2023 yılı başlarından itibaren Türkiye, Suriye ile barışma konusunda bir yandan iç kamuoyuna olumlu mesajlar verirken, diğer taraftan da bu konuda Rusya’dan açıkça yardım ve aracılık talep edilen bir süreç içerisindeydi.

14 Mayıs 2023’te yapılacak seçimler öncesi Erdoğan’ın Suriyeli sığınmacıları geri göndermeye yönelik hamleleri olarak da yorumlanan bu gelişmelerin temel esprisi, Cumhurbaşkanı’nın seçimleri kazanmak için kullanılan kozlarından biri olmasıydı. Zaten, Erdoğan sorunlu olduğu tüm liderlerle barışan ve bu konuda cesur adımlar atan bir lider konumundaydı. O nedenle, Esad ile barış hamlesi de olumlu karşılandı.

Seçim öncesi Erdoğan’ın Esad’la tokalaşırken bir fotoğraf verilmesi için ciddi çabalar sarf edildi. Ancak, Esad bu sürecin Erdoğan’ın bir seçim hamlesi olup olmadığı konusundaki endişesini dışa vuracak açıklamalar yaparak, bu kareye girmemeyi başardı. Erdoğan, Putin ile kişisel dostluğunu da kullanarak baskıları sıklaştırırken, Esad da bu süreçte, üzerindeki Putin baskısını hafifletebilmek için İran kartını masaya sürdü. Astana sürecinin bir tarafı olan İran’ın şimdi Türkiye- Suriye barış sürecinin de tarafı olmasını istedi ve bunu başardı.

Türkiye’nin dış politikadaki sorunlarının anası sayılan Suriye konulu dörtlü barış müzakerelerinin 10 Mayıs 2023’te Moskova’da yapılmış olması, zamanlama açısından dünya diploması tarihinde eşine güç rastlanacak bir gelişmeydi. Zira, sadece dört gün sonra Türkiye’de cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacaktı. Evet, nihayet kamuoyuna bir fotoğraf karesi verildi. Gerçi o, istenilen kare değildi ancak yine de hiç yoktan iyi bir fotoğraf karesiydi, fotoğrafın iş gördüğünü söyleyebiliriz.

Toplantı sonrası medya bilgilendirmesi başlığıyla kısa bir açıklama yapıldı. Açıklamada dikkat çeken ilk husus, daha önce Astana sürecindeki tüm toplantıların sonuç bildirisinde yer verilen ifadelerin aynen kullanılmış olmasıydı:

“Katılımcılar, 2254 sayılı BMGK Kararı ve “Astana Formatı” çerçevesinde yayınlanan resmi bildiriler uyarınca, Suriye’nin egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve terörizmin tüm biçim ve tezahürleriyle mücadeleye olan bağlılıklarını teyit ettiler. Suriyelilerin ana vatanlarına gönüllü, güvenli ve onurlu dönüşlerinin sağlanması ve ihtilaf sonrası yeniden inşanın kolaylaştırılması bakımından, Suriye’ye yönelik uluslararası yardımın artırılmasının taşıdığı önemin altı çizildi. 

Katılımcılar ayrıca, Türkiye ve Suriye arasındaki ilişkilerin ilerletilmesine yönelik olarak Dışişleri Bakan Yardımcılarını dört ülkenin Savunma Bakanlıkları ve İstihbarat birimleri ile koordinasyon halinde bir yol haritası hazırlamaları hususunda talimatlandırmayı kararlaştırdılar.”

Açıklamadaki en önemli husus, barış sürecine ilişkin bir yol haritası hazırlanması konusunda mutabık kalınmasıydı. Türkiye’de cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılmasıyla birlikte, Erdoğan’ın Suriye ile barış sürecini sürdürmekte ne kadar kararlı olduğunun da anlaşılacağı günler gelip çatmıştı.

Haziran ayında Astana’da düzenlenen toplantıya paralel olarak, Türkiye, İran, Rusya ve Suriye Dışişleri Bakanlıkları arasındaki Dörtlü Süreç‘in ikinci teknik toplantısı yapıldı.

Görüşmede taraflar, Suriyelilerin ülkelerine güvenli, gönüllü ve onurlu bir şekilde geri dönüşlerini kolaylaştırmak için Suriye içinde gerekli koşulların yaratılmasının gerekliliğine dikkat çekerek, BM Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı Kararı uyarınca Suriye ihtilafında siyasi çözüm sürecinin ilerletilmesi yönündeki kararlılıklarını teyit ettiler.

Daha sonra, yine Haziran ayı içerisinde Putin’in Suriye temsilcisi Aleksander Lavrentyev’in aşağıdaki açıklaması gündeme düştü:

“Tüm taraflar genel olarak ilişkilerin normalleştirilmesi sürecini ilerletecek bir yol haritası kavramı üzerinde mutabık kaldılar ve görüş ve önerilerini dile getirdiler. Şimdi bunların sistematik hale getirilmesi ve koordine edilmesi gerekiyor” diyen Lavrentyev, ancak sürecin gerçekleşmesinin biraz zaman alacağını kaydetti:

“En önemli şey sürecin ilerliyor olması ve ilerleme kaydedilmesi. Daha fazla geciktirilemez, herkes bu konuda hemfikir.”

Özellikle Arap medyasına sızan bilgilere göre, Lavrentyev hazırladığı taslak yol haritasını taraflara sundu. Hatırlanacağı üzere, süreçle ilgili olarak Esad’ın olmazsa olmaz iki şartı vardı:

1-TSK’nin Suriye topraklarından çekilmesi

2-Türkiye’nin İdlib’teki terörist gruplara verdiği desteğin kesilmesi

Lavrentyev’in yol haritasında, TSK’nin Suriye’den çekilmesiyle ilgili olarak bir takvim üzerinde durulduğu da yine basına sızan bilgiler arasında yer aldı. İdlib’de ise Rusya’nın önerisinin ne olduğu  konusunda medyaya herhangi bir bilgi sızmadı. Elbette, sığınmacıların geri dönüşüyle ilgili konuda da. Ankara’nın bu konudaki açmazı aslında şu tezden kaynaklanıyor:

Türkiye her zaman, sığınmacıların, Suriye’de barış ve istikrar sağlandıktan, seçimler yapıldıktan sonra dönebileceğini belirtiyor. Sayıları milyonlarla ifade edilen sığınmacılar Türkiye’deyken, Suriye’de yapılacak bir seçimden “kim, nasıl bir sonuç bekler” bunun izahı oldukça güç. Zaten teknik olarak da anlamsız bir açıklama bu.

Erdoğan seçimi kazanmış, rahatlamış ve elde ettiği zaferle Suriye ile barış sürecinin getireceğini siyasi ranta ihtiyacı kalmadığı için ilgisini de kaybetmişti. 2023 ikinci yarısındaki tüm çabalar sonuç vermeyince, Lavrentyev 2024 Ocak ayında yaptığı açıklama ile sürecin kesintiye uğradığını itiraf etti. “Artık, bir yol haritası yok” dedi.

2024 yılı içerisinde Türkiye, Suriye konusunda iki önemli gelişme yaşıyor:

Bunlardan birincisi Türkiye’de hüküm süren ekonomik krizin ulaştığı seviye ile ilgili. Son cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra sözde rasyonel bir ekonomi politikası izleyen ve resmen ekonomide bir enkaz devraldığını dahi vurgulamakta tereddüt göstermeyen Mehmet Şimşek’in kamu bütçesindeki Suriye faturasının büyüklüğü karşısında uğradığı şok. Şimşek, zaten öteden beri, gölge dışişleri bakanı gibi hareket ettiğinden, Erdoğan’ın ve Fidan’ın önüne Suriye faturasını koymuş olmalı. Şimşek’in tasarruf tedbirleri kamu personelinin servislerine kadar uzanmışken, Suriye’de katlanamaz ölçüde büyüyen mali fatura, tercihine göre, Şimşek’e “Bu ne perhiz…” veya “Ayranı yok içmeye…” gibi veciz sözleri açıkça kullanma imkanı sağlamış olmalı. Şimşek’in sözleri elbette kamuoyuna değil, Erdoğan’a ve Suriye sorununun mimarlarından Fidan’a karşı kullandığı söylenebilir. En azından ben söyleyebilirim. Zaten sonunda, Erdoğan “Esad ile yeniden ailecek görüşebiliriz” yolunda ifadeler kullanarak hepimize “nereden nereye” dedirtmeyi başardı.

İkinci konu ise, Suriye sahasındaki gelişmeler. Öncelikle bir konuya açıklama getirelim: Suriye’nin ve Türkiye’nin terörist tanımları farklı. Sadece Suriye için değil, Rusya, İran, ABD, AB için de Suriye’deki terörist gruplar BMGK’nin 2254 sayılı kararında isimleri zikredilen gruplardır. Bunların arasında PKK ve YPG yoktur, bulunmamaktadır.

Suriye’nin doğusunda ve kuzey doğusunda ağırlıklı olarak Kürtlerin düzenlemeyi planladığı yerel seçimlerle ilgili süreç dikkatlice incelendiğinde, şaşırtıcı bir şekilde, tepkinin sadece Türkiye’den geldiği ve Erdoğan’ın “Sınırlarımızın ötesinde bir teröristan devletine izin vermeyiz” açıklamasından başka ne Putin’den ne de Esad’tan bir tepki geldiğine şahit olduk. Zira, Rusya öteden beri, Suriye’deki Kürt grupları Esad yönetimine yaklaştırırken, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri harekâtına yeşil ışık yakmak suretiyle hep TSK kartını kullanmıştır. Bu defa da, aynı şekilde davranarak, Türkiye’nin dolaylı olarak ABD’nin Suriye’deki varlığıyla karşı karşıya gelmesi olasılığına oynamıştır. Keza, Esad da öyle. Bazı Rus analistlerin Suriye’de Kürtleri “Türk sopasıyla” terbiye etme kurgusu da ayrıca işin bonusudur.

Geçen Mayıs ayının sonlarına doğru ABD, başına gelecekleri hissetmiş olmalı ki, aniden devreye girip, Kürtleri seçimlerden vazgeçirmeye çalıştı ve ikna etti. Rusya artık Suriye’deki ABD varlığı sona erdirilmeden, Kürtlerin Esad’la barıştırılmasının mümkün olamayacağını ve Suriye’de kalıcı bir barışa giden yolda, Türkiye’nin Şam’la barış sürecinin de ABD’nin bölgeden atılması için mutlak bir gereklilik olduğunu iyice anladı. ABD’nin başkanlık seçim sürecine girmesi ve dikkatlerin Ukrayna ve Gazze üzerine yoğunlaşması Rusya’ya Suriye’de yeni bir oyun kurması için uygun bir ortam sağlıyor.

Kürtlerin seçimleri Ağustos ayına ertelemesini fırsat bilen Rusya derhal işe koyuldu. Bizim medyada, “Irak, Türkiye ile Suriye arasında arabuluculuk yapıyor” haberlerinin yer aldığı sırada, Rusya’nın Şam ve Ankara arasındaki normalleşme sürecini yeniden başlatma girişimine şahit olduk. Rusya Himeymim Askeri Üssü’nde Türk ve Suriyeli yetkililer arasında bir toplantı düzenlemeyi başardı.

Kısaca süreç, bazı analistlerin ifade ettiği gibi Hakan Fidan’ın Putin ile görüşmesinden sonra değil, önce başlamıştı. Fidan-Putin görüşmesinin nedenlerinden birisinin de bu olduğunu söyleyebilirim. Zira, Fidan da Putin gibi Suriye dosyasına vakıf birisi. Bu konu şüphesiz 3-4 Temmuz yapılacağı ilk defa Rusya tarafından açıklanan Erdoğan-Putin görüşmesinin de ana gündem maddelerinden biri olacak.

Daha sonra bazıları için sürpriz olarak değerlendirilen Esad– Lavrentyev görüşmesi gündeme geldi. Esad, bu defa, muhtemelen Rusya Dışişleri’nin önerdiği kelimelerle yukarıda belirttiğim iki şartını farklı bir şekilde ifade etti. İçerik aslında aynıydı ancak ifade farklıydı. Türk kamuoyuna adeta “Esad barış istiyor” mesajı verdirtildi. Bunun için fazla çabaya zaten gerek yoktu. Medyamız bu konuda mahirdi!

Ve sonra Cuma namazı çıkışı Erdoğan’ın yaptığı açıklama üzerine medyada estirilen rüzgara muhalefet de dahil oldu, sanki daha önce Kılıçdaroğlu ve Akşener, Esad ile görüşmeyi gündeme getirmemişler gibi…

Suriye iç savaşının başından beri, Esad ile masaya oturulması fikrini savunan, bu nedenle Erdoğan tarafından “zavallı” olarak nitelenen birisi olarak, bu süreçle ilgili iyimser olmak için elimden geleni yapıyorum.

Bu noktada güvendiğim tek kişi Mehmet Şimşek. Batı’nın Rusya’ya uyguladığı ekonomik ambargolara uymak konusunda Erdoğan’ı ikna eden Mehmet Şimşek’e çok güveniyorum. Ancak, yine de bunun ihtiyatlı bir iyimserlik olduğunu belirteyim. İşimiz çok zor. Suriye konusunda Erdoğan’ın ayrı, muhalefetin ayrı çözüm üretme çabaları anlamsız. Hiç olmazsa bu konuda, tüm aktörlerin katılacağı bir arama konferansı yapılması ve ortak akıl oluşturulması gerekiyor. Bunu yapmak tercih değil, zorunluluk. Şunu da unutmayalım ki, artık bu dörtlü sürece İran da resmen taraf oldu. Bu da Türkiye’nin işini ayrıca zorlaştıran bir başka gelişme.

ABD’nin Suriye’deki konumu ise görüşmelerin geleceğini etkileyebilecek bir diğer faktör olarak yerini korumaya devam ediyor.

Since the beginning of 2023, Turkey has been in a process of giving positive messages to the domestic public opinion on the subject of reconciliation with Syria, while openly requesting assistance and mediation from Russia on this issue.

The basic gist of these developments, which were also interpreted as Erdoğan’s moves to send back Syrian refugees before the elections to be held on May 14, 2023, was that it was one of the President’s trump cards to win the elections. In fact, Erdoğan was in a position to make peace with all the leaders he had problems with and to take bold steps in this regard. Therefore, the move to make peace with Assad was also welcomed.

Before the election, serious efforts were made to have a photo of Erdoğan shaking hands with Assad. However, Assad managed to avoid being in the picture by making statements that would reveal his concerns about whether this process was an election move by Erdoğan. While Erdoğan increased the pressure by using his personal friendship with Putin, Assad also put the Iran card on the table in order to ease Putin's pressure on him. He wanted Iran, which was a party to the Astana process, to now be a party to the Turkey-Syria peace process and he succeeded in doing so.

The fact that the four-party peace talks on Syria, which is considered the mother of Turkey's foreign policy problems, were held in Moscow on May 10, 2023, was a development that is rarely seen in the history of world diplomacy in terms of timing. Because, just four days later, presidential elections were to be held in Turkey. Yes, finally, a photo frame was given to the public. Although it was not the desired photo frame, it was still a better photo frame than nothing, we can say that the photo worked.

A short statement was made under the title of “media briefing” after the meeting. The first striking point in the statement was that the same expressions were used as in the final declarations of all previous meetings in the Astana process:

“The participants reaffirmed their commitment to the sovereignty and territorial integrity of Syria and to the fight against terrorism in all its forms and manifestations, in accordance with UNSC Resolution 2254 and the official declarations issued within the framework of the “Astana Format”. The importance of increasing international assistance to Syria was underlined in ensuring the voluntary, safe and dignified return of Syrians to their homeland and facilitating post-conflict reconstruction.

The participants also decided to instruct the Deputy Foreign Ministers to prepare a roadmap for advancing relations between Turkey and Syria in coordination with the Defense Ministries and Intelligence Units of the four countries.”

The most important point in the statement was the agreement to prepare a roadmap for the peace process. With the presidential elections in Turkey, the days had come when it would be understood how determined Erdoğan was to continue the peace process with Syria.

In parallel with the meeting held in Astana in June, the second technical meeting of the Quadrilateral Process between the Foreign Ministries of Türkiye, Iran, Russia and Syria was held.

During the meeting, the parties stressed the need to create the necessary conditions inside Syria to facilitate the safe, voluntary and dignified return of Syrians to their country, and reaffirmed their determination to advance the process of a political solution to the Syrian conflict in accordance with UN Security Council Resolution 2254.

Later, again in June, the following statement by Putin's Syrian representative, Aleksander Lavrentyev, came to the fore:

"All parties agreed on the concept of a roadmap to advance the process of normalization of relations in general and expressed their views and proposals. Now they need to be systematized and coordinated," Lavrentyev said.However, he noted that the process would take some time to materialize:

"The most important thing is that the process is moving forward and progress is being made. It cannot be delayed any further, everyone agrees on that."

According to information leaked to the Arab media in particular, Lavrentyev presented the draft roadmap he had prepared to the parties. As will be recalled, Assad had two essential conditions regarding the process:

1- Withdrawal of the Turkish Armed Forces from Syrian territory

2-Turkey's support for terrorist groups in Idlib should be cut off

Lavrentyev’s roadmap also included information leaked to the press that a timetable was discussed for the withdrawal of the Turkish Armed Forces from Syria. No information was leaked to the media about Russia’s proposal for Idlib. Of course, not even on the issue of the return of refugees. Ankara’s impasse on this issue actually stems from the following thesis:

Turkey always states that refugees can return after peace and stability are achieved in Syria and elections are held. It is very difficult to explain "who would expect what kind of result" from an election to be held in Syria when there are millions of refugees in Turkey. This is a technically meaningless statement anyway.

Erdogan won the election, relaxed, and lost interest in the peace process with Syria because he no longer needed the political profit he would have made with his victory. When all efforts in the second half of 2023 failed, Lavrentyev admitted in a statement in January 2024 that the process had been interrupted. “There is no road map anymore,” he said.

In 2024, Türkiye will experience two important developments regarding Syria:

The first of these concerns the level of the economic crisis that prevails in Turkey. The shock that Mehmet Şimşek, who has been pursuing a so-called rational economic policy since the last presidential elections and has not hesitated to emphasize that he has officially inherited a wreck in the economy, has experienced when faced with the size of the Syria bill in the public budget. Since Şimşek has been acting as a shadow foreign minister all along, he must have placed the Syria bill in front of Erdoğan and Fidan. While Şimşek’s austerity measures have extended to the services of public personnel, the financial bill that has grown unbearably in Syria must have given Şimşek the opportunity to openly use pithy phrases such as “What kind of diet is this…” or “There is no ayran to drink…” depending on his preference. Of course, it can be said that Şimşek used these words not against the public, but against Erdoğan and Fidan, one of the architects of the Syria problem. At least I can say that. In the end, Erdoğan managed to make us all say “where are we going?” by using expressions such as “We can meet with Assad again as a family.”

The second issue is the developments in Syria. First, let's clarify one issue: Syria and Turkey's definitions of terrorists are different. Not only for Syria, but also for Russia, Iran, the US, and the EU, the terrorist groups in Syria are the groups whose names are mentioned in UNSC resolution 2254. The PKK and YPG are not among them.

When the process regarding the local elections planned to be held by the Kurds in the east and north-east of Syria is carefully examined, surprisingly, we witnessed that the reaction came only from Turkey and that apart from Erdoğan’s statement that “We will not allow a terrorist state beyond our borders”, there was no reaction from either Putin or Assad. Because, Russia has always used the TAF card by giving the green light to Turkey’s military operation in the north of Syria while bringing the Kurdish groups in Syria closer to the Assad administration. This time, by acting in the same way, it has played into the possibility that Turkey will indirectly confront the US presence in Syria. Likewise, Assad. The fiction of some Russian analysts about disciplining the Kurds in Syria with a “Turkish stick” is also a bonus.

Towards the end of last May, the US must have sensed what was coming, so it suddenly stepped in and tried to persuade the Kurds to give up the elections. Russia now fully understands that it will not be possible to reconcile the Kurds with Assad without ending the US presence in Syria, and that Turkey's peace process with Damascus is an absolute necessity for the expulsion of the US from the region on the path to a permanent peace in Syria. The US's entry into the presidential election process and the focus on Ukraine and Gaza provide Russia with a suitable environment to set up a new game in Syria.

Russia, taking advantage of the Kurds’ postponement of the elections until August, immediately got to work. While our media reported that “Iraq is mediating between Turkey and Syria,” we witnessed Russia’s attempt to restart the normalization process between Damascus and Ankara. Russia managed to organize a meeting between Turkish and Syrian officials at the Himemim Military Base.

In short, the process started before, not after, Hakan Fidan's meeting with Putin, as some analysts claim. I can say that this is one of the reasons for the Fidan-Putin meeting. Because, like Putin, Fidan is someone who is familiar with the Syria file. This issue will undoubtedly be one of the main agenda items of the Erdoğan-Putin meeting, which was first announced by Russia to be held on July 3-4.

Then, the Assad-Lavrentyev meeting, which was considered a surprise for some, came to the agenda. This time, Assad expressed the two conditions I mentioned above in a different way, probably with the words suggested by the Russian Foreign Ministry. The content was essentially the same, but the expression was different. The message “Assad wants peace” was practically conveyed to the Turkish public. There was no need for much effort for this. Our media was skilled in this matter!

And then the opposition joined the media's stir after Erdoğan's statement after Friday prayers, as if Kılıçdaroğlu and Akşener had not previously brought up the issue of meeting with Assad...

As someone who has advocated the idea of sitting at the negotiating table with Assad since the beginning of the Syrian civil war and who was described as “poor” by Erdoğan because of this, I am doing my best to be optimistic about this process.

The only person I trust at this point is Mehmet Simsek. I have great confidence in Mehmet Simsek, who convinced Erdogan to comply with the economic embargoes imposed on Russia by the West. However, let me state that this is still cautious optimism. Our job is very difficult. Erdogan's efforts to produce separate solutions and the opposition's efforts to produce separate solutions on Syria are meaningless. At the very least, a search conference should be held on this issue, with the participation of all actors, and a common mind should be created. Doing this is not a choice, it is a necessity. Let's not forget that Iran has now officially become a party to this quadripartite process. This is another development that makes Turkey's job even more difficult.

The US position in Syria continues to remain as another factor that could affect the future of the talks.