Trump ABD başkanlığını devralmasının ardından geçen iki ayda II. Dünya Savaşı’ndan bu yana geçerli olan Atlantik ittifakının temellerini sarsmayı ve böylece Avrupa merkezli yeni bir savunma mimarisinin tasarlanmasına yol açmayı başardı. Beyaz Ev’e davet edilen Zelenskiy’nin bizzat Trump’ın yanı sıra yardımcısı Vance’in de etkin ve istekli katılımıyla canlı yayında paylaşılan azarlanma ve aşağılanma seansı yaklaşık 75 yıllık bir dönemin (1949-2025) sonunu betimliyor.

ABD Ukrayna’ya askeri yardımı da istihbarat paylaşımını da durdurdu. Beyaz Ev vakasının hemen ardından Londra’da başbakan Starmer’in evsahipliğinde Zelenskiy’nin de katılımıyla 19’lu formatta toplanan devletler hem Ukrayna’ya desteğin sürmesi hem yeni bir Avrupa savunma mimarisi kurulması konusunda aynı görüşteler. Bu yeni “Avrupa”, Avrupa Birliği (AB) de değil NATO da değil: Britanya ve Türkiye içeride, Macaristan gibi Putinci AB üyeleri ve tabiatıyla ABD dışarıda.

Zelenskiy’nin Ankara’da ağırlanması doğru ve zamanlı bir karardı

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Riyad’da Suudilerin evsahipliğinde Ukrayna’nın konuşulduğu ABD-Rusya toplantısına çağrılmayan Zelenskiy’yi tam o arada Ankara’da ağırlaması doğru ve zamanlı bir karardı. O denli ki, yağmur altında konuk devlet başkanına Beştepe girişinde şemsiye tuttuğu haliyle önceden planlanmamış olacak fotoğraf karesi kendiliğinden ciddi bir halkla ilişkiler kazanımına dönüştü.

Ancak bunun ötesinde dışişleri bakanı Fidan’ın Londra’daki toplantıya çağrılması ve katılması tarihsel bir dönüm noktası olabilir; böyle değerlendirilebilir ve bence tam da böyle değerlendirilmelidir. Eş zamanlı olarak Erdoğan’ın birden AB’yi hatırlaması ve AB üyeliğinin ülkemiz için stratejik bir öncelik olduğunu vurgulaması da olumlu ve bir kenara yazılmalı.

Sanki Avrupa’nın tüm ağır sıkletleri de “gaullist” kesildi. Yani ABD’den bağımsız, özerk savunma gereksinimini öne çıkarır oldu. De Gaulle, kışın yediği ayazı unutmayan kurt misali, belki II. Dünya Savaşı sırasında ABD ve İngiltere’nin elinde uğradığı istiskal ve belki 1940’da Fransa’nın Almanya karşısındaki utanç verici bozgununun anısı nedeniyle o yolu tutmuştu.

ABD ile Avrupa arasındaki “değerler” ayrılığı

Ama onun zamanında da daha sonra da ABD ile Avrupa “değerler” üzerinde böylesine anlaşmazlık yaşamamıştı. Trump dümeni Putin’e kırarak bunu yaptı. Bu hamlenin zamanında Kissinger’in yaptığı Çin’i Rusya’dan ayırma hamlesinin aynadaki aksi olduğu savı bir yanılsama. Esasen Putin, Trump sayesinde sahneye geri dönmesiyle birlikte, olası yanlış anlamaları gidermek üzere Tahran ve Pekin’e derhal elçilerini gönderdi.

Fransa cumhurbaşkanı Macron iç sıkıntılardan ötürü yitirdiği kamuoyu desteğini kendini iç işlerden soyutlayıp dikkatini zoraki dışişlerine verince geri kazanmaya başladı. De Gaulle döneminden kalan “mini nükleer güç” kimliğini de ortaya koyarak ABD’siz kalan Avrupa’nın yeni kutbu rolüne bürünmeye oynadı. Peş peşe toplantılarla yeni konumunu sağlamlaştırırken, yeni yapılanmanın da esin babasına dönüşmeye çalıştı. Kendi ulusal silâh sanayisinin piyasasını büyütmeye de (ABD’nin uzaktan kumandasındaki “F-35’e karşı Rafale” gibi) kapı araladı. 

Almanya’da da Hristiyan Demokrat Merz’in seçim zaferinin zamanlaması Trump’ın Putin’e yanlamasıyla örtüştü. En Atlantikçi Alman liderlerden bilinen Merz tutumunu hemen uyarlayarak Fransa’nın nükleer şemsiyesi altına girmek, anayasal borç oranı kısıtını esneterek askeri harcamaları artırmak ama herhalde hepsinden önemlisi Almanya’yı yeniden “savaşkan” bir devlet yapmak için çevik adımlar attı. Alışılageldik üzere iki ila üç ayda ayrıntılı bir koalisyon programı yazmak yerine belli başlı temel ilkeler üzerinde uzlaşmaya varılarak bir an önce şansölye koltuğuna oturmak çabasının ise nasıl sonuçlanacağı ise henüz belirsiz.    

Trumpçı-Putinci Orban’ın AB’yi rehin alma girişimi

AB Konseyi de olağanüstü toplandı. Putinci çıban başlarından Slovakya, Ukrayna üzerinden özel olarak Rus doğal gazının aktarımı güvencesiyle aradan çekilince Orban’ın Macaristan’ı yalnız bırakıldı. İlginç olan, Putinci Orban’ın, artık Trump da Putinci olduğu cihetle, şimdi Trumpçı-Putinci olması. Bu vesileyle dış politika ve ulusal güvenlik dosyalarında 27 üyenin oydaşmasıyla yol almanın olanaksızlığı da bir kere daha teşhir oldu. Örnek olarak, Orban’ın AB’yi rehin alma girişimi denli “Kıbrıs” tabelası arkasında oturan GKRY’nin de yeni Avrupa savunma mimarisi konusunda bile Türkiye’yi dışarıda bırakmak kaprisi melodramatik kaçtı.

Avrupa’nın kazançlarına göre küresel ilk 100 listesindeki 33 savunma sanayisi kurumu

Trump’ın Kongre’ye hitabı ve Zelenskiy’den “anlaşmaya hazırız” mesajı

Trump’ın Kongre’ye hitabı ise rekor kırarak 100 dakika sürdü. Söz dış politikaya ancak 80. dakikalarda o da kısaca gelebildi. O bölümde Zelenskiy’nin anlaşmaya hazır olduğunu belirterek Trump’a teşekkür ettiğini bildiren sosyal medya paylaşımından ona yazılmış bir mektup olarak alıntılar yaptı. Daha önemlisi, Avrupa ile ABD’yi “bir okyanusun ayırdığını”  vurguladı. Dışarıdan bakış alelusul yine bir “telerealite şovu” gibi görünen sözkonusu konuşmanın ABD’de iç “tüketici” nezdinde olumlu karşılandığı da gözden kaçmamalı.

Gerçekten de ABD’nin II.Dünya Savaşı’na (bile?) ancak Churchill’in dünya tarihinin kaderini değiştiren 1940 performansıyla zorla çekilebildiğini, yoksa kendiliğinden methaldar olmadığını anımsamak gerekti. Belki İngiltere o yıl doğrudan Nazi Almanyası hava kuvvetlerinin akınlarına hedef olmasa, ABD’nin kenardan seyirci kalmayı sürdüreceği de akıllara geldi.

Her hal ve kârda bugünden geriye bakışla ortada kapanan bir “parantez” olduğu (1949-2025) görüldü. Soğuk Savaş’ın bitmesinden (1989-‘91), Trump’ın ikinci zaferine (2024 sonu, ’25 başı) dek geçen kabaca 35 yıllık dönemin de yine bugünden bakışla yalnızca bir “uzatma” olduğu anlaşıldı. Hatta belki 11 Eylül 2001 saldırıları olmasa ABD için o “uzatma” da çok daha erken bitecekti.

Avrupa’nın savunmasını ABD’ye ihale ettiği dönem kapandı

Avrupa içinse savunma harcamalarından tasarruf payı (“peace dividend”) üzerine refah toplumu, sosyal devlet inşa ederek, savunmasını ABD’ye ihale etmiş bir tür “müze-bölge” olarak varlık sürdürmek dönemi kapandı. Ulusal bütçelerden ayrılacak savunma payının 5%’lere yükselmesi ve Türkiye ile İngiltere gibi hatta Ukrayna’nın kendi gibi de AB dışı ülkeleri de içerecek biçimde tümleşik bir Avrupa savunma sanayisi tasarlanması zorunluluklar olarak kendini dayattı.

İvedilik duygusu baskın da olsa bu henüz yeni biçimlenmeye başlayan tasarının gerçekleşmesi hatta uygulama bir kere başladıktan sonra bunun Rusya’yla kafa kafaya gelebilecek düzeye ulaşması bugünden yarına olacak iş değil. Sanayi altyapısı denli kafa yapısının ve toplumların ruh durumunun savaşa, savunmaya, caydırıcılığa uygun biçimde dönüşmesi de gerekli. Ancak amaç, Rusya’yla savaşmak değil Rusya’yı caydırmak.

Sözün özü, ABD önderliğindeki dünya düzeninin sonuna gelindiği anlaşıldı. Anlaşılmayan, “ABD önderliği” olmayınca yahut ABD önderlikten kendiliğinden vazgeçtiğinde, ortada küresel bir düzen kalıp kalmayacağı. Kendi savunmasını küresel planlayıp, kuran biricik ülke de halen ABD. Ayrıca NATO içinde Soğuk Savaş’taki SSCB tehdidinin yerine Putin Rusyası tehdidinin ikame edilmesi güç olmamıştı. Oysa bu defa Trump ABD’si hem NATO’nun birleştirici değerlerine (bkz. Vance’in Münih konuşması) hem ortak tehdit algısına sırtını döndü.

“Avrupa sanayileri birliği” ve Türkiye için tarihi fırsat

Avrupa’nın yeni savunma mimarisinin tasarlanıp, kurulmasının ve ulusal savunma sanayilerinin zorunlu tümleşikleşmesinin Türkiye için tarihsel denilebilecek nitelikte bir öne sıçrama fırsatı yarattığı açık. Avrupa Birliği’ne kapak atmanın yolu “Avrupa savunma sanayileri birliği” üzerinden geçebilir. Fakat aynı resmin bir köşesine ötelenen gaz faturaları, S-400’ler ve Akkuyu nükleer santrali bir başka köşesine (örnek olarak) Baykar-Leonardo işbirliği nasıl yerleştirilir veya yerleştirilebilir mi, bu sorunun yanıtı yok. Yalnızca yerli ve milli islâmcılar takiyyeyi devletler arası ilişkilerde de geçer akçe sandıklarından yanıtı bildiklerini varsayıyorlar.     

AB üyeliğini üstelik stratejik bir öncelik olarak apansız anımsayan Erdoğan bu aralanan kapıdan karnemiz siyaseten, hukuken ve iktisaden böylesine perişan da olsa “fırsat bu fırsat” diyerek paldır küldür geçeceğini varsayıyor olmalı. Eğer doğruysa bu varsayımın geçerliliği tartışmalı ancak Ankara’nın eline ciddi bir kaldıraç kullanma olanağı geçtiği teslim edilmeli. Sürekli kaçınılan ve yoluna taş konulan -mecazen de olsa- “NATO’suz” yeni Avrupa savunma mimarisi şimdi Türkiye için tarihsel bir fırsata dönüşmüş durumda.    

In the two months since Trump assumed the presidency of the United States, he has managed to shake the foundations of the Atlantic alliance that has existed since World War II, thus paving the way for the design of a new defense architecture centered in Europe. Zelensky’s berating and humiliation session, which was invited to the White House and shared live with the active and enthusiastic participation of Trump himself and his deputy Vance, depicts the end of a period of approximately 75 years (1949-2025).

The US has stopped both military aid and intelligence sharing to Ukraine. The states that met in London in a 19-party format, hosted by Prime Minister Starmer and attended by Zelenskyy, immediately after the White House incident, are of the same opinion on both continuing support for Ukraine and establishing a new European defense architecture. This new “Europe” is neither the European Union (EU) nor NATO: Britain and Turkey are inside, Putinist EU members such as Hungary and, of course, the US are outside.

Hosting Zelensky in Ankara was a correct and timely decision

President Erdoğan’s decision to host Zelenskiy, who was not invited to the US-Russia meeting hosted by the Saudis in Riyadh where Ukraine was discussed, in Ankara at that very moment was a correct and timely decision. So much so that the unplanned photo of him holding an umbrella for the visiting president at the entrance to Beştepe in the rain turned into a serious public relations gain by itself.

But beyond that, the invitation of Foreign Minister Fidan to the meeting in London and his participation could be a historical turning point; it can be evaluated as such and I think it should be evaluated as such. At the same time, Erdoğan suddenly remembering the EU and emphasizing that EU membership is a strategic priority for our country is also positive and should be put to one side.

It was as if all the heavyweights in Europe had become “gaullist”. In other words, they began to emphasize the need for autonomous defense, independent of the U.S. De Gaulle, like a wolf who never forgot the cold of winter, had taken that path, perhaps because of the sabotage he had suffered at the hands of the U.S. and England during World War II, or perhaps because of the memory of France’s shameful defeat by Germany in 1940.

The “values” divide between the US and Europe

But neither in his time nor later had the US and Europe experienced such a disagreement over “values”. Trump did this by turning the helm to Putin. The claim that this move was the mirror image of Kissinger’s move to separate China from Russia is an illusion. In fact, Putin immediately sent his ambassadors to Tehran and Beijing to clear up any possible misunderstandings after he returned to the scene thanks to Trump.

French President Macron began to regain the public support he had lost due to domestic troubles when he isolated himself from domestic affairs and focused his attention on forced foreign affairs. He tried to take on the role of the new pole of Europe, which was left without the US, by also revealing his identity as a “mini nuclear power” from the De Gaulle era. While he was consolidating his new position with successive meetings, he also tried to become the inspirational father of the new structure. He also opened the door to expanding the market of his own national arms industry (like the “Rafael against the F-35” under the remote control of the US).

In Germany, the timing of the Christian Democrat Merz’s election victory coincided with Trump’s siding with Putin. Merz, known as one of the most Atlanticist German leaders, immediately adopted his stance and took rapid steps to enter France’s nuclear umbrella, to increase military spending by relaxing the constitutional debt ratio constraint, and perhaps most importantly to make Germany a “belligerent” state again. It is still unclear how the effort to sit in the chancellor’s chair as soon as possible by reaching an agreement on certain basic principles, instead of writing a detailed coalition program in two to three months as is customary, will turn out.

Trumpist-Putinist Orban's attempt to take the EU hostage

The EU Council also met in an extraordinary meeting. When Slovakia, one of the Putinist boils, was removed from the scene with the assurance of the transfer of Russian natural gas via Ukraine, Orban's Hungary was left alone. What is interesting is that Putinist Orban is now Trumpist-Putinist, as Trump is now Putinist. On this occasion, the impossibility of moving forward with the consensus of 27 members in foreign policy and national security files was exposed once again. For example, Orban's attempt to take the EU hostage as well as the caprice of the Greek Cypriot Administration, which sits behind the "Cyprus" sign, to exclude Türkiye even in the new European defense architecture seemed melodramatic.

33 defense industry companies in the global top 100 list by European earnings

Trump's address to Congress and Zelensky's "we are ready for a deal" message

Trump’s address to Congress lasted a record-breaking 100 minutes. He was only able to briefly address foreign policy in the 80th minute. In that section, he quoted Zelensky’s social media post, stating that he was ready for an agreement and thanking Trump, as a letter written to him. More importantly, he emphasized that “an ocean separates” Europe and the US. It should not be overlooked that the speech in question, which from the outside looked like another “telereality show”, was received positively by the domestic “consumer” in the US.

It was necessary to remember that the US was actually forced into World War II (even?) only because of Churchill's performance in 1940, which changed the fate of world history, and that it was not a self-made warlord. Perhaps, if England had not been directly targeted by the Nazi German air force raids that year, the US would have continued to watch from the sidelines.

In any case, when looking back from today, it is seen that there is a closing “parenthesis” (1949-2025). It is understood that the roughly 35-year period from the end of the Cold War (1989-'91) to Trump's second victory (end of 2024, beginning of '25) was also an “extension” when looking back from today. Perhaps, if the September 11, 2001 attacks had not happened, that “extension” for the US would have ended much earlier.

The era in which Europe outsourced its defense to the US is over

For Europe, the era of building a welfare society and a social state based on the share of savings in defense expenditures (“peace dividend”) and continuing its existence as a kind of “museum region” that has contracted out its defense to the USA is over. Increasing the defense share to be allocated from national budgets to 5% and designing an integrated European defense industry that will include non-EU countries such as Turkey and the UK, and even Ukraine itself, have imposed themselves as necessities.

Although the sense of urgency is dominant, the realization of this newly formed plan, and even once its implementation has begun, reaching a level where it can confront Russia head-on, will not happen overnight. The mentality and the state of mind of societies, as well as the industrial infrastructure, must be transformed in a way that is suitable for war, defense and deterrence. However, the aim is not to fight Russia, but to deter Russia.

In short, it has become clear that the world order led by the US has come to an end. What is not understood is whether there will be a global order when there is no “US leadership” or when the US gives up on leadership on its own. The US is still the only country that plans and establishes its own defense globally. Furthermore, it was not difficult to replace the Cold War USSR threat with the Putin’s Russia threat within NATO. However, this time Trump’s US has turned its back on both NATO’s unifying values (see Vance’s Munich speech) and the common threat perception.

“European industrial union” and a historic opportunity for Türkiye

It is clear that the design and establishment of Europe’s new defense architecture and the mandatory integration of national defense industries have created an opportunity for Turkey to leap forward that can be called historical. The way to get into the European Union can be through the “European Defense Industries Union.” However, there is no answer to the question of how the gas bills, S-400s and Akkuyu nuclear power plant, which have been pushed to one corner of the same picture, can the Baykar-Leonardo cooperation be placed in another corner (for example). Only local and national Islamists assume that they know the answer because they think that taqiyya is also a currency in inter-state relations.

Erdoğan, who suddenly remembered EU membership as a strategic priority, must be assuming that we will rush through this newly opened door, saying “this is the opportunity”, even if our report card is so miserable politically, legally and economically. If this assumption is correct, its validity is debatable, but it must be acknowledged that Ankara has a serious leverage. The new European defense architecture “without NATO”, which has been constantly evaded and hindered – even if metaphorically – has now become a historical opportunity for Türkiye.