Cumhuriyetimiz ikinci yüzyılına girerken dış politikamız, diplomasimiz ve Dışişleri Bakanlığımız ne durumdadır, nasıl olmalıdır sorularının yanıtları ülkemizin geleceği için çok yönlü büyük önem taşımaktadır. Dış politika Türkiye’nin güvenliğini, refahını, istikrarını ve itibarını belirleyen kesintisiz ve dinamik bir süreçtir. Diplomasi ise dış politika ve dış ilişkilerin yürütülmesi bilim ve sanatıdır.

Kısa bir tanımla, diplomasinin bilim boyutu hem genel, hem meslek içi eğitimden oluşur. Sanat kısmı ise meslek içinde zamanla her bir diplomatın kişisel özellikleriyle harmanladıkları, tecrübeyle zaman akışı içinde oluşur. Diplomasimiz, her şeyden önce, Cumhuriyetimizin kurucu ilke ve vasıflarıyla uyumlu olmalı, ülke çıkarlarını her şeyden ve herkesten üstün tutmalı, hukukun üstünlüğü kuralına, insan haklarına, temel özgürlüklere saygılı olmalıdır. Bilim ve bilgiye dayanmalıdır. Dış politikanın her türevinde Mustafa Kemal Atatürk’ün “yurtta barış, dünyada barış” şiarı diplomasimizin daimi referans ve hedefi olmalıdır. Cumhuriyetin yaklaşık ilk seksen yılında ilişkilerimiz bu esaslar dahilinde yürütülmüş ve diplomatlarımız uluslararası düzeyde saygın, itibarlı bir konuma sahip olmak başarısını göstermişlerdir.

TÜRK DİPLOMASİSİ BUGÜN NEREDE VE NEREYE GİDİYOR?

Öncelikle acı bir gerçeği vurgulayalım: 2002’den bu yana Türkiye’nin ülke çıkarlarına odaklı bir dış politikası yoktur; bunun yerine, sadece iktidarın siyasi çıkar ve hedeflerine bağlı dış ilişkileri vardır! İktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), dış ilişkileri kendi ideolojik anlayış ve önceliklerine hizmet edecek bir araç olarak görmektedir. Ve diplomasiyi bu doğrultuda kullanmaktadır. Bu zihniyete göre nasıl ki demokrasi son istasyona varıldığında inilecek bir tren ise, dış ilişkiler de – binmeyi kabullenmeyen meslekten gelen diplomatlar hariç- içindeki görevlilerle birlikte bu trenin bir vagonundan ibarettir.

İktidar, dış ilişkileri ilk yıllarında örtülü olarak, sonra daha görünür şekilde Cumhuriyet rejimini ve laik yaşamı dini saptamalara göre düzenleme amacına hizmet edecek bir anlayışla yürüte gelmiştir. Bu bağlamda hatırlayalım ki ABD ve Batı Avrupa ülkelerinin yükselen radikal İslam'ın panzehiri olarak ılımlı İslam'ı görmeleri ve AKP’nin de sözde ılımlı İslam'ı temsil ettiğini düşünmeleri, AKP’nin elini iktidarının ilk yıllarında dışarda bir hayli bir hayli rahatlatmış ve ona dış ilişkilerde geniş bir manevra alanı yaratmıştır.

Son yıllarda da içerdeki siyasi, ekonomik ve toplumsal sıkıntı ve ihtiyaçların dikte ettiği u-dönüşler, zikzaklar, savrulmalarla dolu olan ve adeta hamaset tsunamisine maruz kalan dış ilişkilerin uygulayıcısı olarak Türk diplomasisi de eski saygınlığını kaybetmiştir. Buna rağmen bugün hala, kendi kendine vehmedilen, Türkiye’nin “oyun kuran, gerektiğinde oyun bozan” bir ülke olduğu iddiası tekrarlana gelmektedir.

T.C. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI

Merkezde ve dışarda çeşitli kademelerinde görev yaptığım Dışişleri Bakanlığı Cumhuriyetimizin övünç kaynağı kurumlarından biridir. Gelenekleri olan, liyakati esas alan, itibarlı, saygın bir kurumdur. Türkiye’nin iyi yetişmiş ve eğitilmiş gençlerin hep tercih ettiği bir kurum olagelmiştir. Ülkemizi bölgesinde saygın, Batıyla yakın ilişkileri olan, Arap ve Müslüman dünyasınca demokratik, laik yapısıyla gıpta edilen, ülke güvenliği ve çıkarlarına odaklı tutarlı politikaların üreticisi, uygulayıcısı ve başarılı takipçisi olmuştur.

Bugün ise bu güzide kurum maalesef tanınmaz haldedir. Teşkilat yasası siyasi müdahalelere yol verecek şekilde değiştirilmiş, dışardan siyasi atamaların sayısı giderek artmış, merkez teşkilatı ise yeni Başkanlık rejiminin uzantısı haline getirilmiştir. Müsteşarlık makamının kaldırılması ve yerine Bakan yardımcılıklarının ihdas edilmesi Bakanlığı siyasi iradenin partizan tercihlerinin oyun alanına çevirmiştir. Bu ortamda en ciddi sıkıntıyı ise meslekten gelen diplomatlarımız çekmektedir. Kimileri istifa edip ayrılmakla birlikte, çoğunluğu giderek daralan alanlarda ülke çıkarlarını korumaya çalışmaktadırlar. Bu gidişat içinde mevcut yöneticilerin günübirlik çıkışlar, hamleler ve gerçekle ilgisi olmayan söylemlerini toparlamak durumunda kalan Dışişleri Bakanlığı daha da yıpranmaya mahkumdur.

Şimdi yeni Dışişleri Bakanı Sayın Hakan Fidan diplomatların belli alanlarda ihtisaslaşarak uzmanlaşmalarından, merkez teşkilatının değiştirilmesinden, idari konuların dışardan yapılacak atamalarla yerine getirilmesinden bahisle yapısal reformlar yapılması gereğini vurgulamaktadır. Dışişlerinde göreceli bir ölçüde alan uzmanlığı zaten hep vardır. Ekonomik konular, çok taraflı örgütler, siyasi konular, istihbarat ve konsolosluk işleri gibi… “Yapısal reformlar” adı altında adımlar atılırken iyi değerlendirmek ve uzun vadeli düşünmek şarttır. Dışişleri Bakanlığı siyasi iradeye yol gösteren, seçilen bir yolun çeşitli vadelerde artı ve eksilerini anlatan, silahlı kuvvetler, ticaret, kültür, turizm ve sivil toplum örgütleriyle eşgüdüm sağlayan, çalışmaları büyük ölçüde açık ve şeffaf olan bir kurumdur. Dışişlerinin yapılanması konusunda zamanın Dışişleri Bakanın talimatıyla 2006 yılında 3 rapor hazırlamıştım: 1.”Dışileri Bakanlığının yapısı, çalışma yöntemleri ve yeniden yapılanmasına ilişkin rapor: sorunlar ve çözüm önerileri”, 2. “Eğitim Merkezinin Dışişleri Akademisine dönüştürülmesi” ve 3.”Dışişleri Stratejik Araştırmalar Merkezi”. Bu raporlar maalesef zamanında uygulanma şansı bulamamıştır. Ve son yıllarda Bakanlığımız siyasi müdahalelerin etkisiyle zaten ciddi kayıplara uğramıştır. Bu vesileyle özellikle hatırlatmak isterim ki sırf “dış misyon sayısı itibariyle dünyada 5. sıradayız” diyebilmek için personelsiz, donanımsız dış temsilcilik açmanın ülkemize faydası yoktur, hiç yoktur. Bu sadece ülke kaynaklarının israfıdır. Sayı değil, kalite önemlidir. Tavsiyem, reform yapılacaksa Bakanlığın liyakate dayanan geleneksel yapısını koruyan ancak günümüzün ihtiyaç ve koşullarına uzun vadede yanıt verecek sınırlı iyileştirmelerle yetinilmesidir. Bunu gerektiği gibi yapmak için de aceleye gerek yoktur. Yeni Bakanın önce siyasi müdahalelerle yapısı bozulmadan önceki Dışişleri Bakanlığını araştırması ve tanıması gerekir.

SONUÇ

Anlaşılacağı üzere, Cumhuriyetimizin 100. yılında ülkemizi dış ilişkiler, dış politika ve diplomasi alanlarında zor günler beklemektedir. Mevcut iktidar son seçimlerden üstün çıktığına göre, ülkemizi yakın gelecekte hukukun daha da siyasallaştığı, eğitimin bilim değil inanca dayalı dönüşümünün daha da güçleneceği, kadının toplumsal yaşamdan daha da dışlanacağı, tarikat ve benzer yapılanmaların güçlenerek çoğalacağı günler beklemektedir.

Ancak meydan boş değildir. Cumhuriyet 100. yılında bir sınama karşısındadır. Mevcut yönetiminin anti-laik dürtüleri ve popülist söylemleri karşısında toplumumuz er veya geç gereken yanıtı verecek, laik, demokratik, sosyal hukuk devleti ilkelerine demokratik kurallar içinde sahip çıkacaktır. Hiç şüphem yok ki tarihin akışı içerisinde son 20 küsur yıl bir ara dönem olarak anılacak ve Cumhuriyetimizin 200. yılı da hak ettiğimiz şekilde kutlanacaktır.

As our Republic enters its second century, the answers to the questions of what our foreign policy, diplomacy and Ministry of Foreign Affairs are doing and what they should be like are of great multifaceted importance for the future of our country. Foreign policy is an uninterrupted and dynamic process that determines Turkey's security, prosperity, stability and reputation. Diplomacy is the science and art of conducting foreign policy and foreign relations.

In short, the science dimension of diplomacy consists of both general and in-service training. The art part, on the other hand, is formed in the flow of time and experience, blended with the personal characteristics of each diplomat within the profession. Our diplomacy, above all else, must be compatible with the founding principles and characteristics of our Republic, prioritize the country's interests above everything and everyone else, and respect the rule of law, human rights and fundamental freedoms. It should be based on science and knowledge. In every variant of foreign policy, Mustafa Kemal Atatürk's motto "peace at home, peace in the world" should be the permanent reference and goal of our diplomacy. In the first eighty years of the Republic, our relations were carried out within the framework of these principles and our diplomats succeeded in having a respectable and respected position at the international level.

WHERE IS TURKISH DIPLOMACY TODAY AND WHERE IS IT GOING?

First of all, let's emphasize a bitter truth: Turkey has not had a foreign policy focused on the country's interests since 2002; Instead, they have foreign relations that depend solely on the political interests and goals of the government! The ruling Justice and Development Party (AKP) sees foreign relations as a tool to serve its own ideological understanding and priorities. And he uses diplomacy in this direction. According to this mentality, just as democracy is a train to get off when it reaches the last station, foreign relations are just a wagon of this train with the officials on board - except for the professional diplomats who do not accept to get on.

The government carried out foreign relations covertly in its first years, and then more visibly, with an understanding that would serve the purpose of regulating the Republican regime and secular life according to religious determinations. In this context, let's remember that the fact that the USA and Western European countries saw moderate Islam as the antidote to the rising radical Islam and that the AKP represented the so-called moderate Islam made the AKP's hand much easier abroad in the first years of its power and gave it support. It has created a wide area of maneuver in foreign relations.

In recent years, Turkish diplomacy has lost its former prestige as the implementer of foreign relations, which have been full of u-turns, zigzags and drifts dictated by domestic political, economic and social problems and needs, and have been exposed to a tsunami of heroism. Despite this, the self-deluded claim that Turkey is a country that "makes games and breaks games when necessary" is still repeated today.

T.R. MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS

The Ministry of Foreign Affairs, where I worked at various levels at the center and abroad, is one of the institutions that are a source of pride for our Republic. It is a reputable and respected institution with traditions, based on merit. It has always been an institution preferred by Turkey's well-educated and educated young people. Our country is respected in its region, has close relations with the West, is envied by the Arab and Muslim world with its democratic and secular structure, and has been the producer, implementer and successful follower of consistent policies focused on the security and interests of the country.

Today, unfortunately, this distinguished institution is unrecognizable. The organization law was amended to allow political interventions, the number of external political appointments gradually increased, and the central organization became an extension of the new Presidential regime. The abolition of the post of Undersecretary and the creation of Deputy Ministers instead turned the Ministry into a playground for the partisan preferences of the political will. In this environment, our career diplomats suffer the most. Although some of them resign and leave, the majority of them try to protect the country's interests in increasingly narrow areas. In this situation, the Ministry of Foreign Affairs, which has to deal with the current administrators' daily outbursts, moves and discourses that have nothing to do with reality, is doomed to become even more worn out.

Now, the new Minister of Foreign Affairs, Mr. Hakan Fidan, emphasizes the need to make structural reforms, such as the specialization of diplomats in certain fields, the change of the central organization, and the handling of administrative matters by external appointments. There is always a relative degree of field expertise in foreign affairs. Such as economic issues, multilateral organizations, political issues, intelligence and consular affairs... While taking steps under the name of "structural reforms", it is essential to evaluate well and think long-term. The Ministry of Foreign Affairs guides the political will, explains the pros and cons of a chosen path in various terms, coordinates with the armed forces, trade, culture, tourism and non-governmental organizations, and its work is largely open and transparent.

It is a transparent institution. I prepared three reports on the structuring of the Ministry of Foreign Affairs in 2006, under the instructions of the Minister of Foreign Affairs of the time: 1. "Report on the structure, working methods and restructuring of the Ministry of Foreign Affairs: problems and solution suggestions", 2. "Conversion of the Training Center into the Academy of Foreign Affairs" and 3. "Foreign Affairs Strategic Research". Central". Unfortunately, these reports did not have the chance to be implemented in time. And in recent years, our Ministry has already suffered serious losses due to political interventions. On this occasion, I would like to remind you that opening an unstaffed and unequipped foreign representative office just to say "we are ranked 5th in the world in terms of the number of foreign missions" is of no benefit to our country. This is just a waste of the country's resources. Quality is important, not quantity. My recommendation, if reform is to be made, is to be satisfied with limited improvements that preserve the traditional structure of the Ministry based on merit, but respond to today's needs and conditions in the long term. There is no need to rush to do this properly. The new Minister must first research and get to know the Ministry of Foreign Affairs before its structure was corrupted by political interventions.

CONCLUSION

As can be understood, difficult times await our country in the fields of foreign relations, foreign policy and diplomacy in the 100th anniversary of our Republic. Since the current government has prevailed in the last elections, days await our country in the near future when the law will become more politicized, the transformation of education based on faith rather than science will become even stronger, women will be further excluded from social life, and sects and similar structures will grow stronger and multiply.

However, the square is not empty. The Republic is facing a test in its 100th year. Our society will sooner or later give the necessary response to the anti-secular impulses and populist discourses of the current administration and will uphold the secular, democratic and social principles of the state of law within democratic rules. I have no doubt that in the course of history, the last 20 years will be remembered as an interim period and the 200th anniversary of our Republic will be celebrated as we deserve.