Asayiş ve baskı yöntemleri ile sorunları boğmak, baskı altında tutmak, malum, bizde devlet geleneğinin sorunları ele alma yöntemlerinden biridir. Devlet geleneğinde baskı, çözümle eşanlamlı olarak algılanır. Baskı yöntemleri ise baskı imkânlarına, teknolojilerine ve dönemlere göre değişir. Sorun üreteni korkutmak, sindirmek, malına mülküne el koymak, göçertmek, imha etmek esastır. Osmanlı’da isyanlarda kesilen baş ve kulaklar, ibret için teşhir olunmak üzere İstanbul’a gönderilir, öldürülenlerin kadın ve çocukları esir pazarlarında satılırdı. Cumhuriyet tarihi, sürülen aşiretlerin hikâyeleriyle, köyleri, evleri yakıp yıkan tedip ve tenkil (bastırma/tepeleme) harekâtlarıyla, yerinde infazların, resmî çetelerin faili meçhul cinayetleriyle doludur. 

Bunların her biri dönemine göre bir sorun çözme tekniğidir. Gelenek çok değişmedi. 

Bugün yeni teknikler, devletin “yasal meşru şiddet tekeli”ni iyiden iyiye hukuk dışı alana yaymasıyla şekilleniyor. Ülkede artık siyasi konular ve muhalefet söz konusu olduğunda yargı, pek çok ayağıyla, siyasi iktidarın taleplerine çok hızlı uyum sağlayan, keyfiliğe yasal kılıf uyduran bir siyasi infaz cihazı olarak kullanılıyor. Ve bu durum, arkasında milliyetçilik, güvenlik, istikrar iddialarıyla önemli bir toplumsal destek bulunuyor. 

Bu tür sorun çözme anlayışını doğal ve meşru görenler için, örneğin Kürt sorununda çözüm yolu budur, hatta bugün itibarıyla Kürt sorunu hallolmuştur. Yeni tedip ve tenkil politikaları ve teknikleri sayesinde, Kürt kentlerinde gösteriler yapılmamakta, siyasi alanda Kürt meselesi telaffuz edilmemekte, basında Kürt meselesine ve taleplerine yer verilmemektedir. Kürt meselesi çalışanlar, bu konuda duyarlı olanlar üniversitelerden atılmakta, soruşturmalara uğramakta, dernekler ve gazeteler kapatılmakta ve sürekli kontrol altında tutulmakta, seçilmiş belediye başkanlarının yerinde atanmış devlet memurları oturmaktadır. 

Ne var ki baskı esasında soruna sorun katar. 

Baskılanan her siyasi ve toplumsal sorun, içten içe yanan bir kor ateşi andırır.  

Bugün Kürt sorunu siyaseten derinleşen, toplumsal düzeyde kökleşen, demokrasi dışı alan genişlemesine gerekçe kılınan dev bir sorun olarak içten içe yanmakta ve yandığı zemini ısıtmaktadır. Bu madalyonunun bir yüzü.

Çatışmanın olduğu yerde, çözüm, bu ikisi her zaman bir bütün oluşturacak şekilde, akılda ve masadadır. Köklü çatışmalar, çatışma nedenleri ortadan kalkmadıkça sona ermez, nedenleri ortadan kaldıran uzlaşma, barış, çözümdür. Madalyonun diğer yüzü de budur. Bu ikinci yüz, bugünün siyasi koşullarında bile “Kürt meselesinde yeni bir barış süreci olabilir mi” sorusunu meşru ve mümkün kılmaktadır. 

Bu soruların etrafında yapılacak fikir alıştırması, geniş açılı bir mercek gerektirir. Çatışan tarafların niyetlerine ve muhtemel ilişkilerine ülkenin toplumsal ve siyasal dinamikleri, bölgesel konjonktür, global iklim süzgecinden bakmak gerekir.

Siyasete Dönüş

Barış süreci, nasıl adlandırırsak adlandıralım, esas olarak siyasete dönüştür. Siyasete dönme ihtimali ve biçimlerini, dönemlere ve koşullarına göre değerlendirmek gerekir. Konjonktürler meselenin seyri, çözüm ihtimalleri kadar tarafların sorunu ele alışlarını ve çözüm formatlarını da etkiler. 

Öykü ana hatlarıyla karşımızda… 

İlk evre malum; Soğuk Savaş döneminde Kürtler yaşadıkları ülkelerde egemenlik ve kültürel hakları bakımından, bu ülkelerin uzlaşması ve global güçlerin onayıyla baskı altında yaşadılar. Türkiye’nin son Kürt isyanı da bu dönemde silahlı bir mücadele üzerinden bağımsız Kürdistan hedefiyle başladı. 

Bu evre, Berlin Duvarı’nın yıkılması, Sovyetlerin çökmesine, 80’lerin sonu 90’ların başına kadar devam etti. Mesut Yeğen bir makalesinde¹ bu yeni evreyi şöyle tarif eder: “Demokrasi ve insan hakları söylemleri uluslararası siyasette daha geçer akçeler haline geldi (…) Bu süreç Türkiye Kürtleri arasında da aksini buldu ve giderek daha fazla Kürt, hakkının hukukunun peşine düşer oldu. 1991 ve 2003 Körfez savaşları Irak Kürtlerinin, Türkiye’nin AB’ye adaylık serüveninin 2001’de ciddiyet kazanması Türkiye Kürtlerinin (…) durumunu kökten bir biçimde değiştirdi…” 

Bu gelişmelerin Türkiye’nin ve Kürt hareketinin politikaları üzerine kuvvetli bir etkisi olduğu muhakkaktır. Nitekim bu ikim sürdüğü ve çatışma büyüdüğü oranda taraflarda siyaset ve siyasi çözüm fikri öne çıkmaya başladı. 

1999’da Öcalan’ın bağımsız Kürdistan fikrinden vazgeçip federasyon, hatta özerklik şıklarını dışlayan bir uzlaşma-bütünleşme projesini, demokratik cumhuriyet tezini ortaya atması esas olarak bu yeni evrenin eseridir. Diğer tarafta, Özal’ın 1990’ların başında Kürt meselesini siyasi yolla çözme arayışı, 2008 Oslo süreci, 2015 barış süreci de keza öyledir. Zaman zaman çatışmaların alevlenmesi, şahin politikaların zirve yapması bu genel görüntüyü değiştirmez.

Arap Baharı, Türkiye’nin Kürt sorunu bakımından bir başka kırılma noktası oluşturmuştur. Suriye’deki iç savaşla birlikte Kürt siyasal ve toplumsal enerjisinin açığa çıkması ve Rojava ile Türkiye’nin Kürt hareketi arasındaki organik bağlar oluşması, meseleyi yeni bir zemine taşıdı. Kuzey Suriye’de bağımsız bir Kürt havzasının oluşması, Suriye Kürtlerinin Türkiye Kürtleriyle bağları ve bu durumun vadettikleri, iki zıt ve kritik ögeyi karşı karşıya getirdi. Bunlar, Kürtler açısından “olma-kurma umudu” ile Türkler (en azından Türk devleti) bakımından “bölünme-dağılma korkusu”ydu, bu umudun ve bu korkunun gerçeğe en yakın algılandığı anlardı. Kobani ve Hendek olayları, devletin savaş ilanı bu geçiş evresinin parçalarıdır.

Çözüm Süreci

İkinci evrenin son büyük girişimi olan 2013-2015 Çözüm Süreci, bu anlamda üçüncü evrenin de başlangıç noktasıdır. Diğer bir ifadeyle çözüm süreci bu paradoksun şemsiyesi altında, bu paradoksun farkında olan tarafların iki yönlü hamleleriyle yaşanmıştır. Bu yeni evre, esas olarak ulusal ve bölgesel konjonktürden doğdu. Ancak global düzeyde otoriterleşme, milli sınır milliyetçiliğinin doğması, güç-devlet, güç paylaşımı, faydacı siyasetin yükselmesi üzerinden gelen dalgayla da beslendi. 

Bugün bu çerçevede devletin politikası, Kürdi sivil örgütlerin, basının, Kürt siyasi partilerinin baskı altına alınması, yerel temsilin kayyum uygulamasıyla ortadan kaldırılması, Kürt sorunu ile siyaset/ifade arasındaki bağın kriminalizasyonu, üniversitelerde temizlik, söylemde yasal Kürt siyasetinin terörle özdeş ilan edilmesi, milliyetçi dilde Kürt sorunu endeksli güvenlik politikalarının temel araca dönüştürülmesi, Suriye ve Irak sınırlarında askeri-güvenlik bölgeleri oluşturulması, PKK kamplarının düzenli operasyonlarla imha gayreti, yurt içinde DEM’in, Suriye ve Irak’ta ise PKK’nın siyaseten tecrit edilmesi ve yalnızlaştırılması, Kuzey Suriye’de izlenen demografik dönüştürme ve Araplaştırma stratejileri üzerine oturmaktadır.

Bu politikanın kurumsal derinliğini göz ardı etmemek gerekir. Nitekim izlenen yol tekil siyasi iradenin tercihinden çok sistemin kolektif tepkisi, organizasyonu ve yapılanmasıyla yakından ilgilidir. Nitekim Kürt meselesi ve bölünme endişesi, 2016 darbe girişimiyle birlikte Türkiye’deki devlet (asker)-milliyetçi-muhafazakâr ittifakını oluşturan ve mümkün kılan bir unsur olmuştur. Risk değerlendirmesinde Kürt meselesi asli dış ve iç tehdit olarak algılanırken, güvenlik stratejileri, dış politika yönelimleri ve istihbarat birimlerinin yapılanması buna göre yeniden oluşturulmuştur. Diğer bir ifadeyle Kürt sorununa yönelik algı, ideolojik ve politik yeniden yapılanmanın (Erdoğan’ın siyasi gücünü esas alan düzenlemeler ve anayasa değişiklikleri dahil) ve tarihsel bir iktidar blokunun kâh tahrik edici, kâh yapıştırıcı, kâh kurucu unsuru olmuştur. 

Velhasıl bugün çözüm ve siyaset denince, Kürt sorunu siyasi alanın dar olduğu bir dönemi solumakta, sular gönüllü ve kendiliğinden bir diyalog istikametinde akmamaktadır. 

Bununla birlikte kimi fırsatlar ve muhtemel gelişmeler arayışının peşine düşebiliriz.

Nedir bunlar?

Bir sonraki yazıya…

__

¹Mesut Yeğen, Armed Struggle to Peace Negotiations: Independent Kurdistan to Democratic Autonomy, or The PKK in Context.

As you know, stifling problems and keeping them under pressure through public order and pressure methods is one of the methods of our state tradition to deal with problems. In the state tradition, oppression is perceived as synonymous with solution. Printing methods vary depending on printing possibilities, technologies and periods. It is essential to intimidate, intimidate, confiscate, deport and destroy those who create problems. In the Ottoman Empire, the heads and ears cut off during rebellions were sent to Istanbul to be displayed as an example, and the women and children of those killed were sold in the slave markets. The history of the Republic is full of stories of exiled tribes, discipline and  suppression operations that destroyed villages and houses , on-site executions and unsolved murders by official gangs. 

Each of these is a problem-solving technique depending on its period. The tradition hasn't changed much. 

Today, new techniques are shaped by the state's expansion of its "monopoly of legal and legitimate violence" into the extra-legal arena. When it comes to political issues and opposition in the country, the judiciary, with its many branches, is used as a political execution device that adapts very quickly to the demands of the political power and provides a legal cover for arbitrariness. And this situation has significant social support behind it, with claims of nationalism, security and stability. 

For those who see this kind of problem-solving approach as natural and legitimate, for example, this is the solution to the Kurdish problem, and as of today, the Kurdish problem has been solved. Thanks to new discipline and  punishment policies and techniques, demonstrations are not held in Kurdish cities, the Kurdish issue is not mentioned in the political arena, and the Kurdish issue and demands are not included in the press. Those who work on the Kurdish issue and are sensitive about this issue are expelled from universities, subjected to investigations, associations and newspapers are closed and kept under constant control, and appointed civil servants sit in the place of elected mayors. 

However, pressure actually adds to the problem. 

Every suppressed political and social problem resembles a smoldering ember fire.  

Today, the Kurdish issue is burning from within and heating up the ground on which it burns, as a huge problem that is deepened politically, rooted at the social level, and justified for the expansion of undemocratic space. This is one side of the coin.

Where there is conflict, the solution is in the mind and on the table, with the two always forming a whole. Deep-rooted conflicts do not end unless the causes of conflict are eliminated; reconciliation, peace and solution eliminate the causes. This is the other side of the coin. This second face makes the question "Can there be a new peace process on the Kurdish issue" legitimate and possible even under today's political conditions? 

Mental exercise around these questions requires a wide-angle lens. It is necessary to look at the intentions and possible relations of the conflicting parties through the filter of the country's social and political dynamics, regional conjuncture and global climate.

Return to Politics

The peace process, no matter how we call it, is essentially a return to politics. It is necessary to evaluate the possibility and forms of returning to politics according to periods and conditions. Conjunctures affect the course of the issue and the solution possibilities as well as the parties' handling of the problem and solution formats. 

The story is before us in its outline… 

The first phase is known; During the Cold War, Kurds lived under pressure in terms of their sovereignty and cultural rights in the countries they lived in, with the agreement of these countries and the approval of global powers. Turkey's last Kurdish rebellion started during this period with the goal of an independent Kurdistan through an armed struggle. 

This phase continued until the fall of the Berlin Wall, the collapse of the Soviets, and the late 80s and early 90s. Mesut Yeğen describes this new phase in an article¹ as follows: “Democracy and human rights discourses have become more valid currency in international politics (…) This process found the opposite among Turkey's Kurds, and more and more Kurds began to pursue their rights and law. The 1991 and 2003 Gulf wars radically changed the situation of Iraqi Kurds, and the situation of Turkey's Kurds (…) when Turkey's EU candidacy adventure gained seriousness in 2001…” 

It is certain that these developments have a strong impact on the policies of Turkey and the Kurdish movement. As a matter of fact, as this conflict continued and the conflict grew, politics and the idea of ​​a political solution began to come to the fore on both sides. 

The fact that Öcalan gave up the idea of ​​an independent Kurdistan in 1999 and put forward a reconciliation-integration project, a democratic republic thesis, that excluded the options of federation and even autonomy, was essentially the result of this new phase. On the other hand, Özal's search for a political solution to the Kurdish issue in the early 1990s, the 2008 Oslo process, and the 2015 peace process are also the same. The flare-up of conflicts and the peak of hawkish policies from time to time do not change this general picture.

The Arab Spring created another breaking point in terms of Turkey's Kurdish issue. The emergence of Kurdish political and social energy with the civil war in Syria and the formation of organic ties between Rojava and Turkey's Kurdish movement took the issue to a new level. The formation of an independent Kurdish basin in Northern Syria, the ties of Syrian Kurds with Turkish Kurds and the promises of this situation brought two opposing and critical elements face to face. These were the "hope of unity-establishment" for the Kurds and the "fear of division-disintegration" for the Turks (at least the Turkish state), and these were the moments when this hope and this fear were perceived closest to reality. The Kobani and Hendek incidents and the state's declaration of war are parts of this transition phase.

Solution Process

The 2013-2015 Solution Process, which is the last major initiative of the second phase, is also the starting point of the third phase. In other words, the solution process took place under the umbrella of this paradox, with two-way moves by the parties who were aware of this paradox. This new phase essentially emerged from the national and regional conjuncture. However, it was also fed by the wave that came through authoritarianism at the global level, the emergence of national border nationalism, the power-state, power sharing, and the rise of utilitarian politics. 

Today, within this framework, the state's policy is the suppression of Kurdish civil organizations, the press and Kurdish political parties, the elimination of local representation through the practice of trustees, the criminalization of the connection between the Kurdish issue and politics/expression, the cleansing of universities, the declaration of legal Kurdish politics as identical with terrorism in the discourse, the use of nationalist language. Transforming security policies based on the Kurdish issue into a basic tool, establishing military-security zones on the borders of Syria and Iraq, efforts to destroy PKK camps with regular operations, political isolation and isolation of DEM in the country and PKK in Syria and Iraq, Northern Syria. It is based on the demographic transformation and Arabization strategies followed in Turkey.

The institutional depth of this policy should not be ignored. As a matter of fact, the path followed is closely related to the collective reaction, organization and structuring of the system rather than the choice of individual political will. As a matter of fact, the Kurdish issue and the concern about division became an element that created and made possible the state (military)-nationalist-conservative alliance in Turkey, together with the 2016 coup attempt. While the Kurdish issue was perceived as a primary external and internal threat in the risk assessment, security strategies, foreign policy orientations and the structure of intelligence units were reconstructed accordingly. In other words, the perception of the Kurdish issue has been the provocative, sometimes the adhesive, and sometimes the founding element of ideological and political restructuring (including regulations and constitutional amendments based on Erdogan's political power) and a historical power bloc. 

In short, when it comes to solution and politics today, the Kurdish problem reflects a period when the political space was narrow and the waters did not flow in the direction of a voluntary and spontaneous dialogue. 

However, we can pursue some opportunities and possible developments.

What are these?

To the next article…

__

¹ Mesut Yeğen, Armed Struggle to Peace Negotiations: Independent Kurdistan to Democratic Autonomy, or The PKK in Context.