31 Mart yerel seçimleri niteliği gereği bir genel seçimin üreteceği sonuçlar anlamında Türkiye parti siyasetini doğrudan etkileme gücüne sahip olmasa da, seçmenin vermiş olduğu mesajlar bağlamında nereye doğru evrilebileceği konusunda ipuçlarıyla dolu. Siyasetin olağan akışında yerel seçim sonuçlarından parti siyasetinin geleceğine dair iddialı çıkarsamalar yapmak pek doğru olmasa da, bir genel seçimin ardından 10 ay gibi kısa bir süre sonra yapılması ve son genel seçime kıyasla bir hayli farklı seçmen tercihi örüntüsü ortaya çıkarması nedeniyle 31 Mart, partilerin geleceğini öngörme konusunda sınırlı da olsa yol gösterici olabilir. Bunu yapabilmek için yöntemsel olarak elimizdeki en kullanışlı veri, 30 büyükşehirdeki ilçe belediye meclisleri ve 51 şehirdeki il genel meclisi parti oylarıdır. Bunun nedeni, çoğu siyasi gözlemcinin üzerinde birleştiği üzere bu seçimlerin, seçmenlerin parti tercihleri, aidiyetleri konusunda, belediye başkanlığı seçimleriyle karşılaştırıldığında partilerin önlerini görebilmeleri anlamında daha net bir fotoğraf vermesidir. 

31 Mart’ta Ne Oldu?

CHP ülke genelinde geçerli oyların yüzde 34,47’sini alarak 15.785.662 oyla birinci parti olmuştur. Kayıtlı tüm seçmenler dikkate alınarak bir değerlendirme yapıldığında, oy oranı yüzde 25,7’dir. AK Parti’ye bakıldığında, yüzde 32,4’lük oy desteği geçerli oy kullanan seçmenlerin 14.850.472’sinin oyuna karşılık gelmektedir ki kayıtlı seçmenler içindeki oy oranı yüzde 24,2’dir. Seçimden üçüncü çıkan Yeniden Refah Partisi 3.189.913 oyla seçmenin yüzde 6,96’sının desteğini alırken, kayıtlı seçmenler içindeki oyu yüzde 5,2’dir. MHP aynı seçimde yüzde 6,58’lik oy oranıyla 3.015.476 seçmenden destek görürken, tüm kayıtlı seçmenler içindeki payı yüzde 4,9’dur. DEM Parti’ye gelen 2.644.692 oyun geçerli oylar içindeki karşılığı yüzde 6,58, kayıtlı seçmenler içinde ise yüzde 4,3’tür. İYİ Parti aldığı yüzde 4,59’luk oyla 2.100.188 seçmenin desteğini elde ederken, kayıtlı seçmenler içindeki payı yüzde 3,4’tür. Zafer Partisi’ne yönelen seçmen desteği incelendiğinde, 1.117.851 oyla yüzde 2,44’lük bir desteğe ulaşırken, kayıtlı seçmenler içinde bu oran yüzde 1,8’dir. Saadet Partisi ise 593.817 oyla yüzde 1,3’lük bir oy oranı elde etmiştir ki tüm kayıtlı seçmenler içinde bunun karşılığı yüzde 1’dir. 

Partilerin 14 Mayıs seçimlerine göre oy performansları karşılaştırıldığında, geçerli oylar itibarıyla CHP oyları son genel seçime göre 2.411.199 artarak, yüzde 25,41’den yüzde 34,47’ye çıkmıştır. AK Parti 3.735.665’lik seçmen desteği azalmasıyla yüzde 35,32’den yüzde 32,42’ye gerilerken, Yeniden Refah Partisi 12.684.177 oy artışıyla yüzde 2,86’dan yüzde 6,96’ya ulaşmayı başarmıştır. DEM Parti ise 1.979.402 seçmen desteği azalmasıyla yüzde 8,79’dan yüzde 5,77’ye gerilemiştir. MHP’deki oy kaybı 2.267.869 olup, oran bakımından yüzde 10,04’ten yüzde 6,58’e gerilemiştir. Seçimin büyük kaybedenlerinden İYİ Parti’deki oy azalışı miktar olarak 3.111.444; oran olarak gerileme ise yüzde 9,90’dan yüzde 4,59’ya düşüş şeklindedir. Zafer Partisi oyları 80.796 azalarak, oranı toplam kayıtlı seçmen anlamında yüzde 2’den yüzde 1,8’e gerilemiştir. Diğer partilerin toplam oy oranı ise yüzde 5,5 düzeyindedir.¹

14 Mayıs ve 31 Mart sonuçları karşılaştırıldığında, tablo net: CHP 31 Mart gecesi itibarıyla Türkiye’nin birinci partisi olmuş, AK Parti 22 yıl sonra ilk kez ikinci parti konumuna gerilemiştir. Yeniden Refah Partisi kurulduktan kısa bir süre sonra ülkenin üçüncü partisi konumunu elde ederken, AK Parti, MHP, İYİ Parti, DEM Parti, Zafer Partisi, TİP, Memleket Partisi ve seçime katılan diğer partiler oy kaybetmiştir. Diğer yandan, son genel seçimde katılmayan oranı yüzde 11,1 iken, 31 Mart’ta yüzde 21,5’e, geçersiz oylar da yüzde 2,2’den yüzde 3,9’a yükselmiştir. Bir önceki seçime göre 31 Mart’ta 6.507.303 seçmenin sandığa gitmemesi (14 Mayıs’ta sandığa gitmeyen seçmen sayısı 6.727.696, 31 Mart’ta 13.234.999), seçimin dikkate değer çıktılarından biridir.

Yukarıda resmetmeye çalıştığımız 31 Mart’ta sandıkta “Ne oldu?” sorusuna ilişkin cevaba ilave olarak, seçimin ardından sorulan “Neden oldu?” sorusuna rakamları okumak suretiyle yanıtlar veriliyor. YSK’nın seçim sonuçlarını kesinleştirmesi ve yayınlamasıyla birlikte, ayrıntılı analizler çeşitli sosyo-ekonomik, demografik değişkenler ışığında yapılacak ve 31 Mart’taki seçmen mesajları net olarak anlaşılacak. Bu noktada Türkiye parti siyasetinin önümüzdeki süreçte nereye doğru evrilebileceğine ilişkin değerlendirmek yapabilmek adına sorulabilecek sorulardan biri “Parti siyasetinde bundan sonra ne olabilir?” şeklinde olabilir. Çünkü 14 Mayıs’a göre partilere yönelik seçmen refleksleri bu soruya yanıt aramayı mümkün kılıyor. 

Küçük Partiler Tamam mı Devam mı?

Her ne kadar 31 Mart’ın bir yerel seçim olması ve seçmen tercihlerinin belediye başkanlığı seçiminde iki güçlü başkan adayı etrafında kümelenmesi beklenen bir durum olsa da, belediye ve il genel meclisi sonuçları dikkate alındığında, 14 Mayıs öncesinde ittifaka dayalı vekillik bölüşmesinden kaynaklanan parlamentoda oy oranlarının çok üzerinde temsil edilen küçük partilerin önümüzdeki dönem Türkiye parti sisteminde bir varlık gösteremeyecekleri, silinip gidecekleri ya da birer tabela partisi olarak kalacaklarını meclis seçimleri ilan ediyor. İttifak sistemi aslında parlamenter sisteme özgü olan Sartori’nin “koalisyon ya da şantaj potansiyeli olan” küçük partilerin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde seçim yönteminin de etkisiyle herhangi bir ittifaka dahil olduklarında sistem içinde var olmalarına imkân tanımıştır. 31 Mart sonuçları, seçmenin yarışan altı parti (AK Parti, CHP, MHP, Yeniden Refah, DEM, İYİ Parti) dışındaki tüm partileri yüzde 1,8 ve altındaki çok sınırlı oy desteğiyle iktidar yarışının tamamen dışında bırakmasıyla, parti sisteminde bir yerel seçim aracığıyla parçalanmaya olumlu bakmadığının mesajını vermiştir. Küçük partilerin kazandıkları bir-iki il ve ilçe dışında varlık gösterememeleri, yerel seçimde seçmen eğilimlerinin bir seçim çevresinde güçlü partilerin adaylarının etrafında toplanmasıyla, belediye meclis üyeliği seçimindeki yüzde 10’luk baraj uygulamasıyla açıklanmaya çalışılabilir. Bize göre önümüzdeki süreçte partiler arası rekabette anaakım partiler dışında küçük partilerin sistemde bir varlık gösterebilmeleri çok zordur. Seçmen 31 Mart’ta yapmış olduğu tercihle, siyasetçilerin kişisel ikbal, beklenti uğruna parçalanmasında rol oynadığı parti sistemini sandıkta büyük ölçüde toparlamıştır.

Anaakım Partilerin Geleceği

31 Mart bir yerel seçim olsa da, seçmenler önümüzdeki dönem Türkiye parti sistemine ilişkin bir milli iradeci demokratik tasarım projesine de bugünden imza atmış görünüyor. 1983’ten günümüze parti sisteminde anaakım partiler etrafında toparlanma/parçalanma paradoksu örüntüsü dikkate alındığında, ekonomik kriz dönemlerinde seçmenlerin anaakım partiler etrafında toparlanma eğilimi güçlenmekte, kriz etkisi zayıfladığında ise daha ziyade ideolojik, bireysel, hatta politik kabilecilik saikleriyle küçük partilere yönelme eğilimleri artmaktadır. 12 Eylül’ün ardından 1983’te ANAP ve HP, 1991’de DYP, SHP, ANAP, DSP, RP, 2002’de AK Parti ve CHP gibi anaakım partiler etrafından toparlanma büyük ölçüde ekonomik krizin ve sosyolojik kırılmaların parti sistemine yansımasıydı. Ekonomik krizler sadece anaakım partiler etrafında seçmen toparlanmasına yol açmamakta, aynı zamanda anaakım partilerin seçmen tabanlarında da değişimi tetiklemektedir. 1991’de ANAP’ın, 2002’de DSP’nin iktidarı kaybetmesi, yeni seçmen kümelenmelerinin oluşarak iktidar partilerinin değişmesi, büyük ölçüde politik olanın ardında yatan ekonomik dinamiklerle ilişkilidir.

14 Mayıs genel seçiminin ardından kısa bir süre sonra gidilen 31 Mart seçimleri, genel seçimde açığa çıkmayan seçmen refleksinin olgunlaşarak yerel seçimde yüzeye çıkmasına denk düşüyor.  Dolayısıyla sonuçları ve geleceğe etkisi genel seçim benzeri mesajlarla okunmaya müsait. Meclis sonuçları dikkate alındığında, bu etki daha iyi anlaşılabilir. Tabii ki başkanlık ve meclisler itibarıyla seçim yerel niteliktedir. Fakat seçmen eğilimlerindeki değişim bağlamında yerel reflekslere indirgenemeyecek ya da bununla sınırlı tutulamayacak bir seçimdir aslında 31 Mart.

Seçmenin muhafazakâr ve milliyetçi otoriter sağda AK Parti, MHP; özgürlükçü, halkçı, sosyal piyasacı solda CHP; gelenekçi muhafazakâr sağda Yeniden Refah Partisi etrafında kümelenmesi ve azımsanmayacak oy kaybına rağmen milliyetçi demokrat İYİ Parti’yi parti sisteminden tamamen dışlamaması, parti siyasetinin geleceğinin nasıl şekillenebileceği, hatta seçmen tarafından şekillendirilebileceğine ilişkin ipuçları içermektedir. 

Sağ Partiler Nereye?

AK Parti’nin 2018 seçimlerinden itibaren girdiği her seçimde oy kaybetmesi büyük ölçüde ekonomi yönetimindeki performansın zayıflığına bağlı olmakla birlikte, kuruluşundaki “muhafazakâr demokrat” kimliğinden “otoriter-popülist muhafazakâr” parti yönünde başkalaşmasının payı da göz ardı edilemez. AK Parti iktidarının ekonomik performansı kötüleştikçe ve demokratik siyaset önermeleri yok oldukça sosyolojik tabanı daralmaktadır. 31 Mart’taki bu daralma parti açısından çifte kaybetmeyle sonuçlanmıştır. Ülke oy ortalaması düşerken, ilk kez ikinci parti konumuna gerilemiş, seçim kalelerinden bazılarını kaybetmiş, seçim haritasında kademe kademe Refah Partisi’nden itibaren genişleyen sosyolojik tabanı daralmaya başlamıştır. AK Parti’nin en büyük şansı, karşısında merkezcil eğilimli seçmeni temsil eden bir partinin bulunmayışıdır. Bu parti var olmadığı sürece, Erdoğan’ın liderliğinde küçülerek de olsa sağın en güçlü partisi olma özelliğini sürdürecek görünüyor. 

Milliyetçi sağda MHP’nin milliyetçi sağ gelenekte sahip olduğu marka, mevcut sosyolojik yapıda seçmen tabanında zaman zaman daralma, zaman zaman genişlemelerle değerini koruyor. Kurumsal anlamda iktidar ortağı olmasa da, fiili olarak bürokratik merkezde sahip olduğu aritmetik, özgül ağırlıkla varlığını devam ettirmekte, kritik dönemlerde siyasette devlet yanında oyun kurucu rolünü sürdürmektedir. 

Parti sisteminin geleceğinde dikkatle izlenmesi gereken parti, son yerel seçim sonuçları dikkate alındığında Yeniden Refah Partisi’dir (YRP). 14 Mayıs’a göre oylarını iki katına çıkaran bu partinin muhafazakâr sağda AK Parti’yi önümüzdeki süreçte küçülterek, orta ve uzun vadede onun yerine ikame olması YRP’nin katı ideolojik çizgisi nedeniyle mümkün değildir. Özellikle Anadolu’da ANAP’la temelleri atılan, AK Parti ile kurumsallaşan, ona bağlanan ekonomi-politiğin sosyolojisinin AK Parti’den kolay kolay büyük ölçüde kopması mümkün olmayıp, en fazla AK Parti üzerinde seçmen desteği anlamında bir miktar parçalayıcı etki yapabilir. Çünkü AK Parti iktidarında uygulanan neo-liberal piyasacı muhafazakâr politikalar Anadolu’nun muhafazakâr sosyolojisinin oportünizm ve pragmatizm üzerinden AK Parti’yle organik bir bağ kurmasına yol açmıştır. Bu bağ YRP’nin etik duruşuyla gevşese de, kısa vadede kolay kolay çözülemez. AK Parti’nin inşa ettiği sistemden yararlanamayan ya da dinî, etik gerekçelerle buna karşı çıkan muhafazakâr sosyoloji, yeni politik temsil, ittifak adresi olarak YRP’yi görmeye başlamıştır. 31 Mart seçimleri Anadolu’da da büyük kentlerde de bunu gösterdi. Fakat YRP için bilinmez olan; bu sosyolojiyi katı ideolojik tutumuyla ne kadar parçalamaya devam edeceğidir. 

İYİ Parti yaşadığı büyük oy kaybıyla 2 milyonluk seçmen desteğine sıkışsa da, oy potansiyeli itibarıyla seçmen desteği genişlemesi imkânı halen mevcut olan bir partidir. Genişleme veya daralmaya yol açacak temel faktörler kongre sonrası nasıl bir yol haritası çizileceği, olası lider değişiminin partinin ideolojik ve siyasi kimlik anlamında nerede konumlandırılacağı, örgütsel anlamda nasıl yapılandırılacağı, söylemsel temelde nasıl bir ulusa sesleniş stratejisi izleneceği, iktidar ve muhalefetle olan ilişkilerin nasıl konumlandırılacağı ve CHP’nin İYİ Parti seçmenini kendisine bir miktar daha çekebilmek için nasıl bir strateji izleyeceğine bağlı. Kongre sonrası, 31 Mart öncesinde olduğu gibi belirsiz bir ideolojik-siyasi kimlikle yola devam etmesi, iktidara muhalefet yerine muhalefete muhalefet etmeye devam etmesi, İYİ Parti’nin daha da küçülmesine yol açabilir. Oysaki stratejik hedef kitle olarak AK Parti içinde partisini arayan seçmenle kuracağı temsiliyet ilişkisi, kimliğini merkez sağda konumlandırma adına atacağı güçlü adımlar partiye merkez sağda büyüme potansiyeli yaratabilir. 

Yeni Dönemde CHP

31 Mart sonrasının Türkiye parti siyaseti için yeni bir dönem olacağına şüphe yok. Yerel seçimler parlamento aritmetiğini değiştiren seçimler olmasa da, sandıktan çıkan irade oy aritmetiğini değiştirmiş ve CHP ülkenin oy oranı ve miktarı bakımından birinci partisi olmuştur. Bu nedenle, önümüzdeki dönemde CHP’nin ulusal siyasette parti elitleri marifetleriyle kendisini ideolojik olarak konumlandıracağı yer, seçilmiş yerel elitleri olan belediye başkanlarının uygulayacağı politikalar, CHP’nin seçmen algısında nasıl bir yer tutacağı ve ilk seçimde de tercihleri itibarıyla nerede görülmek istendiğine ilişkin ipuçları verecek. Kılıçdaroğlu’nun helalleşme arayışı, İmamoğlu ve Yavaş’ın partizan olmayan eşitlikçi, hakçı ve halkçı belediyecilik uygulamaları, Özgür Özel’le birlikte AK Parti karşısında referansı olan kurucu değerleriyle uyumlu, fakat ideolojik ve siyasi kimliğinin ötesinde merkezde konumlanmaya yönelen CHP’nin son dönem stratejik derinliği CHP’ye ilişkin seçmen nezdindeki negatif algıyı kırdı. Partinin her kesimin oy verme potansiyeli olan bir aygıta dönüşmesi 31 Mart’ta CHP’yi birinci parti yapan temel dinamiktir. 

CHP’nin ulusal ve yerel elitlerini önümüzdeki dönemde zor bir sınav bekliyor. Meclis oyları CHP’yi birinci parti yapsa da, bir genel seçim olsaydı tek başına iktidara taşıyacak yeterlilikte değil. Oysaki CHP örgütüyle, seçmeniyle iktidar özlemi içinde. Bu özlemi gidermelerinin yolu öncelikle yerel yönetimlerde kazandığı belediyeler aracılığıyla Ankara ve İstanbul modelini yurt sathına yaymaktır. 31 Mart’ta kıyıların partisi olmaktan kurtulup Türkiye partisi olma yolunda önemli bir engeli aşan CHP için seçimin en önemli çıktısı kendisine yapıştırılan negatif, adeta muhafazakâr seçmenin oy vermesinin günah, milliyetçi seçmenin ise “vatan hainliği” olarak post-truth hikâyelerle özdeşleştirildiği algının kırılmasıdır. Mağdurların mahrurların karşısında elde ettiği zafer olarak nitelendirilebilecek son seçim, CHP için yerel yönetimlerde uygulayacağı hakçı ve halkçı politikalarla mağdurların sesi ve sözcüsü olma imkânı yaratmıştır. Kurucu değerlerinden alacağı güçle, bunu bir gelenek olarak yaşatıp ideolojik saplantılara takılmadan Türkiye’ye seslenen bir parti olma adına  parti siyasetinin merkezinde konumlanmaya yönelik atacağı adımlar, toplumsal talepleri sağ ve solun ötesinde ayrıcalıksız ve hak talepli okuması, ardından geliştireceği modellerle CHP tarihi bir fırsat yakalayabilir. Şimdi söz CHP’nin. 

__

¹Ayrıntılı değerlendirmeler için bkz. Bekir Ağırdır; “Yerel seçimin ardından”, Oksijen, Seçim Özel, 8-11 Nisan 2024; Sedat Ergin; “31 Mart seçimleri analizi (1) CHP ve AK Parti’nin gerçek oy miktarlarını nasıl okumalıyız?”, Hürriyet, 11 Nisan 2024.

Although the March 31 local elections do not have the power to directly influence party politics in Turkey in terms of the results that a general election would produce, they are full of clues about where they can evolve in the context of the messages given by the voters. Although it is not right to make assertive inferences about the future of party politics from local election results in the ordinary course of politics, 31 March is an important time to predict the future of parties, as it was held in a short period of 10 months after a general election and revealed a quite different voter preference pattern compared to the last general election. It may provide some guidance, albeit limited. The most methodologically useful data we have to do this is the party votes of district municipal councils in 30 metropolitan cities and provincial councils in 51 cities. The reason for this, as most political observers agree, is that these elections give a clearer picture of the voters' party preferences and affiliations, in the sense that they can see the future of the parties, compared to the mayoral elections. 

What Happened on March 31?

CHP became the first party with 15,785,662 votes, receiving 34.47 percent of the valid votes nationwide. When an evaluation is made taking into account all registered voters, the voting rate is 25.7 percent. Looking at the AK Party, its 32.4 percent vote support corresponds to the votes of 14,850,472 valid voters, which is 24.2 percent of the registered voters. The Re-Welfare Party, which came third in the election, received the support of 6.96 percent of the voters with 3,189,913 votes, while its vote among registered voters was 5.2 percent. While MHP received support from 3,015,476 voters with a vote rate of 6.58 percent in the same election, its share among all registered voters was 4.9 percent. The equivalent of 2,644,692 votes cast for DEM Party is 6.58 percent among valid votes and 4.3 percent among registered voters. While İYİ Party received the support of 2,100,188 voters with 4.59 percent of the votes, its share among registered voters is 3.4 percent. When the voter support for the Victory Party is examined, it reaches a support rate of 2.44 percent with 1,117,851 votes, while this rate is 1.8 percent among registered voters. Felicity Party, on the other hand, achieved a vote rate of 1.3 percent with 593,817 votes, which is 1 percent among all registered voters. 

When the voting performances of the parties are compared according to the May 14 elections, CHP votes in terms of valid votes increased by 2,411,199 compared to the last general election, from 25.41 percent to 34.47 percent. While the AK Party decreased from 35.32 percent to 32.42 percent with a decrease in voter support of 3,735,665, the Re-Welfare Party managed to reach 6.96 percent from 2.86 percent with an increase of 12,684,177 votes. DEM Party, on the other hand, decreased from 8.79 percent to 5.77 percent with a decrease of 1,979,402 voter support. The vote loss for MHP was 2,267,869, and the rate decreased from 10.04 percent to 6.58 percent. The decrease in votes in İYİ Party, one of the big losers of the election, was 3,111,444; The decrease in rate is from 9.90 percent to 4.59 percent. Victory Party votes decreased by 80,796, decreasing from 2 percent to 1.8 percent in terms of total registered voters. The total vote rate of other parties is 5.5 percent. ¹

When the results of May 14 and March 31 are compared, the picture is clear: CHP became the first party in Turkey as of the night of March 31, and AK Party fell to the second party position for the first time in 22 years. While the Re-Welfare Party became the third party of the country shortly after its establishment, AK Party, MHP, İYİ Party, DEM Party, Zafer Party, TİP, Homeland Party and other parties participating in the election lost votes. On the other hand, while the rate of non-participants in the last general election was 11.1 percent, it increased to 21.5 percent on March 31, and invalid votes increased from 2.2 percent to 3.9 percent. One of the notable outcomes of the election is that 6,507,303 voters did not go to the polls on March 31 compared to the previous election (the number of voters who did not go to the polls on May 14 was 6,727,696, on March 31 it was 13,234,999).

"What happened?" at the ballot box on March 31, which we tried to portray above. In addition to the answer to the question "Why did it happen?" asked after the election. The question is answered by reading the numbers. Once the YSK finalizes and publishes the election results, detailed analyzes will be made in the light of various socio-economic and demographic variables and the voter messages on March 31 will be clearly understood. At this point, one of the questions that can be asked in order to evaluate where Turkey's party politics may evolve in the coming period is "What can happen next in party politics?" It may be in the form. Because voter reflexes towards parties according to May 14 make it possible to seek an answer to this question. 

Small Batches OK or Continue?

Although it is expected that March 31 will be a local election and voter preferences will be clustered around two strong presidential candidates in the mayoral election, considering the municipal and provincial council results, the vote rates in the parliament resulting from the alliance-based division of seats before May 14 are very high. The parliamentary elections declare that the small parties represented in the party will not be able to have a presence in the Turkish party system in the coming period, will be erased or will remain as signpost parties. The alliance system, which Sartori describes as specific to the parliamentary system, has allowed small parties with "coalition or blackmail potential" to exist within the system when they are included in any alliance, with the influence of the election method in the Presidential Government System. The March 31 results led to a fragmentation of the party system through a local election, with the voters completely excluding all parties except the six competing parties (AK Party, CHP, MHP, Giriş Welfare, DEM, İYİ Party) from the race for power with very limited vote support of 1.8 percent and below. He gave the message that he did not view it positively. The inability of small parties to exist outside of one or two provinces and districts where they won can be explained by the fact that voter tendencies in local elections gather around the candidates of strong parties in an election district and the 10 percent threshold in municipal council membership elections. In our opinion, it will be very difficult for small parties other than mainstream parties to have a presence in the system in the competition between parties in the coming period. With the choice made on March 31, the voters largely recovered the party system, which politicians had played a role in breaking down for the sake of personal gain and expectations, at the ballot box.

The Future of Mainstream Parties

Even though March 31 is a local election, voters seem to have already signed up to a national voluntarist democratic design project for Turkey's party system in the coming period. Considering the paradox pattern of recovery/disintegration around mainstream parties in the party system from 1983 to the present, voters' tendency to rally around mainstream parties becomes stronger in times of economic crisis, and when the crisis effect weakens, their tendency to turn to small parties with ideological, individual, and even political tribalism motives increases. After September 12, the recovery around mainstream parties such as ANAP and HP in 1983, DYP, SHP, ANAP, DSP, RP in 1991, AK Party and CHP in 2002 was largely a reflection of the economic crisis and sociological fractures in the party system. Economic crises not only lead to voter rally around mainstream parties, but also trigger changes in the voter base of mainstream parties. The loss of power by ANAP in 1991 and DSP in 2002, and the formation of new voter clusters and the change of ruling parties are largely related to the economic dynamics that lie behind the political.

The March 31 elections, held shortly after the May 14 general election, coincide with the maturation of the voter reflex that was not revealed in the general election and coming to the surface in the local elections. Therefore, its results and its impact on the future can be read with general election-like messages. This effect can be better understood when the parliamentary results are taken into account. Of course, the elections are local in terms of presidency and assemblies. However, in the context of the change in voter tendencies, March 31 is actually an election that cannot be reduced to or limited to local reflexes.

The voters' conservative and nationalist authoritarian right includes AK Party, MHP; CHP on the libertarian, populist, social marketer left; The fact that the traditionalist conservative right group clustered around the Re-Welfare Party and did not completely exclude the nationalist democratic İYİ Party from the party system, despite its significant loss of votes, contains clues about how the future of party politics can be shaped, and even can be shaped by the voters. 

Where are the Right Parties heading?

Although the AK Party's loss of votes in every election it has participated in since the 2018 elections is largely due to its weak performance in economic management, the share of its transformation from its "conservative democrat" identity in its founding to an "authoritarian-populist conservative" party cannot be ignored. As the economic performance of the AK Party government worsens and democratic policy propositions disappear, its sociological base narrows. This contraction on March 31 resulted in a double loss for the party. While the country's vote average decreased, it fell to the second party position for the first time, lost some of its electoral strongholds, and its sociological base, which gradually expanded from the Welfare Party on the electoral map, began to narrow. AK Party's biggest chance is that it does not have a party representing centripetal voters. As long as this party does not exist, it seems that it will continue to be the strongest party of the right, albeit in a smaller form, under Erdogan's leadership. 

On the nationalist right, the brand that MHP has in the nationalist right tradition maintains its value in the current sociological structure, with its voter base narrowing from time to time and expanding from time to time. Even though it is not a partner in power in the institutional sense, it continues to exist with the arithmetic and specific weight it has in the bureaucratic center, and continues its playmaker role alongside the state in politics in critical periods. 

The party that needs to be watched carefully in the future of the party system is the Re-Welfare Party (YRP), considering the recent local election results. It is not possible for this party, which doubled its votes compared to May 14, to shrink the conservative right-wing AK Party in the coming period and replace it in the medium and long term, due to the strict ideological line of the YRP. Especially in Anatolia, the sociology of economy-politics, whose foundations were laid with ANAP, institutionalized with the AK Party and connected to it, cannot be easily separated from the AK Party to a large extent, and at most, it may have a fragmenting effect on the AK Party in terms of voter support. Because the neo-liberal market-oriented conservative policies implemented under the AK Party government led Anatolia's conservative sociology to establish an organic bond with the AK Party through opportunism and pragmatism. Although this bond is loosened with YRP's ethical stance, it cannot be easily dissolved in the short term. Conservative sociology, which could not benefit from the system built by the AK Party or opposed it for religious and ethical reasons, began to see YRP as the address of new political representation and alliance. The March 31 elections showed this both in Anatolia and in big cities. But what is unknown for YRP is; This is how long it will continue to tear apart sociology with its rigid ideological stance. 

Although İYİ Party is stuck with 2 million voter support due to its huge loss of votes, it is a party that still has the opportunity to expand its voter support in terms of its vote potential. The main factors that will lead to expansion or contraction are what kind of a road map will be drawn after the congress, where the possible leadership change will be positioned in terms of ideological and political identity of the party, how it will be structured in an organizational sense, what kind of a nation-addressing strategy will be followed on a discursive basis, how the relations with the government and the opposition will be positioned and the CHP. It depends on what strategy will be followed to attract even more IYI Party voters. Continuing with an unclear ideological-political identity after the congress, as before March 31, and continuing to oppose the opposition instead of the government, may lead to the İYİ Party's shrinking even further. However, the representative relationship it will establish with the voters who seek its party within the AK Party as its strategic target audience, and the strong steps it will take to position its identity in the center right, may create the potential for the party to grow in the center right. 

CHP in the New Era

There is no doubt that the period after March 31 will be a new era for Turkish party politics. Although local elections were not elections that changed the parliamentary arithmetic, the will that emerged from the ballot box changed the vote arithmetic and CHP became the first party in the country in terms of vote rate and amount. For this reason, in the coming period, where CHP will position itself ideologically in national politics through party elites, the policies that mayors with elected local elites will implement will give clues about what place CHP will hold in the perception of voters and where it wants to be seen in terms of its preferences in the first election. Kılıçdaroğlu's search for forgiveness, İmamoğlu and Yavaş's non-partisan, egalitarian, righteous and populist municipal practices, along with Özgür Özel, are in line with the founding values ​​that have a reference against the AK Party, but are in line with the recent strategic strategic changes of the CHP, which has tended to be positioned at the center beyond its ideological and political identity. Its depth broke the negative perception of the CHP among the voters. The transformation of the party into a device that has the potential to vote for all segments of society is the fundamental dynamic that made CHP the first party on March 31. 

A difficult test awaits CHP's national and local elites in the coming period. Although the parliamentary votes make the CHP the first party, it is not sufficient to bring it to power on its own if there were a general election. However, CHP longs for power with its organization and voters. The way to fulfill this longing is to first spread the Ankara and Istanbul model throughout the country through the municipalities they gained in local governments. The most important outcome of the election for the CHP, which escaped being the party of the coasts and overcame a significant obstacle on the way to becoming the party of Turkey on March 31, is the breaking of the negative perception attached to it, in which conservative voters are identified with post-truth stories as voting as a sin and nationalist voters as "treason". The last election, which can be described as the victory of the victims over the disadvantaged, created the opportunity for the CHP to become the voice and spokesperson of the victims with the rightful and populist policies it will implement in local governments. CHP can seize a historic opportunity with the strength it will draw from its founding values, the steps it will take to position itself at the center of party politics in order to keep this tradition alive and become a party that speaks to Turkey without being caught up in ideological obsessions, its reading of social demands beyond the right and left, without privilege and demanding rights, and the models it will subsequently develop. Now it's CHP's say. 

__

¹ For detailed evaluations, see. Bekir Ağırdır; “After the local election”, Oksijen , Election Special, 8-11 April 2024; Sedat Ergin; “31 March elections analysis (1) How should we read the real vote amounts of CHP and AK Party?”, Hürriyet , 11 April 2024.