Senelerdir muhalefet seçmenine uygulanan “sevindirmeme” ve “hevesi kursakta bırakma” tacizinden korunmanın en iyi yolu, umut, neşe ve inadı hiç terk etmemek, ertelememek. Direnme potansiyeline güveni ve umudu, endişelere kurban vermemek lazım. Yıllardır umutlanma hakkını teslim etmesi istenen, dışarıdan ve içeriden buna sürekli zorlananlar için, sapına çöpüne bakmadan sevinmenin zamanı şimdi. Çünkü neresinden bakılırsa, nasıl açıklanırsa açıklansın ve nereye doğru gidecek, nelere kapı açacak olursa olsun, 2024 seçimi kritik bir siyasi kırılma anı olarak kayda girecek. Türkiye haritasının renk değişimi ve oranlar üzerinden yapılan kıyaslamaların “gerçek kaymalardan” daha yüksek görünmesi ve erken genellemeler halinde kullanılması, bazı değerlendirme hatalarına neden olabilir. Fakat bu ihtiyata rağmen, ilk bakışta kendini gösteren, neredeyse bağırarak öne çıkan belirgin noktalar var.

Türkiye’nin siyasi haritasını değiştiren pek çok unsur olmakla birlikte, esas dinamiğin Erdoğan iktidarından çekilen oy desteği olduğu görülüyor. AKP’ye (Cumhur İttifakına) oy vermiş -uzunca bir süredir mütereddit- seçmenin önemli bir bölümü, bir kısmı aktif bir kısmı pasif olmak üzere tavır değiştirdi. 2019’da Türkiye genelinde 25 milyon civarında oy toplamış olan Cumhur ittifakının, 2024 toplam oy sayısı 19 milyon. Yeni eklenen seçmeni de (3 milyon) oransal dağıtırsak, ittifak bazında yedi-sekiz milyona varan oy kaybı var. Buna karşılık, seçimin kazananı CHP 2019’da 14 milyon olan toplam oyunu 17,5 milyona yükseltmiş -yeni seçmen etkisi düşülse bile- üç milyon üzerinde artış. Bu artışın en önemli kaynağı, aksi yöndeki büyük gayretlere rağmen muhalefet oylarının CHP’de toplanma arzusu ama daha fazlası var. İktidar blokunun yıllardır yaşadığı çözülme, zayıf bir sızma olmaktan çıkma istidadında.

İktidarın, tercih parametrelerini ve siyaset gündemini yöneterek kendi yapısal krizini yıllardır yüzdürebilmesi, blok çoğunluğunu koruyacak yollar bulması artık zorlaştı. Üstelik yenilgi ve Van hadisesi sonrasındaki tartışmalar, muhalefeti bozmak için kullanılan araçların, artık iktidar ve AKP içindeki potansiyel sıkıntıları da tetiklediğini gösteriyor. Erdoğan’ın danışmanı Mehmet Uçum’un paylaşımı, krizin “devlet” kısmının, Bahçeli’nin abartılı hamleleri ve “ortaklıkta çatlamayla” sınırlı olmadığını düşündürüyor. Kendi zayıflamasını muhalefete bulaştırdığı komplekslerle aşmayı beceren Erdoğan’ın, yapısal krizini konjonktürel bahanelerle geçiştirmesi bu kez kolay değil. Aşırı kullanılmaktan yıpranmış “konsolidasyon düğmesi” de bu sefer çalışmadı. Her seçimde, rahatsızlıklarına rağmen kimlik (blok) sayımına icabet edenler, 2024’te ya yoklamaya katılmadı ya da “memnuniyet” yoklamasına adını yazdırdı.

İktidar, yerli-milli söylemiyle muhalefeti dar bir coğrafyaya sıkıştırmayı sürekliliğinin garantisi sayıyordu. Muhalefet çevrelerinde de, “sosyolojik” ve siyasi ezberler kullanılarak bunun kolay satın alındığı söylenebilir. Muhalefet, nüfusun yüzde 60’ı, ekonomik hareketliliğin yüzde 80’inini oluşturmasına rağmen dar sayılan bir coğrafyaya sıkıştırılırken, iktidar en dinamik unsurların talep ve beklentilerinden uzağa taşınıyordu. Taşra dinamiğini siyasetin ana omurgası, muhalefeti paralize etmenin aracı haline getiren ve böylece “İstanbul’u alanın Türkiye’yi almasının” önüne geçebilen iktidar, coğrafi ve ideolojik olarak “bozkırın” siyasi çoraklığına mahkum oldu. 2024 sonuçları, ülkenin dinamik coğrafyasının niceliksel ve niteliksel siyasi ağırlığını hatırlattığı ve etkisini iktidarın arazisine doğru yaydığı biçiminde yorumlanabilir.

“Seçmen mesajı” perspektifinden bakınca, kimin kaybetmiş görünmesinin istendiği çok net. Fakat seçmenin inisiyatif alarak yarattığı tabloda, muhalefet, kurumsal muhalefet ve özellikle CHP hakkındaki mevcut ezberleri değiştiren unsurlar da var. Her şeyden önce, senelerdir muhaliflerin kabusu Türkiye siyasi haritasının “sarı badanası” tamamen değişti. Haritanın yeni deseninin anlattığı önemli değişiklikler, dikkatli okunması gereken bir potansiyel. CHP, yıllardır üzerine yapıştırılmış bölge partisi etiketinden sıyrılıp, Türkiye’nin partisi olmanın işaretini verdi ya da sinyalini aldı. “Aracılar” olmadan ilerleyemeyeceği söylenen yerlerde varlık göstermekle kalmayıp şaşırtıcı yerel iktidarlar kazandı. Bu tabloda yerel dinamiklerin ve alan çalışmalarının rolü olduğunu düşünmek mümkün ama neredeyse bütün ülkeye yayılan dalga görüntüsü, yerel ve taktik gerekçelerle yetinmenin doğru olmadığını söylüyor.

CHP, ülke sathına yayılan şaşırtıcı görünürlük atağına, moral etkisi çok yüksek “birinci parti” unvanını da kattı. “Birinci parti olmak”, Erdoğan’ın iktidarı için kullandığı en sağlam çapaydı. Üstelik CHP, bu yetmezmiş gibi, yine “dünya bir araya gelse” asla geçemeyeceği söylenen yüzde 25 barajını ittifaksız olarak yıktı. Muhalefete, başka şans bırakmayan mecburiyet gibi sunulan ittifak, yük olmaktan çıktığında, yükseliş çok daha kolay oldu. CHP’nin, mirası ve “sosyolojisi” yüzünden aşılmaz kültürel engelleri olduğu ezberi sarsılırken, kendilerini bunun çaresi olarak öneren ve bunu istismar ederek siyaset yapanlar ise neredeyse hiç varlık gösteremedi. (Sadece partileri kastetmiyorum) Ayrıca iddiaların aksine, 2023 hayal kırıklığı, kurumsal siyasetten yüz çevirmek yerine, kurumsal bir merkezde toparlanma eğilimi gösterdi.

Geçen seneki seçim travmasının ardından, muhalefetin, özellikle de CHP’in yaşadığı ve yaşaması beklenen dağınıklık, iktidarın en güvendiği noktalardan biriydi. Hatta bu yüzden Erdoğan, kampanyasında bu temaya ağırlıklı yer ayırdı. İktidar, bu konuda yalnız değildi, bazı muhalefet aktörleri hatta muhalefet partilerinin içindeki bazı ekipler de benzer hesaplar yaptı. Ancak “sosyolojinin emri” CHP alerjisi, “DEM’lenme” ve aday uyanıklıklarının, tutunabilecek kadar oy yedekleyebileceğine inananlar kaybetti. Elbette bu listenin başına İYİP yerleşir ama 2023 seçiminin öncesi ve sonrasında fazla abartılmış, erken havaya sokulmuş ve bol milletvekiliyle peşin ödüllendirilmiş olanlarla liste uzuyor. Yıllardır Cumhur İttifakına oy veren seçmenin iktidar muhafızlığından yorgunluğu karşısında, muhalefet seçmeni herkesin beklediğinin aksine kendisini küskünlükle ifade etmeyi tercih etmedi.

Yazılarımı takip edenler, taktik manevraların fazla önem kazanması ve seçimlere dönük geçici pozisyonları hakkında, siyaseti derinleştirmediği için iyi düşünmediğimi bilirler. Ancak 2024 yerel seçiminde, oyunu artırarak belediyelerini geri alıp, muhalefete kazandırırken iktidara kaybettirmenin yolunu bulması dolayısıyla, DEM özel bir ilgiyi hak ediyor. Seçimden önce çok sert spekülasyonlara konu edilen, yapısal sorunları alenileşmiş iç tartışmalara dönüşen ve çok iddialı yakıştırmalar-suçlamalarla baskı altına giren DEM ve çok defa kararlılık sınavlarını geçmiş seçmeni, zor ve incelikli bir süreci başarıyla geçti. Birilerinin ve özellikle iktidarın arzu ettiği gibi Türkiye siyasetinden elini eteğini çekmeden ana coğrafyasında güçlü bir direniş gösterdi. Kürtler de, rahatsızlıklarını ifade etmenin, istediklerini göstermenin yolu olarak, “küsmeyi” tercih etmedi.

Başta da söylediğim gibi, bu seçim kritik bir eşik olarak kayıtlara girecek ama kalıcı olarak nelerin değişeceği, siyasi aktörlerin tabloya nasıl muamele ettiklerine bağlı. Erdoğan’ın balkon konuşması, planlı sızdırılan MYK değerlendirmesi, bütün süreciyle Van hadisesi ve uç veren tartışmalar, iktidarın tabloyu yapısal krizden ziyade arızi durum gibi ele alma niyetini düşündürüyor. MHP’nin ve Mehmet Uçum’un verdiği reaksiyonlar, “seçimin mesajına” yüz vermek yerine haddini bildirmekte aceleci. Diğer taraftan, CHP sözcülerinin (Özel ve İmamoğlu) meseleye soğukkanlı ve geniş bir perspektiften bakmaya çalıştıklarına şahit olduk. Ancak CHP’nin genişleyen coğrafyada yönetilmesi gereken yeni yükler aldığı da ortada. Siyasetin pek yapılmayan ama hakkında sürekli konuşulan bir şey haline gelmesinden, en çok iktidar faydalandı. Eve ve kapalı odalara hapsedilen siyasetin, yeni dönemde değişme, özgürleşme ve derinleşme şansını bir sonraki yazıya bırakalım.

The best way to protect yourself from the harassment of "not making people happy" and "leaving their enthusiasm in vain", which has been inflicted on opposition voters for years, is to never abandon hope, joy and stubbornness, and not to postpone. Trust and hope in the potential for resistance should not be sacrificed to worries. For those who have been asked to give up their right to hope for years and who have been constantly forced to do so from outside and inside, now is the time to rejoice without hesitation. Because no matter how it is looked at, how it is explained, where it will go and what it will open, the 2024 election will be recorded as a critical moment of political breaking. The color change of the map of Turkey and the comparisons made based on the ratios appearing higher than the "real shifts" and being used as premature generalizations may cause some evaluation errors. But despite this caution, there are obvious points that stand out at first glance, almost shouting.

Although there are many factors that change Turkey's political map, the main dynamic seems to be the vote support withdrawn from the Erdoğan government. A significant part of the electorate who voted for the AKP (People's Alliance) - hesitant for a long time - changed their attitude, some active and some passive. The People's Alliance, which collected around 25 million votes across Turkey in 2019, has a total vote count of 19 million in 2024. If we distribute the newly added voters (3 million) proportionally, there is a loss of up to seven-eight million votes on an alliance basis. On the other hand, the winner of the election, CHP, increased its total votes from 14 million in 2019 to 17.5 million - an increase of over three million - even if the new voter effect is deducted. The most important source of this increase is the desire of opposition votes to gather in CHP despite great efforts to the contrary, but there is more. The disintegration that the ruling bloc has been experiencing for years has the potential to cease being a weak infiltration.

It has now become difficult for the government to manage its own structural crisis and find ways to protect the bloc majority by managing the preference parameters and political agenda. Moreover, the discussions after the defeat and the Van incident show that the tools used to disrupt the opposition are now also triggering potential problems within the government and the AKP. The post of Erdoğan's advisor Mehmet Uçum makes us think that the "state" part of the crisis is not limited to Bahçeli's exaggerated moves and the "cracking in the partnership". This time, it is not easy for Erdoğan, who managed to overcome his own weakening with the complexes he injected into the opposition, to gloss over his structural crisis with conjunctural excuses. The overused “consolidation button” also did not work this time. In every election, those who responded to the ID (block) count despite their discomfort either did not participate in the roll call in 2024 or registered their names in the "satisfaction" poll.

The government considered squeezing the opposition into a narrow geography with its local-national discourse as a guarantee of its continuity. It can be said that this was easily bought in opposition circles by using "sociological" and political memorizations. While the opposition was confined to a narrow geography, even though 60 percent of the population constituted 80 percent of the economic activity, the power was moving away from the demands and expectations of the most dynamic elements. The government, which made the provincial dynamic the main backbone of politics and a means of paralyzing the opposition, thus preventing "the one who took Istanbul from taking over Turkey", was geographically and ideologically doomed to the political barrenness of the "steppe". The 2024 results can be interpreted as reminding the quantitative and qualitative political weight of the country's dynamic geography and spreading its influence towards the territory of the government.

From a “voter message” perspective, it is very clear who is wanted to appear to have lost. However, in the picture created by the voters' initiative, there are also elements that change the existing routines about the opposition, institutional opposition and especially the CHP. First of all, the "yellow paint" of Türkiye's political map, which has been a nightmare for the opposition for years, has completely changed. The important changes described by the new pattern of the map are a potential that should be read carefully. CHP gave or received the signal of getting rid of the regional party label that had been attached to it for years and becoming the party of Turkey. Not only did it have a presence in places where it was said that it could not progress without "intermediaries", but it also gained surprising local powers. It is possible to think that local dynamics and field studies play a role in this picture, but the wave image spreading almost throughout the country tells us that it is not right to be content with local and tactical reasons.

CHP added the title of "first party", which has a very high morale impact, to its surprising visibility attack that spread throughout the country. “Being the first party” was the strongest anchor Erdoğan used for his rule. Moreover, as if this was not enough, CHP broke the 25 percent threshold without an alliance, which was said to never be passed if the "world came together". The rise became much easier when the alliance, which was presented to the opposition as an obligation that left no other chance, ceased to be a burden. While the old-school belief that the CHP has insurmountable cultural obstacles due to its heritage and "sociology" has been shaken, those who propose themselves as a solution to this and engage in politics by exploiting this have almost failed to exist. (I don't just mean the parties) Also, contrary to claims, the 2023 disappointment tended to recover in an institutional center rather than turning away from institutional politics.

Following last year's election trauma, the disorganization experienced and expected to be experienced by the opposition, especially the CHP, was one of the points the government relied on the most. In fact, that's why Erdoğan devoted a lot of space to this theme in his campaign. The government was not alone in this regard; some opposition actors and even some teams within the opposition parties made similar calculations. However, those who believed that "the order of sociology", CHP allergy, "DEMization" and candidate alertness could save enough votes to hold on, lost. Of course, İYİP is at the top of this list, but the list is growing with those that were over-exaggerated before and after the 2023 elections, were promoted early and were rewarded in advance with plenty of deputies. In the face of the voters who have been voting for the People's Alliance for years being tired of being guarded by the government, the opposition voters did not choose to express themselves with resentment, contrary to everyone's expectations.

Those who follow my articles know that I do not think well about the importance of tactical maneuvers and their temporary positions towards the elections, as they do not deepen politics. However, in the 2024 local elections, DEM deserves special attention as it has found a way to make the government lose by increasing its votes, taking back its municipalities and bringing them to the opposition. DEM, which was subject to harsh speculations before the election, whose structural problems turned into public internal debates, and which was put under pressure with very assertive accusations, and its voters, who have passed the tests of determination many times, have successfully passed a difficult and delicate process. It showed a strong resistance in its homeland without withdrawing from Turkish politics, as some people, especially the government, wished. Kurds also did not choose to "be offended" as a way to express their discomfort and show what they wanted.

As I said at the beginning, this election will be recorded as a critical threshold, but what will change permanently depends on how political actors treat the situation. Erdoğan's balcony speech, the planned leaked MYK evaluation, the Van incident in its entirety and the escalating discussions suggest the government's intention to treat the situation as an incidental situation rather than a structural crisis. The reactions of MHP and Mehmet Uçum are hasty in expressing their limits instead of giving importance to the "message of the election". On the other hand, we witnessed that CHP spokesmen (Özel and İmamoğlu) tried to look at the issue calmly and from a broad perspective. However, it is also obvious that CHP has taken on new burdens that need to be managed in the expanding geography. The government benefited the most from politics becoming something that is not done much but is constantly talked about. Let's leave the chance for politics, which is confined to homes and closed rooms, to change, become free and deepen in the new era to the next article.