Türkiye’nin enerji politikası ve enerji güvenliği neredeyse her daim gündemin üst sıralarında yer alıyor. Bu noktada var olan resmi görmek ve buna göre politika şekillendirmek için tüketim, ihracat ve ithalat verileri yol gösterici nitelikte. Türkiye’de bu veriler Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) yıllık raporlarında paylaşılıyor. EPDK geçtiğimiz yıllara nazaran bu yıl verileri epey geç açıkladı, genelde en geç Nisan ayında sunulan raporlara ulaşmak için haziran başını beklemek gerekti. Bu yazıda EPDK ve GAZBİR 2023 verileri ışığında Türkiye’nin doğal gaz ve petrol verilerini, bunların verdiği mesajı ele alacağız.

DOĞAL GAZDA ANA TEDARİKÇİLER DEĞİŞMEDİ

Türkiye’nin ısınmasında ana kaynak konumunda bulunan doğal gaz ısınmanın yanı sıra elektrik üretiminde, sanayide de vazgeçilmez girdilerden biri. EPDK 2023 Doğal Gaz verileri incelendiğinde kış mevsiminin beklenenden sıcak geçmiş olması tüketimde karşılık bulmuş. Enerji otoriteleri Türkiye’nin 2023’te 56 milyar metreküp (bcm) civarında gaz ithal edeceğini öngörmüş, hazırlık buna göre yapılmıştı. Buna karşın ithal edilen gaz miktarı 50 bcm ile sınırlı kaldı. Bu gazın 14.27 bcm’i LNG olarak alınırken, boru hatları ağırlığını korudu; borular dolayımıyla Türkiye gelen gaz miktarı 35.7 bcm.

İthalattaki ana tedarikçilere mercek tutulduğunda ana tedarikçi grubu olan Rusya, Azerbaycan, Cezayir ve İran’ın ilk dörtte yerlerini korudukları görülüyor. Sırasıyla alınan miktarlara bakıldığında Rusya’dan 21 bcm (yüzde 42.2) Azerbaycan’dan 10.2 bcm (yüzde 21), Cezayir’den 6 bcm (yüzde 12) ve İran’dan 5.4 bcm(yüzde 11) gaz tedarik edildi.

Rusya’dan alınan gaz miktarının neredeyse son üç yıldır küçük bazı değişiklikler olmakla beraber genelde yüzde 40’ın üzerinde kalması Türkiye’nin Avrupa’dan ayrıştığı önemli noktaların başında geliyor. Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla beraber AB ülkeleri Rusya’dan gaz alımını hızla azaltmaya başladı. AB’nin Rusya’dan boru hatları ve LNG olarak ithal ettiği gazın payı 2021’de yüzde 40’a yakınken son iki yılda geriledi ve yüzde 15 düzeyine düştü. Öte yandan Türkiye’nin tutumundaki sabitlik, yakın dönemde Rus gazının gözden çıkarılmayacağına dönük güçlü bir izlenim uyandırıyor.

Türkiye’nin mayıs ayında yıllık 3.1 bcm gaz almak için anlaştığı ExxonMobil ABD’nin sıralamadaki yerini değiştirebilir. ABD geçtiğimiz sene Türkiye pazarına 4 bcm (yüzde 8) gaz sağladı. Son anlaşmayla beraber, şayet Exxon dışındaki tedarikçiler de gaz sağlamaya devam ederse Amerikan gazının Türkiye pazarındaki payının yüzde 10’un üzerine çıkması işten bile sayılmayabilir.

DOĞAL GAZ ÜRETİMİ VE İHRACATINDA ARTIŞ YAŞANDI

Türkiye’nin doğal gaz projeksiyonunda önemli göstergelerden bir diğeri üretim ve ihracatta yaşanan değişim. Türkiye’deki doğal gaz sahalarında çıkarılarak geçen yıl sisteme verilen doğal gaz miktarı, 2023'te önceki yıla göre yüzde 113 artarak 807,3 milyon metreküpe yükseldi.

Gazın üretiminin yapıldığı illerde, ilk sırada 337,8 milyon metreküple Zonguldak yer aldı. Burası aynı zamanda Karadeniz gazının da üretildiği yer. Zonguldak'ı 243,3 milyon metreküple Tekirdağ, 108,7 milyon metreküple Kırklareli, 55,9 milyon metreküple Düzce ve 55,9 milyon metreküple İstanbul izledi.

Üretimdeki artış seyrinin bir benzeri ihracatta da yaşandı Geçtiğimiz yıl ihracat miktarı yüzde 54 artarak 900 milyon metreküpe yaklaştı. Tıpkı ithalatta olduğu gibi ihracatta da LNG’nin payındaki artış dikkat çekici, zira ihraç edilen gazın yüzde 23’ü sıvılaştırılarak satıldı. Mayıs ayında TBMM’den geçerek yasallaşan doğal gaz yönetmeliği Türkiye’nin aldığı LNG’yi yeniden ihraç etmesinin önünü açmıştı. Yeni düzenleme dikkate alındığında 2024’te LNG ve genel olarak doğal gaz ihracatında artış beklenebilir.

Doğal gaz üretim ve ithalat verileri dikkate alındığında Türkiye’nin yıllık 50 bcm gaz tükettiği ve böylelikle Avrupa’nın en büyük beşinci doğal gaz piyasası olduğu görülüyor. Peki doğal gaz hangi alanlarda kullanılıyor?

Gazbir 2023 Doğal Gaz Raporu’na göre doğal gaz beş etkin alanda kullanılıyor. İlk sırada yüzde 35 payla konut geliyor. Onu yüzde 28 payla doğal gaz çevrim santraller takip ediyor. Bir başka anlatımla elektrik üretiminde kullanılan gazın miktarı 14 bcm. Üçüncü sırada yüzde 24’lük paya sahip sanayi sektörü yer alıyor. Türkiye’de ekonomideki krizin yansıması olarak bu sektörde kullanılan gazın miktarında da düşüş var. Hizmetlerin payı yüzde 11’ken son sırada yüzde 2 payla enerji sektörü yer alıyor. Doğal gazda kısaca manzara bu şekilde, peki petrol sektöründe görünüm nasıl?

RUSYA’DAN SADECE HAM PETROL DEĞİL MOTORİN DE ALINDI

Türkiye’nin diğer önemli bir enerji göstergesi ithal edilen ve üretilen petrol. EPDK 2023 Petrol Raporuna göre geçtiğimiz yıl ithalat yüzde 3.34 artarak 49 milyon tona çıktı. İthal petrolde ilk adres son iki yılda payı hızla artan Rusya oldu. Moskova’dan 10.7 milyon ton ham petrol ihraç edilirken dikkat çeken neredeyse aynı oranda motorin de ithal edilmiş olması. Motorindeki bu artış ve diğer kalemler de hesaba katıldığında Türkiye’nin Rusya’dan toplam ithalatı 25 milyon tona, yani yüzde 51’e çıktı.

Rusya'nın, AB ve G7 ülkeleri tarafından uygulanan Ural petrolüne dönük 60 dolar sınırı kararı sonrasında sürümden kazanmak için petrolü Çin, Hindistan ve Türkiye gibi ülkelere 20 dolara varan indirimle sattığı biliniyordu. Motorin ithalatı dikkate alındığında anlaşılan Rusya işlenmiş petrolü de benzer bir indirimle Türkiye’ye sattı. Nitekim motorinde ithalata yönelme üretim oranlarında da karşılık buldu. Geçtiğimiz yıl Türkiye’de üretilen motorin yüzde 5.4 düşüş gösterdi ve 16.4 milyon olarak gerçekleşti. Benzer bir düşüş benzinde de görüldü, benzin üretimi yüzde 4.4 azalarak 4.9 milyon oldu.

KERKÜK-YUMURTALIK HATTI’NDA HALA PETROL AKIŞ YOK

İthalat resmine yakından bakıldığında aslında bilindik tedarikçilerin baskın statüsünün sürdüğü ancak kendi aralarında yer değiştirmelerin olduğu görülüyor. Geçtiğimiz yıllarda ilk sıralarda görmeye alışkın olduğumuz Irak, Rusya’dan sonra ikinci sırada yer alırken Türkiye petrol piyasasındaki payı, 9.8 milyon ton, yüzde 20 oldu. Irak’ın pastadaki payının düşmesinin temel nedeni, yalnızca Rusya’nın daha uyguna petrol satması değil. Türkiye ile Irak arasındaki tahkim davasının Türkiye’nin aleyhine sonuçlanması sonrasında Mart 2023’ten itibaren Kerkük-Yumurtalık Hattı’ndaki petrol akışının duraklaması ana sebep. Öyle ki bu durum Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Nisan’daki Irak gezisinde gündeme gelecek boyuta vardı, ancak istenen sonuç alınamamış olmalı ki Botaş verilerine göre hatta akış görünmüyor.

Irak’ın ardından Türkiye’ye petrol tedarik eden bir diğer önemli adres Kazakistan. Kazakistan petrolünün bir kısmı alternatif güzergah ve taşımacılık sistemleri üzerinden gelirken Bakü-Tiflis-Ceyhan Hattı yine tercih edilen güzergahlardan. Kazakistan geçtiğimiz sene bu hat üzerinden 1.4 milyon tona yakın petrol ihraç etti. Bu miktar bir önceki yıla göre 200 bin ton daha fazla demek. Türkiye pazarında yüzde 11’lik paya sahip olan Astana-Nur Sultan’ın Ankara’ya ilettiği petrol miktarı ise 5.7 milyon ton.

Öte yandan Türkiye’nin petrol ihracatı yüzde 5.2’lik artışla 13.35 milyon tona ulaştı. İhracatta ilk sırada yüzde 17.73 payla ABD yer alırken onu oranları değişmekle beraber AB ülkeleri takip etti.

Özetlemek gerekirse hem doğal gaz hem de petrol, yenilenebilir enerjinin payındaki artışa karşın 2023’te Türkiye’nin enerjideki ana kalemleri oldu. Her iki grupta da Rusya’nın payının yüzde 40’ın üzerinde olduğu görülüyorken özellikle petrolde Moskova’nın pastadan aldığı payın gittikçe genişlemesi dikkat çekici. Konutlar doğal gaz pastasında en büyük tüketim payına sahipken petrol nakliye ve ulaşımda lider konumda. Doğal gaz üretiminde Zonguldak diğer illerden ayrışarak üretimde ivme kazanmaya başladı, ihracat ayağında yüzde 50’nin üzerindeki artış gözden kaçmamalı. Sonuç olarak hem petrol hem doğal gazda bilindik tedarikçiler yerlerini koruyor, piyasaya yeni aktörler giriyor, paylarını artırıyor olsa da bunun ihracat ve enerji güvenliğine etkisini ancak önümüzdeki yıllarda daha sağlıklı ölçebileceğiz.

Turkey's energy policy and energy security are almost always at the top of the agenda. At this point, consumption, export and import data are instructive to see the existing picture and shape policy accordingly. In Turkey, these data are shared in the annual reports of the Energy Market Regulatory Authority (EPDK). EMRA announced the data much later this year compared to previous years, and it was generally necessary to wait until the beginning of June to access the reports submitted in April at the latest. In this article, we will discuss Turkey's natural gas and oil data and the message they give in the light of EMRA and GAZBİR 2023 data.

MAIN SUPPLIERS IN NATURAL GAS HAVE NOT CHANGED

Natural gas, which is the main source of heating in Turkey, is one of the indispensable inputs in electricity production and industry as well as heating. When EMRA 2023 Natural Gas data is examined, the fact that the winter season was warmer than expected was reflected in consumption. Energy authorities predicted that Turkey would import around 56 billion cubic meters (bcm) of gas in 2023, and preparations were made accordingly. On the other hand, the amount of imported gas was limited to 50 bcm. While 14.27 bcm of this gas was received as LNG, pipelines maintained their weight; The amount of gas coming to Türkiye through pipes is 35.7 bcm.

When the main suppliers in imports are examined, it is seen that Russia, Azerbaijan, Algeria and Iran, which are the main supplier groups, maintain their places in the top four. Considering the amounts purchased respectively, 21 bcm (42.2 percent) of gas was supplied from Russia, 10.2 bcm (21 percent) from Azerbaijan, 6 bcm (12 percent) from Algeria and 5.4 bcm (11 percent) from Iran.

Although there have been some minor changes in the last three years, the amount of gas purchased from Russia has generally remained above 40 percent, which is one of the important points where Turkey differs from Europe. With the start of the Ukraine War, EU countries began to rapidly reduce their gas purchases from Russia. While the share of gas imported by the EU from Russia as pipelines and LNG was close to 40 percent in 2021, it has decreased in the last two years and dropped to 15 percent. On the other hand, the stability of Turkey's attitude creates a strong impression that Russian gas will not be sacrificed in the near future.

ExxonMobil, with which Turkey agreed to buy 3.1 bcm of gas annually in May, may change the USA's place in the rankings. Last year, the USA supplied 4 bcm (8 percent) of gas to the Turkish market. With the latest agreement, if suppliers other than Exxon continue to provide gas, it may not be a matter of time for the share of American gas in the Turkish market to exceed 10 percent.

THERE WAS AN INCREASE IN NATURAL GAS PRODUCTION AND EXPORT

Another important indicator in Turkey's natural gas projection is the change in production and exports. The amount of natural gas extracted from natural gas fields in Turkey and given to the system last year increased by 113 percent compared to the previous year in 2023, reaching 807.3 million cubic meters.

Among the provinces where gas is produced, Zonguldak ranked first with 337.8 million cubic meters. This is also where Black Sea gas is produced. Zonguldak was followed by Tekirdağ with 243.3 million cubic meters, Kırklareli with 108.7 million cubic meters, Düzce with 55.9 million cubic meters and Istanbul with 55.9 million cubic meters.

A similar increase in production was also experienced in exports. Last year, the export amount increased by 54 percent and reached 900 million cubic meters. The increase in the share of LNG in exports, just like in imports, is remarkable, as 23 percent of the exported gas was liquefied and sold. The natural gas regulation, which was passed by the Turkish Grand National Assembly in May and became legal, paved the way for Turkey to re-export the LNG it purchased. Considering the new regulation, an increase in LNG and natural gas exports in general can be expected in 2024.

Considering natural gas production and import data, it is seen that Turkey consumes 50 bcm of gas annually and thus is the fifth largest natural gas market in Europe. So, in what areas is natural gas used?

According to Gazbir 2023 Natural Gas Report, natural gas is used in five active areas. Housing comes first with a share of 35 percent. It is followed by natural gas combined cycle power plants with a share of 28 percent. In other words, the amount of gas used in electricity generation is 14 bcm. The industrial sector ranks third with a share of 24 percent. There is also a decrease in the amount of gas used in this sector as a reflection of the economic crisis in Turkey. While the share of services is 11 percent, the energy sector comes last with a share of 2 percent. Briefly, this is the situation in natural gas, but what is the outlook in the oil sector?

NOT ONLY CRUDE OIL BUT ALSO DIESEL WERE PURCHASED FROM RUSSIA

Another important energy indicator of Turkey is imported and produced oil. According to the EMRA 2023 Oil Report, imports increased by 3.34 percent last year, reaching 49 million tons. The first address in imported oil was Russia, whose share has increased rapidly in the last two years. While 10.7 million tons of crude oil was exported from Moscow, what is noteworthy is that almost the same amount of diesel was imported. When this increase in diesel oil and other items are taken into account, Turkey's total imports from Russia increased to 25 million tons, or 51 percent.

It was known that Russia sold oil to countries such as China, India and Turkey at a discount of up to 20 dollars in order to gain revenue after the 60 dollar limit decision on Ural oil implemented by the EU and G7 countries. Considering diesel imports, it seems that Russia also sold processed oil to Turkey at a similar discount. As a matter of fact, the tendency towards importation of diesel fuel was also reflected in production rates. Last year, diesel produced in Turkey decreased by 5.4 percent and amounted to 16.4 million. A similar decrease was seen in gasoline, with gasoline production decreasing by 4.4 percent to 4.9 million units.

STILL NO OIL FLOW ON KIRKUK-YUMURTALIK LINE

When we look closely at the import picture, it can be seen that the dominant status of well-known suppliers continues, but there is displacement among them. While Iraq, which we are accustomed to seeing at the top in the past years, ranked second after Russia, its share in the Turkish oil market was 9.8 million tons, 20 percent. The main reason why Iraq's share of the pie has decreased is not only because Russia sells oil at a more affordable price. The main reason is the pause in the oil flow in the Kirkuk-Yumurtalık Line as of March 2023, after the arbitration case between Turkey and Iraq was concluded against Turkey. So much so that this situation reached the point where it was brought to the agenda during President Erdoğan's Iraq trip in April, but the desired result must not have been achieved because according to Botaş data,there is no flow on the line.

After Iraq, another important address supplying oil to Turkey is Kazakhstan. While some of Kazakhstan's oil comes through alternative routes and transportation systems, the Baku-Tbilisi-Ceyhan Line is also one of the preferred routes. Kazakhstan exported nearly 1.4 million tons of oil through this line last year. This amount means 200 thousand tons more than the previous year. The amount of oil delivered by Astana-Nur Sultan, which has an 11 percent share in the Turkish market, to Ankara is 5.7 million tons.

On the other hand, Turkey's oil exports reached 13.35 million tons with an increase of 5.2 percent. While the USA ranked first in exports with a share of 17.73 percent, it was followed by EU countries, although their rates varied.

To summarize, both natural gas and oil became Turkey's main energy items in 2023, despite the increase in the share of renewable energy. While Russia's share in both groups is over 40 percent, it is noteworthy that Moscow's share of the cake, especially in oil, is gradually expanding. While residences have the largest consumption share in the natural gas pie, oil is the leader in transportation and transportation. Zonguldak differentiated itself from other provinces in natural gas production and started to gain momentum in production. The increase of over 50 percent in the export leg should not be overlooked. As a result, although well-known suppliers of both oil and natural gas maintain their positions, new actors enter the market and increase their shares, we will only be able to measure its impact on exports and energy security more accurately in the coming years.