz. Elbette enflasyonun hizmet enflasyonuyla ilişkisi var. Olgu bu, buna gözümüzü kapatamayız. Ama burada bir sorun var. Niye mesela vergi artışlarına gidilmiyor? Bir takım gelir garantileri var. Uçak inmeyen hava limanlarının, geçilmeyen yolların garantilerinden neden feragat edilmiyor? Asgari ücrete zam yapmamak kötü bir enflasyonla mücadele yöntemi, gelir adaletini bozar. İşte bu kemer sıkma. Oysa tam bir programınız olsa kemer sıkma az olacak ya da gelire göre kemer sıkacağız. Belki yoksulun kemer sıkmasına gerek kalmayacak, servet vergisi gibi yöntemlerle en yoksul kesimi gözeteceksiniz.

Fatih Özatay, Gazete Duvar yazarı Mühdan Sağlam’ın sorularını yanıtladı.

Mektubu nasıl değerlendirirsiniz?

Para politikası tamam doğru yönde, faizin seviyesi doğru, ama çok geç kalmış. Cumhurbaşkanlığı seçimi mayısta bitti ancak faiz için yavaş ve kademeli bir yol izlendi. Oysa çok daha hızlı artırılabilirdi. O zaman kur 20’den 30’a çıkmaz, enflasyon da bu kadar artmazdı. Asgari ücret de açlık sınırının altında kalmazdı. Faizleri de bu kadar yükseltmek gerekmezdi. Hatalar yapıldı. Sonuçta gelinen yer tamam faiz açısında fena değil, ama bu iş tek bir faiz ve vergi artışına kalıyorsa, o zaman mektup yazıyorsunuz. O mektupta insan, bütçede şu şu önlemlerin alınması, gelir artırıcı önlemlerin alınması, asgari ücrete yük binmemesi" gibi öneriler bekliyor. Asgari ücrete gelene kadar başka kalemler de var. MB kanun uyarınca hükümetin danışmanı, bunu önerebilir. Bunu açıkça söyleyemiyorsa daha anlaşılır şekilde anlatabilirdi. O kısmı programın açmazını gösteriyor. Programın eksik olması TCMB’nin elinde olan bir şey değil.

Yine ücretler ve enflasyon vurgusuyla talep ayağına gönderme yapılırken arz ayağında yaşananların gıda, özellikle kırmız et fiyatlarına gönderme yapılarak değerlendirildiğini gördük. Merkez Bankası Raporunda gıda enflasyonu 2024 sonu tahmini yüzde 34,6'dan yüzde 35,5'e çıkarıldı. Buna karşın özellikle lokanta, restoran ve otellerde, enflasyondaki artış, ücretlerdeki artış, elektrik-gaz gibi giderlerdeki artış gerekçesiyle (ki bu kalemlere son üç ayda zam gelmedi) fiyat algısının neredeyse kaybolduğu bir fiyatlama davranışı görüyoruz. Bu fahiş fiyat artışları, enflasyona ücretler kadar etki etmiyor mu? Bu konunun gündeme gelmeyişini nasıl değerlendirirsiniz?

Uzmanlar değiniyor özellikle tarım alanlarının daralmasına, uygulanan tarım politikasının bazı ürünlerin ekilmesinde geciktirici ve azaltıcı etkisine dikkat çektiler. Önemli bir ayak arz. Arzın önemli unsuru üretimde ithal girdi, ara mal ithalatı. Dolayısıyla onun maliyeti de önemli. Döviz kurunun böyle bir etkisi de var. Fiyatlar öte yandan TCMB kuru doğal yolla kontrol edebiliyorsa, enflasyonun altında artırabiliyorsa aslında bu konuda yardımcı oluyor. Sonuçta daha çok talep üstünde duruluyor.

'ENFLASYONDAN ŞİKAYET EDEN İŞVEREN GÖRDÜNÜZ MÜ?'

Ancak bu ortamda neredeyse her kalemde gördüğümüz enflasyonun çok üstündeki fiyat artışlarına bir şey söylenmiyor olması dikkat çekici değil mi?

Evet, burada bazı sektörlerde kâr oranlarından feragat edilmiyor, hatta kâr oranları yükseliyor. Dünyada bunun örnekleri de var. Burada şunu söylemek gerekiyor, işveren maliyetini olduğu gibi yansıtabiliyorsa hatta kâr oranlarını artırabiliyorsa, onun da kusuru var. Siz enflasyondan şikayet eden işveren gördünüz mü? Ücretten şikayet ediyor, kurdan şikayet ediyor, vergi istemiyor ama işveren enflasyondan neden şikayet etmiyor? Esnaf edebilir, ediyor da zaten, ancak orta ve büyük işveren şikayet etmiyor, çünkü maliyet artışını fiyatlarına yansıtabiliyor, talep de fena değilse niye şikayet etsin ki, bu onunla da ilgili bir durum.

Enflasyon yüksek olduğu zaman en büyük dertlerden biri mal fiyatındaki artış. Burada zor olan TCMB kâr oranlarını düşürmek için ne yapacak? Talebin üstüne, kurun üstüne, ücret artışının üstüne gitmek daha kolay. Arzın üstüne gitmek daha çok rekabete dönük düzenlemeyle ilgili. Ona yönelik politika geliştirmek daha zor. IMF de kâr oranlarına dikkat çekti, bu konu ciddi bir biçimde gündemde. Bu önemli bir unsur bence.

'TCMB, EKSİ REZERVİN YARATTIĞI GÜVEN SORUNUNU HAFİFLETMEK İÇİN, REZERVİNİ ARTIRMAYI TERCİH EDİYOR'

Doların ne olacağı, ekonomi denildiğinde akla gelen sorulardan biri. Spekülatif biçimde bazı ekonomistler ve toplumda yaygın olarak seçimlerin ertesinde dolarda tıpkı 2023 Mayıs seçimi sonrası gibi dolarda bir tırmanışın olacağı kanaati hakimdi. Ancak bu olmadığı gibi Merkez Bankası döviz aldı. Seçim sonrası 45 günde toplam 42 milyar dolar aldı, hatta cuma günü günlük alım 4 milyar dolara çıktı. İlk olarak dolar olması gereken seviyenin altında mı? Merkez Bankası bu nedenle mi dolar alıyor? Şayet öyleyse neden doların düşmesine izin verilmiyor? Burada bir seviye mi gözetiliyor?

Toplumun hafızası hem 2021’de olanlar hem de 2023 seçimleri sonrası yaşananlar konusunda taze. Mayıs seçimlerinde, ödeme krizi dengesinin eşiğinde doları tuttular. Politika tamamen geride bırakılınca faiz de biraz geç artırılınca kur tutuluyordu, sonrasında arttı. Yine aynı paralellik kuruldu, şimdi de seçim var, yine aynı şey olacak kanaati oluştu. Ancak bu olmadı, çünkü o zaman faiz yüzde 8’deydi, enflasyon 50-60’ta. Şimdi faiz 50’de kur niye artsın?

TCMB niye dolar alıyor sorusuna gelirsek, şöyle MB'nin en büyük sorunlarından biri eksideki döviz rezervi. Program da yarım olunca bizim ülkelerde bir takım ölçütler var, uluslararası yatırımcılar, döviz rezervini kısa vadeli borçlarınıza oranlıyor, ithalatınıza oranlıyor. Bir de yurtiçinde de rezervin ekside olması çok gündeme geldi. 60 milyar dolar olsa sokaktaki vatandaş ilgilenmez, ama eksi 60 olunca “ne oluyor, bankanın kasası boşalmış” diyor. Dolayısıyla gelinen süreçte bu hem yurtiçinde hem yurtdışında güvensizlik yaratıyor. Programın önündeki en önemli engellerden biri güveni sağlamak. Döviz rezervi bunlardan biri, o zaman döviz rezervini artırması gerekiyor. Bu nedenlerle TCMB diyor ki ben döviz rezervini artırayım, artık faiz yükseldi, dışardan da giriş olacak. Şimdiye kadar bunu bankalarla yapıyordu, swap yapıyordu. Ancak bunlar net rezerve yansımıyordu. Şimdiyse kalıcı döviz alıyor. İsterse yarın kullanır isterse 3 yıl sonra kullanır. Bunun karşılığında lira çıkıyor. Tüm koşullar ideal olsa zaten kur, enflasyona yardımcı olacak düzeye gelirdi. Türkiye büyük bir ekonomi, çok fazla dış kaynak girişi olurdu. O zaman zaten döviz fışkırırdı.

Peki burada bir zamanlama sorunu mu var, yani TCMB erken mi davranıyor?

Bu alternatifler arasında bir seçim. Burada mesele, enflasyon tam düşmeden döviz alınıyor olması. O da güven problemine dayanan bir unsur. İlk alternatif şu olabilir, faiz yüksek, döviz geliyor, gelen dövizi almazsınız. Böylece kurun ve enflasyonun aşağı gitmesini bekleyip ertesi ay daha hızlı faiz düşürebilirsiniz. İkinci alternatif döviz almak. O zaman piyasaya lira çıkıyor, onu sterilize etmek için faizin belli bir düzeyde olması lazım. Dahası bu kura yansımadığı ya da daha az yansıdığı için, enflasyon da düşmediği için faizi yine hızlı düşüremiyorsunuz. 2003’te bunu yapabiliyorduk, çünkü enflasyon hızla düşüyordu. Buradaysa enflasyon hâlâ düşmedi. TCMB burada güven sorununu aşmak için rezervi artırmayı tercih etmiş. Güven problemi var bunun bir boyutu rezerv, bunu artırmam gerekiyor diyor. Öte taraftan enflasyonun düştüğünü göstermem lazım, faiz yüksek. Enflasyon düşerse faizi düşüreceğim bir süre sonra. Bu yöntemlerde anlaşılan MB açısından eksi rezerv ağır basmış, bu alternatifi tercih etmiş. Sonuçta gidişat fena değil, enflasyon açısından yolunda.

Fatih Özatay, Mehmet Şimşek'in duyurduğu tasarruf tedbirlerinin niyet açısından olumlu ancak eksiklikleri olduğunu söyledi.

Bahsettiğimiz dolar alımının bir başka yansıması şu şekilde oluyor, sonuçta banka bu doları ücretsiz almıyor, karşılığında piyasaya lira veriyor. Piyasaya enjekte edilen bu liraysa mevduat faizlerine yansıyor. Örneğin geçtiğimiz haftaya göre mevduat faizlerinin yüzde 2 civarında gerilediğini görüyoruz. Neden mevduat faizi gerilesin isteniyor? Faiz sebep enflasyon sonuç denklemini bir kenara bıraktığımıza göre mevduat faizlerinde sizce akıllardaki seviye ne olabilir? Mevduattan kaçışa neden olabilir mi?

Olmaz bence. Orada karmaşık sorunlar var. Eksi rezerv olunca mecburen rezerv artırıyorsunuz. Onun karşılığında lira çıkıyor. Onu çekmeniz gerekiyor, bir faiz koridoru var. Eskiden bankalar sizden borç alırken 50 ile 53 arasında faiz uygulanıyordu. Şimdi sistemde likidite fazlası olursa çektiğiniz zaman o da 50’nin altında kalıyor o da mevduata yansıyor. İkincisi döviz cinsi krediler artıyor, lira cinsi mevduat toplama ihtiyacı azalabilir.

'BELİRLİ BİR SÜRE MEVDUAT FAİZLERİNDE DÜŞÜŞ OLMAMALI'

Bir de buna stopajdaki artış eklendi. Bütçeye gelir getirmesi için yapıldığını biliyorum, ancak erkendi. Enflasyon temmuz-ağustosta düşecekti. Bunların hepsi birbiriyle çelişiyor. Hayatta böyle iki şey istiyorsunuz ama birinden biraz feragat edeceksiniz. Bununla beraber mevduat faizi önemli, geç arttığı için yeni yeni ivmeleniyor. Dövize talebin geriletilmesi için bunun devam etmesi gerekiyor. Yerleşiklerin talebi azalmalı, lira tercih edecekler ki program başarılı olsun. Program başarılı olduğu ölçüde liraya geçiş artar liraya geçiş arttıkça program başarılı olur.

Mevduat faizi kısa vadeli olduğu için ilk olarak, yıl sonu enflasyon beklentisine değil, faiz getirisi enflasyonun üstünde mi ona bakıyorsunuz. Mevduat faizi enflasyonun altında kalırsa, insanların bir kısmı gidip ihtiyaçlarını önceden alır. Belli bir süre mevduat faizinde düşüş olmamalı.

'TASARRUF TEDBİRLERİNDE NİYET OLUMLU AMA EKSİKLER VAR'

Son olarak Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek dün kamuya dönük bazı tasarruf tedbirleri açıkladı. Bu önlemleri nasıl değerlendiriyorsunuz?

Bu bir niyet ve bütçe açığı azaltılmaya çalışılıyor, ancak önemli olan uygulama. Niyet açısından olumlu, uygulama önemli. Bazı eksikleri de var tedbirlerin, örneğin kamu özel işbirliğine verilen garantiler var, bunlara dönük bir madde yok ki bunların bir kısmı gelir garantili veya döviz cinsinden/kura endeksli. Vergiye dönük de bir düzenleme yok. Örneğin neden sözleşmeleri bitince kamu personeli servisleri kaldırılıyor, lojmanlar azaltılıyor; kiraları artırılıyor bu memura yük değil mi? Son olarak bu tedbirlerin bütçe açığının önlenmesindeki katkısı ne olacak, Bütçe açığını GSYH'ye oranla ne kadar düşürecek bilmiyoruz.

* Prof.Dr. Fatih Özatay Kimdir?

Fatih Özatay, 1978’de ODTÜ Makine Mühendisliği bölümünden mezun olduktan sonra iktisat alanına yönelmiştir. 1986’da Ankara Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan Özatay, Devlet Planlama Teşkilatı, Hazine Müsteşarlığı ve Merkez Bankası gibi kurumlarda yönetici pozisyonunda çalışmıştır. 2002-2006 arasında Merkez Bankası Başkan Yardımcılığı yapmış ve Para Politikası Kurulu’nda yer almıştır.  Özatay, halen TOBB ETÜ İktisat bölümünde dersler vermekte ve TEPAV Makroekonomi Çalışmaları Programı Danışmanlığını yürütmektedir.

Last week, the Central Bank of the Republic of Turkey published its new report in which it updated its inflation forecast. Thus, the inflation forecast was updated for the second time. On the other hand, some policies came into force on the fiscal policy side. Minister of Treasury and Finance Mehmet Şimşek announced savings measures in the public sector yesterday. A skeptical attitude towards inflation policy prevails in society. Is the CBRT's inflation forecast realistic? What does it mean to fight inflation without increasing the minimum wage, which is below the hunger line? What are the missing points in the government's economic program? Why does the Central Bank buy dollars from the market? Will the downward trend in deposit interest rates seen in the last week continue? What are the shortcomings of the announced savings measures? These questions were answered by TOBB ETÜ faculty member, Former Central Bank Vice President Prof. Dr. We asked Fatih Özatay.

According to Özatay, the economic program implemented by the government is incomplete, and if the program was designed to include structural reforms, inflation could be fought without affecting the minimum wage earner and the income of the poor.

TOBB ETÜ faculty member, former Central Bank Vice President Prof. Dr. Fatih Özatay

The Central Bank of the Republic of Turkey (CBRT) II, which was first held on May 9. I would like to start with the evaluation of the Inflation Report. The Central Bank increased its year-end inflation expectation at the previous meeting by two points, from 36 percent to 38 percent. On the other hand, the CBRT's market participation survey shows year-end inflation expectation as 44 percent. Do you think the CBRT can achieve its year-end forecast?

There is a problem with the CBRT forecast update: There is no target. There is a 5 percent target in the medium term, but no target for 2024 and 2025. The bank said, "I don't have a target, but you can take my estimates as an intermediate target." Here we need to ask, can the target be changed, especially if the target you mentioned is 6 months away? Then does the target have any credibility? I think there is such a dilemma.

I criticize the CBRT on this issue, but this is not entirely the bank's fault, because in accordance with the law, it determines its target together with the government. If the government does not want it, it cannot say 'this is my goal', so the forecast explains.

On the other hand, it increased from 36 percent to 38 percent, did it lose credibility? No, because it is still within the confidence interval and he says he will hit it in 2025. I think your guess might come true. The upper limit of 42 percent was rounded by the Central Bank to 38 percent, the median was 38, let's say it became 40 percent. It will drop from 65 percent to 40 percent. I think it could, but I say a conditional yes.

What are those conditions?

There are three conditions for this. First of all, this policy will not be abandoned and interest rates will not be reduced early. Secondly, TEPAV reports say that if measures are not taken, the budget deficit will increase. Measures should be taken to reduce the budget deficit. Thirdly, the President of the CBRT should not change overnight out of the blue. If he changes, this will not work. It can continue provided that these are present. Developments abroad are not negative either, but they do not have much of an impact. There is no reason for MB to update. Secondly, the Central Bank of Turkey and the EU Central Bank have reached the end of the interest rate increase and will reduce the interest rate. This is positive for foreign resources and foreign capital for countries like us. Good for inflation. It may keep 40-42 unless there is a big jump in geopolitical tension and risks.

'THE PROGRAM IS HALF, IT LACKS ELEMENTS FOR STRUCTURAL REFORMS'

A striking emphasis in the Central Bank Report and Fatih Karahan's presentation is wages. Moreover, Karahan sent a letter to the government stating that the minimum wage should not be updated in July. On the other hand, when we examine the hunger limit report announced by Türk-İş, we know that the hunger limit has already increased to 17,725 lira and exceeded the minimum wage. It is clear that if there is no update, the minimum wage will remain well below the hunger line. Moreover, we know that the rate of workers earning minimum wage or close to it in Turkey is over 50 percent. In this case, doesn't this fight against inflation mean that a part of the society is fighting against hunger and poverty? How do you evaluate the emphasis on wages, which is stated here as if they are memorized?

I think this is the second dilemma of the CBRT. I criticized Karahan's letter in my column. Here we need to look at the program a little. Although moving in the right direction, the program is incomplete. For example, there are no structural parts. There is nothing about the tender law and its impact on the budget. If unnecessary spending is made, the budget deficit will increase. A tender law is needed to prevent corruption. There is no title regarding the zoning law. In places where the number of floors should be limited to 5, 15-20 floors are allowed. Residences and a shopping mall are being built here. Resources are going there. But if we are talking about structural reform, there is a title above all these: Law. Are steps being taken to make the legal system faster and more fair? No. Let me mention one more topic: Is there anything related to TURKSTAT among these structural reforms? There was no such situation regarding TUIK 5 years ago, but it exists today. Everything I mentioned is about inflation. Some of it is about trust, some of it is about budget expenses, but most importantly, the fair operation of the law. Without these, the program becomes incomplete and relies on interest increases, tax increases and expenditure reductions. In other words, austerity…

'IF STRUCTURAL REFORMS WERE IN THE PROGRAM, THERE WOULD BE NO NEED FOR BELT TIGHTENING'

However, even if the others had existed, the risk premium would have decreased more and faster, and the interest would not have risen to this level. If there were such a thing, there would be no austerity. An environment where you reduce risk and uncertainty would be a more comfortable investment environment. For example, in 2002, inflation was 72 percent in January and fell to 29 percent at the end of the year. Two years later, it fell to 6, and it kept falling. In that environment, the Turkish economy grew by an average of 7 percent. This means that you can reduce inflation without austerity if external conditions are suitable. In such an environment, you do not want waivers from wage earners, or if inflation is already falling rapidly, you can ask them for a slightly smaller wage increase.

'NOT INCREASING THE MINIMUM WAGE IS A BAD METHOD OF FIGHTING INFLATION, IT DISTURBES INCOME JUSTICE'

If we look at the current situation, there is a minimum wage below the hunger line as of April, and the gap between the two will widen by the end of the year. If more than half of the employees earn minimum wage, then this cannot be done at their expense. Of course, inflation has a relationship with service inflation. This is the reality, we cannot close our eyes to it. But there is a problem here. For example, why aren't there tax increases? There are some income guarantees. Why are the guarantees of airports where planes do not land and roads that are not passed through not waived? Not increasing the minimum wage is a bad way of fighting inflation and disrupts income justice. That's austerity. However, if you had a complete program, the austerity would be less or we would tighten the austerity according to income. Maybe there will be no need for the poor to tighten their belts, and you will take care of the poorest segment with methods such as wealth taxes.

Fatih Özatay answered the questions of Gazete Duvar writer Mühdan Sağlam.

How would you rate the letter?

Monetary policy is in the right direction, the interest level is correct, but it is too late. The presidential election ended in May, but a slow and gradual path was followed for interest rates. However, it could have been increased much faster. Then the exchange rate would not have risen from 20 to 30, and inflation would not have increased that much. The minimum wage would not be below the hunger line. There was no need to raise interest rates this much. Mistakes were made. In the end, the point we have reached is okay, it is not bad in terms of interest, but if this issue boils down to a single interest and tax increase, then you write a letter. In that letter, one expects suggestions such as "taking such and such measures in the budget, taking income-increasing measures, not putting a burden on the minimum wage." There are other items as well, until it comes to the minimum wage. The Central Bank is the government's advisor in accordance with the law, he can suggest this. If he cannot say this clearly, he could have explained it more clearly. That part shows the dilemma of the program. The fact that the program is incomplete is not within the control of the CBRT.

Again, while referring to the demand side with the emphasis on wages and inflation, we saw that what happened on the supply side was evaluated by referring to food prices, especially red meat. In the Central Bank Report, the food inflation estimate for the end of 2024 was increased from 34.6 percent to 35.5 percent. On the other hand, especially in restaurants, restaurants and hotels, we see a pricing behavior in which price perception almost disappears due to the increase in inflation, increase in wages, and increase in expenses such as electricity and gas (which have not increased in the last three months). Don't these exorbitant price increases affect inflation as much as wages? How do you evaluate the fact that this issue is not brought to the agenda?

Experts particularly point out the shrinkage of agricultural areas and the delaying and reducing effect of the applied agricultural policy on the planting of some products. An important foot supply. The important element of supply is imported inputs in production and imports of intermediate goods. Therefore, its cost is also important. The exchange rate also has such an effect. Prices, on the other hand, actually help in this regard if the CBRT can control the exchange rate naturally and increase it below inflation. After all, the focus is more on demand.

'Have you ever seen any employers complaining about inflation?'

However, isn't it remarkable that nothing is said about the price increases far above inflation that we see in almost every item in this environment?

Yes, in some sectors, profit rates are not waived, and profit rates even increase. There are examples of this in the world. It needs to be said here that if the employer can reflect his costs as they are and even increase his profit rates, he too has a flaw. Have you ever seen an employer complaining about inflation? He complains about wages, he complains about the exchange rate, he doesn't want taxes, but why doesn't the employer complain about inflation? Tradesmen can, and they do, but medium and large employers do not complain, because they can reflect the cost increase in their prices, and if the demand is not bad, why should they complain? This is also related to that.

When inflation is high, one of the biggest problems is the increase in the price of goods. The difficult thing here is what will the CBRT do to reduce profit rates? It is easier to focus on the demand, the exchange rate, and the wage increase. Going above and beyond supply is more about competitive regulation. It is more difficult to develop policies towards it. The IMF also drew attention to profit rates, this issue is seriously on the agenda. I think this is an important element.

'CBRT PREFERS TO INCREASE ITS RESERVES TO ALLEVIATE THE TRUST PROBLEM CREATED BY THE MINUS RESERVE'

What will happen to the dollar is one of the questions that comes to mind when the economy is mentioned. Speculatively, some economists and the public widely believed that there would be an increase in the dollar after the elections, just like after the May 2023 elections. However, this did not happen and the Central Bank bought foreign currency. It received a total of 42 billion dollars in the 45 days after the election, and on Friday, the daily purchase even increased to 4 billion dollars. First of all, is the dollar below the level it should be? Is this why the Central Bank is buying dollars? If so, why isn't the dollar allowed to fall? Is there a level being observed here?

The memory of the society is fresh about both what happened in 2021 and what happened after the 2023 elections. In the May elections, they kept the dollar on the verge of payment crisis balance. When the policy was completely left behind and the interest rate was increased a little later, the exchange rate was kept, and then it increased. The same parallel was drawn again, now there is an election, the opinion was formed that the same thing will happen again. However, this did not happen, because at that time interest rates were at 8 percent and inflation was at 50-60 percent. Now, if the interest rate is 50%, why should the exchange rate increase?

As for the question of why the CBRT is buying dollars, one of the biggest problems of the Central Bank is its negative foreign exchange reserves. When the program is half-finished, there are some criteria in our countries, international investors proportion the foreign exchange reserves to your short-term debts and imports. Also, the fact that the reserves are in the negative in the country has come to the fore a lot. If it were 60 billion dollars, the citizens on the street would not care, but when it is minus 60, they say, "What happens, the bank's safe is empty." Therefore, in the current process, this creates insecurity both at home and abroad. One of the most important obstacles to the program is ensuring trust. Foreign exchange reserves are one of them, so it needs to increase its foreign exchange reserves. For these reasons, the CBRT says that I should increase the foreign exchange reserves, now that the interest rate has increased, there will be inflows from abroad. Until now, he was doing this with banks, making swaps. However, these were not reflected in the net reserve. Now it receives permanent foreign currency. He can use it tomorrow or after 3 years. In return, lira comes out. If all conditions were ideal, the exchange rate would already reach a level that would help inflation. Türkiye is a big economy, there would be a lot of foreign resource input. At that time, foreign exchange would already be gushing.

So, is there a timing problem here, that is, is the CBRT acting early?

It's a choice between alternatives. The issue here is that foreign currency is purchased before inflation falls completely. This is also an element based on the problem of trust. The first alternative may be that interest is high, foreign currency is coming in, you will not receive the incoming foreign currency. This way, you can wait for the exchange rate and inflation to go down and then reduce the interest rate faster the next month. The second alternative is to buy foreign currency. Then lira comes to the market, the interest rate must be at a certain level to sterilize it. Moreover, since this is not reflected in the exchange rate or is reflected less, and inflation does not decrease, you cannot reduce the interest rate quickly. We were able to do this in 2003 because inflation was falling rapidly. Here, inflation still has not decreased. CBRT preferred to increase the reserves to overcome the confidence problem. He says there is a trust problem, one aspect of this is the reserve, I need to increase it. On the other hand, I have to show that inflation is falling and interest is high. If inflation drops, I will reduce the interest rate after a while. In these methods, it is understood that the negative reserves outweighed the Central Bank and it preferred this alternative. After all, the situation is not bad, it is okay in terms of inflation.

Fatih Özatay said that the savings measures announced by Mehmet Şimşek are positive in terms of intention, but they have shortcomings.

Another reflection of the dollar purchase we mentioned is as follows: as a result, the bank does not receive this dollar for free, but gives liras to the market in return. This lira injected into the market is reflected in deposit interest rates. For example, we see that deposit interest rates decreased by around 2 percent compared to last week. Why are deposit interest rates requested to decline? Now that we have left aside the interest cause, inflation and effect equation, what do you think could be the level in mind regarding deposit interest rates? Could it cause an escape from deposits?

I don't think so. There are complex issues there. When there is a negative reserve, you have to increase the reserve. In return, lira comes out. You need to withdraw it, there is an interest corridor. In the past, banks used to charge between 50 and 53% interest when borrowing money from you. Now, if there is excess liquidity in the system, when you withdraw it, it remains below 50 and is reflected in the deposit. Secondly, foreign currency loans are increasing, and the need to collect lira deposits may decrease.

'THERE SHOULD NOT BE A DECREASE IN DEPOSIT INTERESTS FOR A CERTAIN PERIOD'

Added to this was the increase in withholding tax. I know it was done to bring revenue to the budget, but it was premature. Inflation would fall in July-August. These all contradict each other. You want two such things in life, but you will give up one of them a little. However, deposit interest is important and is only gaining momentum because it has increased late. This must continue in order to reduce the demand for foreign currency. Residents' demand must decrease, they will prefer lira so that the program can be successful. As the program is successful, the transition to lira increases. As the transition to lira increases, the program becomes more successful.

Since deposit interest is short-term, you first look at whether the interest yield is above inflation, not the year-end inflation expectation. If deposit interest remains below inflation, some people will go and buy their needs in advance. There should not be a decrease in deposit interest for a certain period of time.

' THE INTENTION IS POSITIVE IN THE SAVING MEASURES, BUT THERE ARE DEFICIENCIES'

Finally, Minister of Treasury and Finance Mehmet Şimşek announced some savings measures for the public yesterday. How do you evaluate these measures?

This is an intention and efforts are being made to reduce the budget deficit, but what is important is the implementation. Intention is positive, implementation is important. The measures also have some shortcomings, for example, there are guarantees given to public-private cooperation, but there is no provision for these, some of which are income guaranteed or foreign currency/currency indexed. There is no regulation regarding tax. For example, why are public personnel services abolished and lodgings reduced when their contracts expire? The rents are being increased, isn't this a burden on the civil servant? Finally, we do not know how these measures will contribute to preventing the budget deficit and how much they will reduce the budget deficit compared to GDP.

* Prof. dr. Who is Fatih Özatay?

Fatih Özatay turned to the field of economics after graduating from METU Mechanical Engineering Department in 1978. Özatay, who completed his doctorate at Ankara University in 1986, worked in managerial positions in institutions such as the State Planning Organization, the Undersecretariat of Treasury and the Central Bank. He served as Deputy Governor of the Central Bank between 2002 and 2006 and took part in the Monetary Policy Committee. Özatay currently teaches at TOBB ETÜ Department of Economics and serves as TEPAV Macroeconomic Studies Program Consultant.