Bir yıl önce dün Türkiye'nin güney illeri ve Suriye'de 7,8 büyüklüğünde deprem yaşandı. Ölenlere ilişkin resmi rakam 53.000, ancak deneyimli gazeteciler daha yüksek rakamlar belirtiyor. Hayatta kalanların çoğu hâlâ çadırlarda ve konteyner evlerde yaşıyor.

Benimki de dahil olmak üzere, hükümetin tepkisi hakkında çok fazla mürekkep döküldü. Bugün depremin hayatımızdaki yerini düşünmek istiyorum. Bugünlerde en çok haber, en büyük yıkımı yaşayan Hatay'dan oluyor. Bunun iki temel nedeni olduğunu düşünüyorum. Birincisi, eyalet güneyde sıkışmış durumda ve fiziksel olarak ulaşılması zor. İkincisi, muhalefet tarafından yönetiliyordu ve bu nedenle devletin ve onun yörüngesindeki kuruluşların ona ulaşmak için çaba göstermeleri konusunda daha az teşvik vardı. Dün bölgeye gidenlerin çoğu, il merkezi Antakya'nın hâlâ dün vurulmuş gibi göründüğünü söyledi.

Her şeyde olduğu gibi hükümet ve muhalefet alanları arasında da büyük bir ayrım var.

Örneğin devlet yayın kuruluşu TRT iyileşmeye odaklanan programlar yayınlıyor. Örneğin bir mini belgesel, depremde uzuvlarını kaybeden ve artık protez uzuvlara sahip olan, hükümet programları sayesinde rehabilitasyona giren, okula dönen veya spor yapan gençleri konu alıyor.

Bunlar oldukça yüksek üretim değeri olma eğilimindedir. İnşaat halindeki binaları, yaraları saran programları ön plana çıkarıyorlar. Bu tür çekimlerin çoğunun Hatay dışındaki illerden çekildiğini düşünüyorum.

Üst düzey hükümet sözcüleri de devam eden yeni inşaat projelerine dikkat çekiyor ancak bu konu üzerinde çok fazla durmak istemiyorlar. Bunun nedeni muhtemelen son teslim tarihinin çok gerisinde olmalarıdır. Erdoğan, depremzedelerin evlerinin depremden bir yıl sonra hazır olacağını söyledi. Dün itibarıyla planlanan evlerin yaklaşık %8'inin yaklaşık %80'i tamamlandı. Sanırım son teslim tarihlerinin çoğunu bu yılın sonuna kadar ertelediler. Yine de bu konuda iyimserler ve devletin yaptığı TOKİ evlerinin depremde yıkılmadığını belirtiyorlar.

Mağdurların olumlu yönde ilerlemek istemelerini anlayabiliyorum. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bölge halkının Erdoğan'a oy verdiğini de anlayabiliyorum. Destekçileri onu suçlamıyordu ve bazıları suçlasa bile muhtemelen onun her halükarda kazanacağını ve eğer eyaletleri ona oy vermezse o kadar fazla yardım göremeyeceklerini düşünüyorlardı. Erdoğan bu hafta da aynısını söyledi ve "Merkezi hükümet ile taşra hükümeti el ele çalışmıyorsa o şehre hiçbir şey olmaz" dedi. Muhalefet figürleri buna bir miktar protesto girişiminde bulundu, ancak başarısızlıkla sonuçlandı. Erdoğan'ın açıklaması gerçekçilik sınırındaydı. Elbette “vatansever” nüfusa daha fazla destek verilecekti.

Muhalefet tarafında ise durum oldukça farklı. Halk TV ve Sözcü gibi ana akım kanallar oldukça dağınık. Bölgeye uçuyorlar, kameralarını kuruyorlar, insanların etraflarına akın etmesini bekliyorlar, ardından serbest akışlı bir program yapıyorlar. Bazen bu, mağdurların mikrofonu ele geçirmesini ve çok spesifik şikayetlerini dile getirmesini de içerir. Örneğin dün gece bir kadının konuşmasına izin verildi ve yaşadıkları binanın çökmediğini, kırılgan ilan edildiğini, bu nedenle ailesinin artık bir konteynerde yaşadığını söyledi. Görünüşe göre oğlu zemin katta bir spor salonu işletiyordu, ama belli ki artık burayı işletemeyecekler ve hatta satamayacaklar, bu yüzden üstlendikleri borçla yüklüler. Daha sonra belirli bir adresi verdi ve yetkililerden binaya yönelik yasağı kaldırmalarını istedi. İnsanların yardım çabalarını kolektif olarak yönlendirmek için sosyal medyada bilgi paylaştıkları ilk günlerden biri gibi hissettim. Ülke çok hızlı ilerledi ama özellikle Hatay'daki insanlar bu koşullar altında yaşamaya devam etti.

Birisinin konuşmasına izin verildiği o kısa anların dışında, iki muhalefet kanalının çoğunlukla spikerleri var ve CHP'li siyasetçiler hükümete karşı bağırıyor. Bunların çoğunu senin için bile izleyemiyorum sevgili okuyucu.

Ancak bağımsız gazetecilerin hazırladığı bazı ilginç görüntüler var. Aşağıda örneğin Duygu Demirdağ'ın “Geride Kalanların Hikayesi” adlı mini belgeseli yer alıyor. Depremden bu yana bölgeye gidiyor, ilişkiler kuruyor ve enkaz altında yaşayan sıradan insanlarla röportaj yapıyor.

Orada çocuklarını kaybeden, yaşayacak yer bulamayan, iş bulamayan insanların hikayeleri var. Kocası ailesinin geçimini sağlayamadığı için intihar eden bir kadın var. Başka bir kadın ise yeni doğan bebeğinin depremzede olarak kabul edilmediğini, bu nedenle ilaç parasının tamamını ödemek zorunda kaldığını söylüyor. Hemen hemen herkes yağmur yağdığında TSSB'ye geri dönüşler yaşar. Bu onları yağmurun da yağdığı deprem gecesine götürüyor.

Bu tür şeylerin prodüksiyon değeri TRT'de gördüğünüzden çok daha düşük. Demirdağ uzun süre ana akım medyada çalıştı. 51 dakikalık video çoğunlukla tematik olarak bir araya getirilmiş röportajlardan oluşuyor. Hikaye akışı veya arka plan raporlaması açısından çok az şey var. Bu, Hatay'da yaşayan insanların oldukça kaba bir anlatımıdır ve belki de onun gücü budur.

Bölgeye gidip kurbanların son derece gösterişli videolarını çeken ve protestoların videolarını yayınlayan başka film yapımcıları da var, ancak bu düzeyde bir estetiğin yersiz, hatta uygunsuz olduğunu düşünüyorum.

Sürekli olarak aklıma gelen şey sorumluluktur. 17.500 kişinin öldüğü 1999 büyük depreminden sonra devlet rezil bir şekilde yedi kişiyi tutukladı ve o müteahhitlere bile ağır cezalar verilmedi. Bu olayla ilgili olarak pek çok vatandaş kendi başına soruşturma yürütüyor ve ihmal suçlamasında bulunuyor; dolayısıyla bekleyen üç bine yakın dava var ve yaklaşık 350 kişi tutuklandı. Bunların neredeyse tamamı en düşük seviyelerde, yani küçük müteahhitler, inşaat müfettişleri ve işletme sahipleri (binaların giriş katlarındaki küçük dükkanlar). Bunun Gülenci vakaları gibi olacağına dair bir his var içimde. parası ve gücü olan sanıklar kaçacak ve zayıf olanlar bir miktar hapis cezasına çarptırılacak, ama muhtemelen çok fazla değil.

Üst düzey bürokratlardan veya politikacılardan hesap soran üst düzey davalar yaşanmadı. Her iki tarafta. AK Parti bu tür konularda asla halkından ve sektör liderlerinden hesap sormaz. Kömür madeni felaketlerinde ve endüstriyel kazalarda bunu yapmıyorlar, bunun için de yapmadılar.

CHP ise şu anda Hatay belediye başkanlığını elinde bulundurduğu için mercek altında. Lütfü Savaş, 2009-2014 yılları arasında AK Parti'nin Antakya Belediye Başkanıydı, ardından 2014 ve 2019 yıllarında CHP'ye geçerek Hatay Belediye Başkanı oldu. Çoğu kişi onun gevşek imar düzenlemeleri konusunda büyük sorumluluk taşıdığını söylüyor. Seçmenler arasında pek sevilmiyor ama CHP yönetimi onu tekrar gündeme getirmekte ısrar ediyor. Hatay, CHP'nin oldukça yozlaşmış bir kesimi ve çoğu kişi Savaş'ın orada pek çok insanı zengin ettiğini düşünüyor, bu da ona karşı neden bu kadar korumacı olduklarını açıklıyor. Yine de kendisine yönelik tepki o kadar popüler ki, parti yönetimi şimdi onu yeniden aday olarak değerlendiriyor.

Depremin daha geniş çaptaki etkisi, özellikle de yeni yasaların İstanbul'un iç kesimlerini ve diğer zengin bölgeleri nasıl yeniden şekillendirdiği konusunda sağlam çalışmalar yapan birkaç gazeteci var. Bir kısmını okuyorum ve buraya rapor edeceğim.

One year ago yesterday, Turkey’s Southern provinces and Syria experienced an earthquake of magnitude 7.8. The official figure for the deceased is 53,000, but experienced journalists cite higher numbers. Many of the survivors still live in tents and container homes.

A lot of ink has been spilled about the government’s response, including my own. Today I’d like to think about the earthquake’s place in our lives today.Most of the coverage these days is of Hatay, which saw the worst destruction. I think there are two main reasons for this. First, the province is kind of tucked away in the south, and was physically hard to reach. Second, it was governed by the opposition, and there was therefore less of an incentive for the state, and organizations in its orbit, to make the effort to reach it. Many of the people who made it to the region yesterday said that Antakya, the provincial capital, still looks like it was hit yesterday.

As with everything else, there’s a huge split between government and opposition spaces. 

The state broadcaster TRT, for example, is airing programs that focus on recovery. One mini-documentary, for example, follows young people who lost their limbs in the earthquake, and have now being fitted with prosthetic limbs, are going through rehab, going back to school, or doing sports, all thanks to government programs. 

These tend to be pretty high production value. They highlight the buildings under construction, the programs binding the wounds. I think most of this kind of footage is taken from provinces other than Hatay. 

Senior government spokespeople also highlight the new construction projects underway, but it doesn’t feel like they want to dwell on it too much. This is probably because they’re way behind deadline. Erdoğan said that the homes for victims would be ready a year from the earthquake. As of yesterday, about 8% of the planned homes were about 80% complete. I think they ended up pushing back a lot of the deadlines to the end of this year. Still, they’re being upbeat about it, pointing out that state-built TOKİ homes did not collapse in the earthquake. 

I can understand it if victims want to go in the positive direction. I can also understand that people in the region voted for Erdoğan in the presidential elections. His supporters didn’t blame him, and even if some did, they probably thought that he was going to win anyways, and if their province didn’t vote for him, they wouldn’t see as much aid. Erdoğan said as much this week, saying “if the central government and the provincial government aren’t working hand-in-hand, nothing goes to that city.” Opposition figures attempted some protest at this, but it fell flat. Erdoğan’s statement was bordering on truism. Of course there was going to be more support for “patriotic” populations. 

On the opposition side, things are quite different. The mainstream channels like Halk TV and Sözcü are pretty disorganized. Their fly into the region, set up their cameras, wait for people to flock around them, then do a free-flowing program. Sometimes this includes victims getting a hold of the microphone and voicing very specific grievances. Last night, for example, a woman was allowed to speak and said that the building they lived in didn’t collapse, but was declared fragile, so her family now lives in a container. Her son apparently operated a gym on the ground floor, but they obviously can’t operate it any more, and can’t even sell the place, so they’re laden with the debt they took on. She then gave the specific address and asked authorities to lift their ban on the building. It felt like one of those early days, when people were passing around information on social media to collectively direct relief efforts. The country moved on pretty quickly, but people in Hatay especially just kept living under those conditions.

Aside from those brief moments when someone is allowed to speak, the two opposition channels mostly have their anchors and CHP politicians ranting against the government. I can’t watch much of that, not even for you, dear reader.

There is, however, some interesting footage produced by independent journalists. Below, for example, is Duygu Demirdağ’s mini-documentary entitled “The Story of Those Who Remain.” She’s been traveling to the region since the earthquake, built relationships and interviewed regular people living among the rubble.

There’s stories in there about people who lost their children, can’t find places to live, can’t find work. There’s a woman whose husband committed suicide because he couldn’t provide for his family. Another woman says her newborn baby isn’t recognized as an earthquake victim, so she has to pay full price for his medication. Pretty much everybody has PTSD flashbacks whenever it rains. It takes them back to the night of the earthquake, when it was also raining.

The production value with this kind of thing is considerably lower than you see with TRT. Demirdağ worked in mainstream media for a long time, but she doesn’t seem to be good at the technical aspect of production. The 51-minute video is mostly interviews spliced together thematically. There’s little in the way of a story arc or background reporting. This is a fairly raw account of people living in Hatay, and maybe that’s its strength.

There’s other film makers who go down to the region and shoot very polished video of the victims, and post video of protests, but I feel like this degree of aestheticism is misplaced, even inappropriate.

The thing that I keep coming back to is accountability. After the great earthquake of 1999, in which 17,500 people died, the state infamously arrested seven people, and even those contractors didn’t get heavy fines. For this one, a lot of citizens have been investigating on their own and making accusations of negligence, so there’s close to three thousand pending cases, and roughly 350 arrests that were made. Pretty much all of this is at the lowest levels, so it’s small-time developers, building inspectors, and business owners (those little shops on the entry floors of buildings.) I have a feeling that it’s going to be like the Gülenist cases - the defendants with money and power are going to get away, and the weak ones are going to get some jail time, but probably not a lot of it. 

There have been no high-level cases holding senior bureaucrats or politicians to account. On either side. The AK Party never holds its people or industry leaders to account on this sort of thing. They don’t do it on coal mining disasters and industrial accidents, and they haven’t done it for this either. 

The CHP, meanwhile, is under the spotlight because it currently has Hatay’s mayoralty. Lütfü Savaş was the AK Party’s Antakya mayor 2009-2014, then switched to the CHP and became mayor of Hatay province in 2014, and again in 2019. Most people say that he holds a lot of responsibility for lax building regulations. He’s pretty unpopular among the electorate, but the CHP establishment has been insisting on putting him up again. Hatay is a pretty corrupt part of the CHP, and most people think that Savaş made a lot of people down there rich, which would explain why they’re so protective of him. Still, the backlash against him has been so popular that the party leadership is now reconsidering him as its candidate.

There are a few journalists doing solid work on the wider impact of the earthquake, especially how new laws are re-shaping the inner city of Istanbul and other rich areas. I’m reading through some of it and will report back here.