Kültür Savaşlarına Bakış

Türkiye'nin tartışmasız önde gelen siyasi fikirler tarihçisi Tanıl Bora, son zamanlarda “külturkampf” fikri üzerine konuşuyor ve her zamanki gibi mükemmel noktalara değiniyor. Onun en önemli içgörüsünün, konuyla ilgili popüler varsayımların çok dar kapsamlı olması olduğunu söyleyebilirim. Türk siyasi söylemindeki fikir, İslamcıların siyasi hegemonya kurdukları ancak bunu kültür alanına genişletemedikleri yönündeydi. Bu fikre daha önceki yazılarımda değinmiştim. İslamcılar uzun süredir yüksek sanat, eğitim ve popüler kültürde geride kaldıklarından endişe ediyor. Sol ve liberal ("küreselci" olarak okuyun) güçlerin bu alanlarda aşırı hakimiyete sahip olduğunu ve onlarla savaşmak için çok fazla kaynak ayırdıklarını görme eğilimindeler. Bu arada sol bazen bu alandaki göreceli ilerlemesiyle övünüyor.

Bora bu balonu son sütununda patlatıyor:

kültürün ne opera-bale-tiyatro-sinema-sanat-edebiyattan oluştuğunu, ne de “kültürel Marksizm” diye etiketlenen kimlik sorunlarından oluştuğunu unutmayalım. Bourdieu'ya güvenmeden bile kültürün Habitus'la ilgili olduğunu biliyoruz. Kültür habitus'tur; diğer bir deyişle, üzerinde düşünülmeden, kendiliğinden faaliyete geçen, yerleşik düşünce ve algı kalıpları, davranış ve eylem tarzlarıdır. Laik-muhafazakar ayrımıyla sınırlı kalmayıp her ikisini de yatay olarak kesen yerleşik bir yaşam biçimidir. “Ortamlar”dır. Bunlar hakim zevklerdir.

Kültürün habitus yönüne baktığımızda iktidardakilerin “kültürel alanda iktidar olamadık” diye yakınmalarına gerek yok. Gündelik yaşamın protokolünde ve kamusal alandaki “işlemlerde” egemenliğini kuran kültürel “kodlar”, siyasal iktidarın kültürel hegemonyasını yeniden üretmiyor mu?

Yani “kültürel hegemonya” sadece Hollywood ya da okullardaki din eğitimiyle ilgili değil. Gangster kültürünü, girişimciliği, sürekli fayda-maliyet hesaplarını, anti-entelektüalizmi düşünün. Bunlar, neo-milliyetçilik ile neoliberalizmin sessizce buluştuğu ve kaynaştığı yaşam alanlarıdır. Bu açıdan bakıldığında kültür savaşları çok daha karmaşıktır.

*İktidar kelimesinin açıklaması için bkz.

________________________________________

Hakan Fidan'ın Ahaber röportajı

Geçtiğimiz günlerde 24 saat rejim dostu haber kanalı Ahaber'de Hakan Fidan'ın bir saatlik röportajını oturup izledim. Fidan, 2010-2023 yılları arasında Türkiye'nin istihbarat şefiydi ve yakın zamanda dışişleri bakanı oldu.

Röportaj oldukça geniş kapsamlıydı; NATO, F-16'lar, F-35'ler, S-400'ler, Şam'la ilişkiler, Gazze savaşı, Mısır'la ilişkiler, Balkanlar ve son olarak AB ile ilişkiler. Fidan, Erdoğan sarayının tüm bu konulardaki konuşmalarını oldukça kuru bir şekilde aktardı. Ayrıntılara girmeyeceğim, ancak herhangi bir bölümle ilgileniyorsanız aşağıdaki yorumlara yazmaktan çekinmeyin.

Burada beni ilgilendiren Fidan'ın genel performansı. Amerikalı Türkiye gözlemcilerinin özellikle Fidan'ı önemli bir siyasi figür ve Erdoğan'ın olası halefi olarak görmekten hoşlandıklarını gördüm. Amberin Zaman da bir süre önce mükemmel podcast'inde bunu bana sormuştu. Fidan'ın önemli bir siyasi figür olduğunu ve kesinlikle Erdoğan'ın halefi olmadığını düşündüm, ancak o podcast'ten beri bu soruyu kafamda evirip çeviriyorum. Daha önce yanılmıştım. Belki de Fidan'ı kısa sürede değiştiriyordum.

Bu röportaj Fidan'ın siyasi bir lider olamayacağına dair inancımı daha da pekiştirdi. Fidan sadece kuru ve teknik değildi, aynı zamanda karizmatik de değildi. Kesinlikle. Sözleri üzerinde tökezlemeye devam etti. Bütün olay boyunca kameraya kaşlarını çatarak bakıyordu. Düşmanca ama sözlü sınava giren iyi hazırlanmış bir okul çocuğuna benziyordu. Arkasına yaslanıp kendini yaymadı, konuşma konusu olmayan hiçbir şey söylemedi ve kesinlikle bir şakayı bozmadı ya da bir anekdot eklemedi.

Bu adam kimdi? Gerçekten bahsettiği şeylerden herhangi birini önemsiyor muydu? (Başkanı umursadı mı?) İzleyici bunu anlayamadı.

Biri bu adama yardım etsin.

Bunun bir nedeni muhtemelen Fidan'ın ilgi odağı olmaya alışkın olmamasıdır. Bu konuda daha iyi olacağına eminim ama yine de onun doğal bir politikacı olmadığını biliyorum. Fidan'ı elinde mikrofonla on binlerce kişiye hitap ederken hayal edemiyorum. Ayrıca onu siyasi rakiplerini sert bir şekilde eleştiren veya takipçilerine ulusun iyiliği için ekonomik sıkıntılara katlanma konusunda ilham veren bir konuşma okurken hayal edemiyorum. Fidan, Akar, Sinirlioğlu ve hatta Kalın gibi isimler bir dereceye kadar Batılı güçlerle Erdoğan sarayı arasında arayüz işlevi görüyor. Saraydan bağımsız duran figürler değiller. İşte tam da bu yüzden bulundukları yerdeler.

Yine de Amerikalı gözlemcilerin bu rakamlara odaklanmaya devam etmeleri hakkında çok şey söylüyor.

Kızıl Goncalar - Kırmızı (gül)tomurcukları

Bu bir doktorun karşılaşmasını konu alan bir TV programıdır. Doktor, Kemalist Türkiye'yi temsil ediyor ve tarikat, yeni canlanan dini unsurdur. İslamcılar ilk birkaç bölümden sonra sinirlendiler ve RTÜK devreye girerek dizinin dini emirleri "yanlış tanıttığı" sonucuna vardı ve diziyi birkaç hafta yayından kaldırdı. Geri döndüğünde gösteri İslamcılık konusunda biraz daha rahatlamış görünüyordu.

Evde yemek pişirirken ya da özellikle yavaş öğleden sonraları bunu ayarlıyoruz. Pek iyi bir gösteri değil. Konu anlamsız ve diyaloglar berbat. Oyunculuk yine de iyi.

İlk bölümlerde, kadınlara yönelik Kur'an kursundaki bir öğrencinin, yakışıklı bir genç Cemaat üyesini görmek için ayağa kalktığı ve öğretmeninin bu yüzden ona tokat attığı bir sahne vardı. Bu tür ortamlarda şiddetin oldukça yaygın olduğunu duymuştum ama RTÜK pek hoşlanmadı.

Bunu izlemeyi sevmemin bir nedeni de yazarların siyasi dengeyi nasıl doğru kurmaya çalıştıklarını hayal etmemi sağlaması. Ana olay örgüsü, dini düzende çok üst sıralarda yer alan ezoterik bir genç adamla evlendirilmesi gereken genç bir kız hakkındadır. İlk birkaç bölümde annesi ona evlilikten kurtulması için yardım etmeye çalışırken babası bir çeşit kötü adam gibi görünüyordu. RTÜK devreye girdikten sonra babayı yumuşatmak için senaryoyu yeniden yazdıklarını düşünüyorum. Hâlâ kötü niyetli ama artık şiddet uygulamıyor ve kızına karşı çok daha nazik. Aslında bunun onu daha ilginç bir karakter yaptığını düşünüyorum.

İsrail soykırımdan suçlu bulunursa ne olur?

Türkiye izleyicileri Suzy Hansen'i Yabancı Bir Ülkeden Notlar adlı mükemmel kitabından tanıyacaktır. O zaten Türkiye kitabı değil, Türkiye kitabıydı. Hansen'in konusu İslam dünyasının (ya da en azından bir kısmının) aynasından Amerika Birleşik Devletleri oldu.

New York Magazine için yazdığı bu yazıda Hansen, Gazze savaşını ABD'nin istisnacılığından kurtulması için kaçırılmış bir fırsat olarak anlatıyor:

İkinci Dünya Savaşı'nın ardından yaşananlar, ABD'ye ahlaki açıdan yüksek bir zemin kazandırdı; bu, o çileden çıkaracak derecede önemli olan şeyin çok önemli bir unsuruydu: Amerikan istisnacılığı. Aynı zamanda Amerikalıların topyekün bir yok etme eyleminin barışı getirmek için haklı olduğuna inanmasına da olanak tanıdı; bu kavram, yıkıcı ama ahlakçı dış politikamıza öylesine yerleşmiş ki, onun ölümcül ruhunu Vietnam'dan Irak'a ve Afganistan'a kadar her yerde görebilirsiniz.

Hansen, ABD'nin savaştan sonra uluslararası hukukun altyapısını kurduğunu ancak kendisini hiçbir zaman gerçek anlamda kurallara tabi kılmadığını yazıyor. 11 Eylül ve ardından gelen "Teröre Karşı Savaş", "ABD'nin hukukun üstünlüğünden büyük ölçüde kopuşuna" işaret etti ve o zamandan beri normale dönmedi. ABD, uluslararası duruşuna nispeten çok az etkisi olan, felaketle sonuçlanan savaşlara girişti.

ABD'nin uluslararası alanda oluşturduğu kurallara uymadığı fikri başlı başına bir haber olmamalı (her ne kadar burada güzel bir şekilde kanıtlanmış olsa da). Hansen'in yazısında hoşuma giden şey, Amerikan düzeninin Terörle Savaş felaketinden ders alıp yeniden ayarlayabileceğini ama bunu yapmadığını öne sürmesi. (Ya da belki de öğrenmiştir ama öğrendikleri doğrultusunda harekete geçme iradesini toplayamamıştır.) ABD'nin Gazze savaşı sırasındaki tutumu, Washington'un dünyayı geride bırakabileceği kurgusunun daha da derinlerine indiğini gösterdi:

Eğer UAD sonuçta İsrail'in ABD'nin yardımıyla soykırım işlediğine karar verirse, bu muhtemelen Amerikan hükümeti tarafından reddedilecek ve BM'nin taraflılığının ya da ilgisizliğinin kanıtı olarak gösterilecek. istisnacılığın insanlığın geri kalanına karşı duruşu üzerinde uyguladığı baskıyı kırabilirdi. Amerikan dış politikasının krizi Gazze'den daha da derinlere gidiyor; Kriz, Gazze savaşının ilk üç felaket ayının yaşanmasına izin veren zihniyettedir. Irak Savaşı ve Teröre Karşı Savaş hakkında tüm bildiğimize ve bunun yansımalarını her gün yaşıyor olmamıza rağmen, dış politika belirsiz ve uzak bir konu olmaya devam ediyor. Dünyanın geri kalanının büyük bir kısmı için ise aksine, Güney Afrika'nın durumu bir müdahale ve ilham kaynağı oldu; onların uzun zamandır gerçeklik anlayışının bir teyidi oldu. Amerikalılardan dış politikalarına Amerikalı olmayanların baktığı gibi bakmalarını istiyorlar: Amerika ile ilgili en önemli şey.

Perspective on the Culture Wars

Tanıl Bora, arguably Turkey’s preeminent historian of political ideas, has been speaking on the idea of “kulturkampf” lately, and as usual, made excellent points. I’d say his most important insight is that popular assumptions on the topic have been too narrow. The idea in Turkish political discourse has been that the Islamists have established political hegemony, but they haven’t been able to extend that into the realm of culture. I’ve touched on this idea in previous posts. The Islamists have long worried that in the high arts, education and popular culture, they are behind. They tend to see the left and liberal (read “globalist”) forces as having undue dominance in those fields, and are putting a lot of resources in fighting them. The left, meanwhile, sometimes prides itself on its relative advancement in this field.

Bora pops that that bubble in this recent column:

let's not forget that culture does not consist of opera-ballet-theatre-cinema-art-literature, nor does it consist of identity issues labeled as “cultural Marxism.” Even without relying on Bourdieu, we know that culture is about Habitus. Culture is habitus; in other words, it is established molds of thinking and perception, styles of behavior and action that have become operational spontaneously, without deliberate thought. It is an established way of life that is not limited to the secular-conservative distinction, but crosses both horizontally. It is “environments.” They are the prevailing tastes.

When we look at the habitus aspect of culture, there is no need for those in power [iktidar*] to complain that “we could not become the ruling power [ikitdar] in the cultural field.” Don't the cultural “codes” that have established their dominance in the protocol of daily life and “transactions” in the public sphere reproduce the cultural hegemony of the political power?

So “cultural hegemony” is not just about Hollywood or religious education in schools. Think of gangster culture, entrepreneurship, constant cost-benefit calculations, anti-intellectualism. These are whole areas of life where neo-nationalism and neoliberalism have quietly met and fused together. Looked at this way, the culture wars are a lot more complicated.

*For an explanation of the word iktidar, see here.

Hakan Fidan’s Ahaber interview

I recently got around to sit down and watch Hakan Fidan’s hour-long interview on Ahaber, a regime-friendly 24-hour news channel. Fidan was Turkey’s intelligence chief 2010-2023, and has recently become foreign minister. 

The interview was pretty broad, including NATO, the F-16s, F-35s, S-400s, relations with Damascus, the Gaza war, relations with Egypt, the Balkans, and finally the EU. Fidan provided a pretty dry rendering of the Erdoğan palace’s talking points on all these issues. I’m not going to get into the specifics, but feel free to write in the comments below if you’re interested in any one part.

What I’m interested here is Fidan’s overall performance. I’ve found that American Turkey-watchers especially like to think of Fidan as a major political figure and possible successor to Erdoğan. Amberin Zaman also asked me about this in her excellent podcast some time ago. I didn’t Fidan is a major political figure and certainly no Erdoğan successor, but have since been turning the question over in my head ever since that podcast. I’ve been wrong before. Perhaps I was short-changing Fidan. 

This interview only deepened my conviction that Fidan could not be a political leader. Fidan wasn’t just dry and technical, he also wasn’t charismatic. At all. He kept stumbling over his words. He was scowling at the camera throughout the whole thing. He looked like a hostile, but well-prepared schoolboy taking a verbal exam. He didn’t lean back and spread himself out, he never said anything that wasn’t part of some talking point, and he certainly never cracked a joke or throw in an anecdote. 

Who was this man? Did he actually care about any of the things he was talking about? (Did he even care about the president?) The viewer couldn’t tell. 

Somebody help this man.

Part of that is probably because Fidan is not used to being in the spotlight. I’m sure he’ll get better at it, but still, I now know that he’s not a natural politician. I can’t picture Fidan with a microphone in his hand, addressing tens of thousands of people. I also can’t picture him reading a speech that slams his political opponents, or inspires his followers to take some economic pain for the greater good of the nation. People like Fidan, Akar, Sinirlioğlu, and even Kalın to some extent, serve as interfaces between Western powers and the Erdoğan palace. They are not figures with standing independent of the palace. That’s precisely why they are where they are. 

It says a lot about American observers that they keep focusing on these figures though.

Kızıl Goncalar - Red (rose)buds

This is a TV show about a doctor’s encounter with a fictional “jamaat” order. The doctor represents Kemalist Turkey and the religious order is the newly resurgent religious element. Islamists got upset after the first couple of episodes, and RTÜK stepped in, concluding that the show had “misrepresented” religious orders, and took the show off the air for a few weeks. When it came back, the show seemed to go a little easier on Islamism. 

We kind of tune into it at home when cooking, or on especially slow afternoons. It’s not a very good show. The plot doesn’t make sense and the dialogue is awful. The acting is OK though.

The early episodes included a scene where a student at a women’s Quran course gets up to see a handsome young Jamaat member, and her teacher slaps her down for it. I’ve heard that violence like that is fairly common in these settings, but RTÜK didn’t like it. 

One reason I like watching it is that it allows me to imagine how the writers are trying to get the political balance right. The central plot is about a teenage girl who is supposed to be married off to an esoteric young man who ranks very high in the religious order. In the first couple of episodes, her mother was trying to help her out of the marriage, while her father seemed like a villain of sorts. After RTÜK stepped in, I suspect they rewrote the script to soften the father. He’s still mean, but he’s no longer violent and is much kinder to his daughter. I actually think that makes him a more interesting character. 

What happens if Israel is found guilty of genocide?

Turkey watchers will know Suzy Hansen from her excellent book Notes From a Foreign Country. That was already a Turkey book that’s not a Turkey book. Hansen’s subject ended up being the United States through the looking glass of the Islamic world (or at least part of it). 

In this piece for New York Magazine, Hansen writes about the Gaza war as a missed opportunity for the US to get over its exceptionalism: 

The aftermath of World War II gave the U.S. the moral high ground, a crucial element of what would become that infuriatingly important thing: American exceptionalism. It also allowed Americans to believe that an act of total annihilation was justified to bring peace, a concept so ingrained in our destructive yet moralizing foreign policy that you can see its deathly spirit everywhere — from Vietnam to Iraq to Afghanistan.

Hansen writes that the US set up the infrastructure of international law after the war, but never really subjected itself to the rules. 9/11 and the subsequent “War on Terror” marked a “great untethering of the US from the rule of law,” and it hasn’t gone back to normal since. The US embarked on disastrous wars with relatively little consequence to its international standing. 

The idea that the US doesn’t hold itself to the rules it has created in the international sphere shouldn’t be news in itself (though substantiated nicely here). What I like about Hansen’s piece is that she suggests that the American establishment could have learned from the disastrous War on Terror and recalibrated, but hasn’t. (Or perhaps it has learned but can’t muster the will to act on the learning.) The US conduct during the Gaza war has shown that Washington is only getting deeper into the fiction that it can outrun the world:

If the ICJ ultimately finds that Israel has committed genocide with the help of the U.S., it will likely be dismissed by the American government and held up as evidence of the bias or irrelevance of the U.N. In reality, it may mark the moment when the U.S. could have broken the hold that exceptionalism continues to exert over its posture toward the rest of humanity. The crisis of American foreign policy goes deeper than Gaza; the crisis is in the mentality that allowed the first three cataclysmic months of the Gaza war to occur in the first place. Despite all we know about the Iraq War and the War on Terror, despite the fact that we live with the repercussions every day, foreign policy remains a fuzzy, distant concern. For much of the rest of the world, in contrast, South Africa’s case has been an intervention and an inspiration, a confirmation of their longtime understanding of reality. They are asking Americans to see their foreign policy as non-Americans do: the thing about America that matters the most.