Yerel seçimin en önemli siyasal sonucu 22 yıllık ulusal ve yerel iktidar ağırlığını sürdüren Ak Parti’nin ilk kez radikal biçimde oy kaybetmesi, CHP’nin ise radikal oy sıçramasıydı.

Yerel seçimin hemen ardından siyaset biraz köpürmüş, iktidar anayasa değişikliğini gündemde tutmaya çalışırken, CHP yerel seçim başarısı ve normalleşme çağrısıyla gündemde öne çıkmıştı. Arada erken seçim lafları dolaşsa da siyasi zeminde şimdi ortalık biraz daha alışkın olduğumuz ritmine dönmüş görünüyor. Önümüzdeki dört yıllık seçimsiz dönemin siyasi zemini şekillendirecek dinamikleri neler olacak sorusuna cevap arama egzersizlerinin zamanıdır.

Yeni anayasa gündeme gelecek mi? Cumhur İttifakı’nda sorun çıkar mı? CHP yükselişini sürdürecek ya da koruyacak mı? Muhafazakâr seçmen ya da Ak Parti seçmeninin CHP’ye bakışında dönüşüm yaşanacak mı? CHP ve Ak Parti iç değişimlerini başaracaklar mı? Ve benzeri birçok soru güncel siyasetle meşgul olanların gündemini oluşturuyor.

Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan

Erken seçim şimdilik uzak ihtimal

Seçim başarısının ardından muhalif kamuoyunda erken seçim gerekliliği ve talebi dillendirilmeye başlandı. Erken seçim kararı, cumhurbaşkanı veya Meclis tarafından alınabiliyor. Meclis’te erken seçim kararı almak için en az 360 milletvekilinin desteği gerek. Muhalefetin Meclis’te erken seçim kararı çıkarmaya yetecek sayısal gücü yok.

Şu anda TBMM’deki dağılım Cumhur İttifakı 323, diğer tüm muhalefet partileri toplamı 263, bağımsız 7, boş 7 şeklinde. Bu tabloda muhalefet seçim kararı alamıyor. Zaman zaman dillendirildiği gibi Cumhur İttifakı dağılır ve 50 milletvekiliyle MHP erken seçim istese bile sayısal olarak Ak Parti oluru olmadan erken seçim kararının Meclis’ten çıkma imkânı yok. Öte yandan Cumhur İttifakı’nda sorun çıkar ve dağılırsa Erdoğan iktidarı Meclis’te yasa yapma imkanını kaybedeceği, bütçesi onaylanmayacağı için erken seçime mecbur kalabilir.

Cumhurbaşkanının erken seçim isteme olasılığı ise yok gibi. Erdoğan’ın şimdiye kadar tanık olduğumuz siyaset tarzına bakıldığında son dakikaya kadar herhangi bir yetkiden vazgeçmesini beklemek gerçekçi değil.

Ancak Meclis’te CHP’nin de onay vereceği bir anayasa değişikliği ardından erken seçim gündeme gelebilir. Bu olasılık da kısa vadede son derece düşük görünüyor.

Erdoğan ve Cumhur İttifakı ortağı MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli 

Ülkenin gidişatını hâlâ Cumhur İttifakı belirliyor

CHP oy sıçraması yapmış olsa da gidişatın kontrolü Erdoğan’da. Öncelikli mesele doğal olarak ekonomik krizi kontrol altına alabilmek. Mehmet Şimşek politikalarıyla krizin finansal boyutlarında iyileşme olduğu söyleniyor. Fakat üretim, yatırım boyutlarında henüz hiçbir iyileşme yok, olması da mümkün görünmüyor. Baskılanan kurlar ile sıcak para gelişi ve cari açık yönetiliyor gibi görünse de hane halkının geçimine ve işsizliğe çare ufukta yok henüz.

İktidarın genel seçim başarısıyla yakaladığı fırsat ve aslında asıl gündemi, cumhurbaşkanlığı sisteminin yapısal dönüşümünü tamamlayabilmek. Dört yıllık seçimsiz dönemde Cumhur İttifakı sistemin yapı taşlarını tamamlamaya çalışacak. Bir bakıma 2028 genel seçimlerinde olası bir iktidar değişikliğinde bile parlamenter sisteme dönmek kolay olmayacak. Nitekim Maarif Modeli denen yeni yaklaşımla eğitim sistemi gerici ve yapısal hamlelerle tümüyle değiştiriliyor. Kadınların soy ismi kullanma hakları konusunda denenen hamle de benzer biçimde ahlakçı ve güvenlikçi bir sistemi tamamlama hamleleri olarak okunabilir. Benzer hamleleri önümüzdeki dönemde diğer alanlarda da daha fazla yaşayacağız.

İktidarın sistemi ve gidişatı belirleyeceği üçüncü hamlesi güvenlik politikalarında olacak. MHP’nin de arzusu ve desteğiyle muhalif siyasetleri kontrol etmek, özgürlük ve siyaset alanlarını kısıtlamak, askeri ve polisiye kasları daha da güçlendirmek devletin önceliği olacak.

Dünyanın gidişatı, küresel bölüşüm kavgasının yeni alan ve cepheleri gibi dış dinamiklerin de ürettiği risklere yaslanarak iktidarın daha da baskıcı politika ve düzenlemelere yönelmesi beklenebilir.

Bu sürecin içinde anayasa değişikliği sürekli gündemde tutulsa da gerçekte bu konudaki ilerleme CHP’ye bağlı. İktidar anayasa değişikliğini iki nedenden arzuluyor. Birincisi yeni sistemin inşasını tamamlamak, ikincisi de Erdoğan iktidarının bir biçimde sürmesini sağlayacak düzenlemeleri yapabilmek. Dönem sınırı ve kazanmak için yüzde 50 artı 1 kuralının değiştirilmesi. CHP’nin bugünkü pozisyonuyla bu değişikliklere katılması mümkün görünmüyor.

Normalleşme, büyük uzlaşma, büyük koalisyon gibi olasılıklar düşük ihtimal

Gidişat konusunda gerçekten hikâyeyi değiştirecek olan, siyasi zeminde zihni ambargoların aşılması olur.

Ama mümkün mü?

CHP yerel seçimlerin ardından önemli bir normalleşme hamlesi yaptı. Aslında normal bir siyasi zeminde olması gereken ama olamayan siyasi aktörler arası diyalog ve müzakere sürecini açmak istedi. Kendi örgütünde de seçmen tabanında da “Erdoğan’a -sisteme-rejime meşruiyet” kazandırıyor olduğu yönündeki itirazlara karşın Özgür Özel “müzakere ve mücadele” diye kodladığı niyet beyanına ve çabalarına devam etti.

Bu türden değişimlerin önünde üç eşik olduğunu gördük bir kez daha. Birincisi Erdoğan iktidarının gerçekten normalleşme isteyip istemediği. İkincisi iktidar yandaşlığı ve karşıtlığı kutuplaşmasının derinliğinin, yoğunluğunun ve zihni ambargolarının yumuşayıp yumuşamadığı. Üçüncüsü siyasi aktörlerde, ittifaklarda değişimin yaşanıp yaşanmayacağı.

Şimdiye dek tanıklık ettiğimiz Erdoğan siyaset tarzıyla uzlaşma süreçlerinin oluşabilmesi mümkün görünmüyor. Erdoğan şimdiye dek rakipleriyle “bilek bükme oyunu” oynadı hep. Uzlaşma, açılım, işbirliği olarak gözlenen süreçler hep Erdoğan’ın yönettiği, biçimlediği, bir noktadan sonra da o aktörü ya kendine benzetip içine alarak ya da yok ederek yürüdüğü süreçler oldu.

Bu süreçlerin bir başka dinamiği devleti, düzeni değiştirmek arzusuydu. Bir bakıma işbirlikleri sisteme itirazdan beslendi, toplumsal destek sisteme muhalefet ve itirazdan kazanıldı. Bugün Erdoğan sistemin kendisi ya da sistem Erdoğan’la beraber yeniden şekilleniyor. Erdoğan’ın da sistemin de sol fikriyata, özgürlüklere, hukukun üstünlüğü ve demokrasiyle fikri ve psikolojik bir meselesi var.

Erdoğan tüm handikaplarına, sıkışmışlıklarına, mecburiyetlerine karşın bugünkü zihni koalisyon ortaklarıyla işbirliğini CHP ile işbirliğine tercih edecektir. Normalleşme süreçlerine katılımı, desteği ancak iktidar ortaklarıyla handikaplarını yönetmeye yaradığı sürece mümkün olacaktır. Bu nedenle ne büyük uzlaşma ne normalleşme gerçek manada gündemde olacaktır.

Genel Başkan Özgür Özel CHP seçmeniyle

Millet İttifakı’nın dağılmış olması, İyi Parti’nin bir varoluş krizine saplanmış olması, muhafazakâr seçmene hitap eden Saadet, Deva, Gelecek partilerinin toplumsal destek konusunda hedefledikleri çizgiye ulaşamamış olmalarının ve seçim yenilgisinin de psikolojisiyle son derece edilgen bir pozisyona sıkışmış olmaları, örgütsel dokularının benzerliği gibi birçok nedenle iktidar Meclis’te büyük sağ koalisyonu zorlamayı tercih edecektir. Seçmen bazında değilse de aktör ve milletvekilleri bazında bu mümkündür de.

Bu imkânı zorlamadan CHP ile işbirliği, anayasa değişikliği, hele büyük koalisyon gibi uçuk ihtimaller mümkün görünmüyor. Yine de ve belki anayasa değişikliği ve erken seçim ancak 2026 sonlarında ve 2027 yılında gerçekten gündem olabilir.

Ak Parti ve CHP ve dahi diğerlerinde örgütsel ve siyasal dönüşüm olabilir mi?

Bu demektir ki önümüzdeki dönemde siyasi zemini etkileyecek asıl dinamik partilerin örgütsel değişimi başarıp başaramayacakları olacak. Çünkü bu değişimi yaşamadan seçmenle, toplumla ilişkilerindeki değişim sınırlı kalıyor.

Ekonomik krizin harareti siyasal kutuplaşmanın, kimliklere sıkışmanın hararetinin önüne geçiyor olsa da sayısal değişim henüz sınırlı. Karşı tarafa olan negatif duyguların gücü nedeniyle henüz kutuplaşmanın aşıldığını söylemek mümkün değil. Yine de seçmende bekleyiş ve arayış diri.

Seçimlerden bu yana dört ay geçtiği ve tüm yayınlanmış anketlerde CHP’nin yerel seçimdeki oy oranını koruduğu görüldüğüne göre yerel seçim sayısal tablosunun arızi bir durum değil kalıcı bir duruma işaret ettiğini söyleyebiliriz. Ama bugünkü sayısal durum iktidar değişikliğinin mutlaka yaşanacağına da işaret etmiyor henüz. İktidar değişikliğini ima edecek değişim partilerin kendilerini ve seçmenle ilişkilerini yeni durum içinde nasıl yenileyebileceklerine bağlı.

Ak Parti’nin ittifak ya da işbirlikleri dışında tekrar yeni bir siyaset üretmek, yenilenmek niyet ve arzuları düşük. Uzun süreden beri Ak Parti Erdoğan’ın bir aracı haline dönüşmüş, yeni insanlardan, yeni meselelerden beslenme özelliğini kaybetmiş durumda. Daha önemlisi sisteme ve devlete muhalefetten uzaklaşmış, kendisi sistemin ve devletin merkezi olmuş durumda.

Öte yandan CHP’nin yerel seçim başarısı kendisini dönüştürmek yolunda bir fırsat alanı açıyor. CHP ve yerel adayları kurumsal ittifak siyaseti yerine meseleler ve seçmen etrafında yeni bir ittifak arayışını hayata geçirdi ve başarılı oldu. Şimdi tüzük kurultayına hazırlanıyor. Tüzük kurultayı gerçek bir değişimin ve parti içi demokrasinin yolunu açar mı, örgütsel doku yeni üyelere, fikirlere açık hale gelir mi henüz bilmiyoruz. Yerel yönetimlerde üretilecek yeni başarı hikayeleri, örgütsel enerjinin demokratikleşerek çoğalması sağlanabilirse muhafazakâr seçmendeki temkinli CHP bakışının kırılması da genel toplumsal destekte sıçrama da ihtimal dahilinde.

Seçim kutlamaları

Yine de CHP’nin çok hızlı bir değişim, dönüşüm süreci geçireceğini öngörebilmek mümkün değil. Toplumsal dip dalgalara baktığımızda muhafazakarların yanı sıra sekülerlerde de değişim niyet ve çabası gözlense bile henüz bu dinamiklerin kalıcı biçimde değiştiğini söylemek zor. Bu taban psikolojisi nedeniyle CHP’nin de handikapları ve eşikleri var.

Hatem Ete’nin tespitiyle, “Erdoğan ve Özel’in karşılaştıkları dirençleri yönetmek yerine statükonun devamına razı olmalarında siyasal takvimin etkili olduğu söylenebilir. Normal zamanında yapıldığı takdirde, seçimlere henüz dört yıl var. Aktörler bugünkü siyasi koordinatlarını muhafaza ederek seçimlerdeki hedeflerine varamayacaklarının farkındalar, ancak önümüzdeki en azından 1-1.5 yılı mevcut statükonun sağladığı konfor içerisinde geçirme ihtiyacı duyuyorlar.” (https://www.perspektif.online/31-mart-sonrasi-yeni-siyasal-eksen/)

Bu analizler esas itibarıyla siyasetin aktörleri ve güncelin çerçevesine yaslanan analizler. Halbuki ülkenin tüm sistemlerinde sorunları var. Ekonomik kriz yalnızca enflasyon ve kurlardan ibaret değil. Demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü meselelerinde de dünyada olduğu gibi Türkiye’de de büyük bir kriz yaşanıyor. Toplumun tüm kesimleri endişeli, afallamış durumda. Ama hiç kimse geleceğin nasıl olması gerektiğini bilmiyor.

Tüm bu dertleri aşabilmenin yolu siyaset, bunun yolu da siyasetin ve siyasi aktörlerin değişebilmesi, dönüşebilmesi. Güncelin şehvetiyle gözlerden kaçırılıyor olsa da toplumda ve hayatta dip dalgalarda bir şeyler değişiyor, dönüşüyor.

Cevabı siyasetçiler arayacak ve bulacak. Toplumun ihtiyaç ve taleplerini anlayabilmek, çözümler üretebilmek için bilimden, yeni insanlardan beslenmenin yolunu bulabilirlerse elbette. 

The most important political result of the local elections was that the AKP, which had maintained its national and local power for 22 years, lost votes radically for the first time, while the CHP experienced a radical jump in votes.

Immediately after the local elections, politics became a bit heated, while the government tried to keep the constitutional amendment on the agenda, the CHP came to the fore with its local election success and its call for normalization. Although there are talks of early elections, the political ground now seems to have returned to its more accustomed rhythm. It is time to exercise to find answers to the question of what will be the dynamics that will shape the political ground in the next four-year period without elections.

Will a new constitution be on the agenda? Will there be problems in the People's Alliance? Will the CHP continue or maintain its rise? Will there be a transformation in the perspective of conservative voters or AKP voters towards the CHP? Will the CHP and AKP achieve internal changes? And many similar questions constitute the agenda of those who are engaged in current politics.

President and AKP Chairman Tayyip Erdoğan

Early elections are unlikely for now

Following the election success, the opposition public began to voice the need and demand for early elections. Early election decisions can be made by the president or the parliament. In order to make an early election decision in the parliament, the support of at least 360 deputies is required. The opposition does not have enough numerical power to make an early election decision in the parliament.

The distribution in the TBMM is currently as follows: the People's Alliance 323, the total of all other opposition parties 263, independents 7, and vacant 7. In this picture, the opposition cannot make an election decision. As has been voiced from time to time, even if the People's Alliance breaks up and the MHP calls for early elections with 50 deputies, there is no way the decision for early elections can be passed in the Parliament without the approval of the AK Party in terms of numbers. On the other hand, if there is a problem in the People's Alliance and it breaks up, the Erdoğan government may be forced to hold early elections because it will lose the opportunity to legislate in the Parliament and its budget will not be approved.

There is no possibility of the president calling for early elections. Considering the political style we have witnessed so far from Erdoğan, it is unrealistic to expect him to give up any authority until the last minute.

However, early elections could be on the agenda after a constitutional amendment in the Parliament that the CHP also approves. This possibility also seems extremely low in the short term.

Erdoğan and People's Alliance partner MHP Chairman Devlet Bahçeli

The People's Alliance still determines the course of the country

Although the CHP has made a leap in votes, Erdoğan is in control of the course of events. The primary concern is naturally to control the economic crisis. It is said that there has been an improvement in the financial dimensions of the crisis with Mehmet Şimşek's policies. However, there has not yet been any improvement in production and investment dimensions, and it does not seem possible. Although the hot money flow and current deficit seem to be managed with suppressed exchange rates, there is no solution to household livelihoods and unemployment on the horizon yet.

The opportunity that the government has seized with the general election success and in fact its main agenda is to complete the structural transformation of the presidential system. In the four-year period without elections, the People's Alliance will try to complete the building blocks of the system. In a sense, even in the event of a possible change of government in the 2028 general elections, it will not be easy to return to the parliamentary system. Indeed, with the new approach called the Maarif Model, the education system is being completely changed with reactionary and structural moves. The move attempted regarding women's rights to use surnames can similarly be interpreted as moves to complete a moralistic and security-oriented system. We will experience similar moves in other areas in the coming period.

The third move of the government, which will determine the system and course, will be in security policies. With the desire and support of the MHP, the state's priority will be to control opposition politics, restrict freedom and political areas, and further strengthen the military and police muscles.

It can be expected that the government will turn to more oppressive policies and regulations, based on the risks created by external dynamics such as the course of the world and the new areas and fronts of the global distribution struggle.

Although constitutional amendments are constantly on the agenda during this process, progress on this issue is actually dependent on the CHP. The government desires constitutional amendments for two reasons. The first is to complete the construction of the new system, and the second is to make arrangements that will ensure Erdoğan's rule continues in some way. Changing the term limit and the 50 percent plus 1 rule to win. It does not seem possible for the CHP to participate in these changes with its current position.

Possibilities such as normalization, grand compromise, grand coalition are unlikely

What will really change the course of events is the overcoming of the mental embargoes on the political ground.

But is it possible?

CHP made an important normalization move after the local elections. In fact, it wanted to open a dialogue and negotiation process between political actors, which should have been on a normal political platform but could not be. Despite objections from both its own organization and its voter base that it was “providing legitimacy to Erdoğan, the system, and the regime,” Özgür Özel continued with his declaration of intent and efforts, which he coded as “negotiation and struggle.”

We have seen once again that there are three thresholds for such changes. The first is whether the Erdoğan government really wants normalization. The second is whether the depth, intensity and mental embargoes of the polarization of supporters and opponents of the government have softened. The third is whether there will be a change in political actors and alliances.

It does not seem possible for reconciliation processes to occur with the Erdoğan style of politics we have witnessed so far. Erdoğan has always played the “arm-twisting game” with his opponents. The processes observed as reconciliation, opening, and cooperation have always been processes that Erdoğan has managed, shaped, and after a certain point, either made that actor like himself and included him or eliminated him.

Another dynamic of these processes was the desire to change the state and order. In a way, collaborations were fed by objections to the system, and social support was gained from opposition and objections to the system. Today, Erdoğan is the system itself, or the system is being reshaped together with Erdoğan. Both Erdoğan and the system have an intellectual and psychological problem with leftist ideology, freedoms, the rule of law and democracy.

Despite all his handicaps, bottlenecks and obligations, Erdoğan will prefer cooperation with his current mental coalition partners to cooperation with the CHP. His participation and support in normalization processes will only be possible as long as they help him manage his handicaps with his ruling party partners. Therefore, neither a great compromise nor normalization will truly be on the agenda.

Chairman Özgür Özel with CHP voters

The fact that the Nation Alliance has disintegrated, the Good Party is stuck in an existential crisis, the fact that the Saadet, Deva, and Future parties that appeal to conservative voters have not been able to reach the line they aimed for in terms of social support, and that they have been stuck in an extremely passive position due to the psychology of their election defeats, and the similarity of their organizational structures, the government will prefer to force the grand right coalition in the Parliament for many reasons. If not on the basis of voters, then on the basis of actors and deputies, this is also possible.

Without pushing this possibility, extreme possibilities such as cooperation with the CHP, constitutional amendment, and especially a grand coalition do not seem possible. Still, perhaps constitutional amendment and early elections can only really be on the agenda in late 2026 and 2027.

Could there be an organizational and political transformation in the AK Party, the CHP and others?

This means that the real dynamic that will affect the political landscape in the coming period will be whether the parties will be able to achieve organizational change. Because without experiencing this change, the change in their relations with the voters and society will remain limited.

Although the heat of the economic crisis is overcoming the heat of political polarization and identities, the numerical change is still limited. It is not possible to say that polarization has been overcome yet due to the strength of negative feelings towards the other side. Nevertheless, the expectation and search among the voters are still alive.

Since four months have passed since the elections and all published polls show that the CHP has maintained its vote share in the local elections, we can say that the local election numerical table does not indicate an incidental situation but a permanent one. However, the current numerical situation does not necessarily indicate that a change of government will occur yet. The change that will imply a change of government depends on how the parties can renew themselves and their relations with the voters in the new situation.

The intention and desire of the AKP to produce a new policy outside of alliances or collaborations, to renew itself is low. The AKP has long been a tool of Erdoğan, and has lost its ability to feed on new people and new issues. More importantly, it has distanced itself from opposition to the system and the state, and has become the center of the system and the state.

On the other hand, CHP’s success in the local elections opens up an opportunity area for transformation. Instead of institutional alliance politics, CHP and its local candidates implemented a new alliance search around issues and voters and succeeded. Now, it is preparing for the statute convention. We do not yet know whether the statute convention will pave the way for real change and internal party democracy, or whether the organizational structure will become open to new members and ideas. If new success stories can be produced in local governments and the increase in organizational energy through democratization, it is possible that the cautious CHP perspective among conservative voters will be broken and a leap in general social support will occur.

Election celebrations

Still, it is not possible to predict that the CHP will undergo a very rapid change and transformation process. When we look at the social undercurrents, even if there is an intention and effort for change in secularists as well as conservatives, it is difficult to say that these dynamics have changed permanently. Due to this base psychology, the CHP also has handicaps and thresholds.

As Hatem Ete puts it, “It can be said that the political calendar is effective in Erdoğan and Özel’s acceptance of the status quo instead of managing the resistance they encounter. If held on time, there are still four years left until the elections. The actors are aware that they will not be able to achieve their goals in the elections by maintaining their current political coordinates, but they feel the need to spend at least the next 1-1.5 years in the comfort provided by the current status quo.” (https://www.perspektif.online/31-mart-sonrasi-yeni-siyasal-eksen/)

These analyses are essentially analyses based on the actors of politics and the current situation. However, the country has problems in all its systems. The economic crisis is not just about inflation and exchange rates. There is a major crisis in Turkey, as in the world, in terms of democracy, human rights and the rule of law. All segments of society are anxious and bewildered. But no one knows what the future should be like.

The way to overcome all these troubles is politics, and the way to do this is for politics and political actors to change and transform. Even though it is overlooked by the lust of the present, something is changing and transforming in the deep waves in society and life.

Politicians will seek and find the answer. Of course, if they can find a way to feed on science and new people in order to understand the needs and demands of society and to produce solutions.