Türkiye dış politika tarihinin en zayıf, en kırılgan dönemini yaşıyor. Bunun nedenlerini daha önce çok tekrar ettim ama kısaca yinelemekte fayda var. Erdoğan’ın, Türkiye gibi bir ülkenin kapasitesini iktidarda kalmak için harcaması, yanlış ekonomik kararlarla dışa bağımlılığı artırması, birikmiş hatalar sonucu hareket alanını daraltması, saygınlık ve tutarlılık yerine günü kurtarmaya çalışması, kurumları zayıflatması, kendi toplumuyla kavgalı olması, strateji geliştir(e)memesi vs vs.

Bütün bu unsurların yanında, bir de Erdoğan’ın iktidarda kalmak için içeride ve dışarıda her türlü ödünü vermeye hazır bir lider olduğunu bütün muhatapları anladı. Bu görüntünün Türkiye’nin elini dışarıda ne kadar zayıflattığını Saray çevresinin bilmiyor olması düşünülemez. Ama yine de pozisyonlarından vazgeçmiyorlar ve vazgeçmeyecekler.

Sorunun temelinde bu hükümetin kendisi olduğu için, iktidar değişmeden bunun bir çözümü olmayacak.

Bu yazıda Yunanistan ve Rum Kesimi’nin dış politika stratejilerinin dönüşümünü ve uygulanışını göstererek, AKP eliyle yaşadığımız politikasızlığı netleştirmeye çalışacağım. Bazı Orta Asya ülkelerinin Güney Kıbrıs’ta büyükelçilik açma kararının arka planı ve AKP iktidarının acziyetinin daha iyi anlaşılacağını tahmin ediyorum.

Dünyada denge politikası ve blok politikası izleyen küçük ve orta büyüklükte devletler var. Brezilya, Güney Afrika, Azerbaycan gibi ülkeler denge politikasına yakın dururken, Japonya, G. Kore, Kanada gibi ülkeler sıkı blok politikası izlerler, yani parçası oldukları blok ile tam uyumlu hareket etmeye çalışırlar. Bunun dereceleri olabilir, yönetime ve döneme göre değişiklikler yaşanır. Örneğin, Macaristan Orban yönetimiyle birlikte, blok politikasından uzaklaştı. Komşumuz Yunanistan ve Rum Kesimi bir süredir daha sıkı blok politikası izlemeye başladılar. Herhangi bir moral değer etmeden bu dış politika stratejisinin nasıl işlediğini aşağıda tartışacağım.

YUNANİSTAN VE GÜNEY KIBRIS’IN BLOK POLİTİKASI

Yunanistan ve Güney Kıbrıs eşgüdüm içinde 2010’lardan itibaren stratejik bir yön değişimine gittiler.

Küresel olarak Rusya ile aralarına mesafe koydular ve ABD’ye yönelmeye başladılar.

Bölgesel olarak Türkiye’nin ilişkilerinin bozulduğu İsrail’e yakınlaştılar.

O dönemde Türkiye’nin arasının bozuk olduğu Mısır ve Körfez ülkeleriyle ilişkilerini geliştirdiler ve bu bağlar kalıcılaştı.

Hem Yunanistan hem Güney Kıbrıs AB üyesiydi ve AB desteği arkalarındaydı. Buna bölge dışından ABD, bölgede ise Mısır, İsrail gibi ülkelerin de desteği eklendi.

Bu ikilinin izlediği ince strateji Türkiye’yi Doğu Akdeniz bölgesinde yalnızlığa iterken, yine Türkiye’nin etkin olmaya çalıştığı Körfez bölgesi ülkelerini Yunanistan ve Güney Kıbrıs’a yaklaştırdı. Nisan ayında yaşadığımız, Orta Asya cumhuriyetlerini Güney Kıbrıs’ta büyükelçilik açmaya ikna etmeleri ve KKTC’yi tanımama taahhüdü altına girmeleri bu siyasetin bir uzantısıydı.

Beğenmek zorunda değiliz ama bu kendi içinde tutarlı bir stratejiydi ve sonuç aldı.

Öncelikle belli bir strateji etrafında hareket ettiler. Küresel sistemdeki bütün jeopolitik dönüşümlere karşın Ortadoğu ve Doğu Akdeniz’de hala Batı’nın belirleyici olduğu saptamasından yola çıktılar. Her iki aktör de üyesi bulundukları AB’yi kendi politikaları doğrultusunda yönlendirebiliyorlardı. Buna ABD’yi de eklediler. Yeni politika Rusya’nın aradan çıkmasını gerektiriyordu, bunu da göze aldılar.

Bölgesel olarak da İsrail ve Mısır’a yanaştılar. Mayıs 2010’da Mavi Marmara olayından bir ay sonra Netanyahu Atina’daydı. Bundan sonra ilişkiler hızla gelişmeye başladı, Yunanistan, Güney Kıbrıs ve İsrail yanlarına ABD’yi de alarak 3+1 formatında stratejik diyalog süreci başlattılar. Aynı mekanizmayı Mısır ile de kurdular.

Ardından Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri, Yunanistan ve Güney Kıbrıs ile askeri ve enerji alanında işbirliğine girdiler. Doğu Akdeniz’de ABD’nin de dahil olduğu ortak tatbikatlar başladı.

ABD Kasım 2018’de Güney Kıbrıs ile güvenlik ve işbirliği anlaşması imzalarken, Fransa Mayıs 2019’da Güney Kıbrıs limanlarını kullanma izni veren bir anlaşma yaptı. ABD Güney Kıbrıs’a 1987’den beri uyguladığı silah ambargosunu 2019’da kaldırırken, 2024 ortasına gelindiğinde Güney Kıbrıs ile ilişkileri “stratejik” düzeye çıkardığını ilan etti.

Yunanistan’ın ABD ile askeri alanda girdiği işbirliği Türkiye’den de kaygıyla takip edildi. ABD, Yunanistan ile güvenlik alanındaki bağlarını güçlendirirken, Türkiye’ye de bir mesaj veriyordu. AKP iktidarına, Türkiye’nin stratejik öneminin sınırlarını çiziyor, Türkiye’yi gerekirse yedekleyebileceğini gösteriyordu.

Özellikle Girit’teki Suada üssü, ABD’nin Akdeniz filosu için çok kritikti, bu üs güçlendirildi ve Almanya ile birlikte bir hava savunma sistemleri yerleştirildi. Larissa ve Volos üsleri de geliştirildi.

Türkiye’de, sınıra çok yakın olduğu için ilgili kamuoyu tarafından tartışma konusu olan Dedeağaç (Alexandroupolis) limanı genişletildi. (ABD bunun kendisine ait bir üs olmadığını, Yunanistan’ın izniyle kullandığı bir askeri lojistik dağıtım merkezi olduğunu söylüyor). Yunanistan ayrıca Türkiye’nin Fransa ile Doğu Akdeniz’de (ve Afrika’da) mücadele ettiği dönemde Fransa ile de askeri işbirliğine girdi. Ortak tatbikatlar, savaş uçağı ve savaş gemisi alımı gibi gelişmeler yaşandı. Bu arada ABD savunma bakanı Atina’yı ziyaretinde bölgede Rusya etkisini azalttığı için Yunanlı yetkililere teşekkür ediyordu.

Ama iki ülke arasındaki işbirliği enerji, teknoloji ve bilişim alanlarını da kapsıyordu. Microsoft, Pfizer, Amazon, Cisco, JP Morgan Chase gibi dev ABD kökenli şirketler operasyonel üsler açarak ve yatırım yaparak Yunanistan’ı ödüllendirdiler.

Sonuçta Yunanistan ve Güney Kıbrıs, Türkiye’den daha sınırlı bir kapasite ile bölgede daha etkin aktörlere dönüştüler. Bu süreçte Yunanistan ve Güney Kıbrıs önce Türkiye’nin sorunlu olduğu ülkelerle başladılar, devamında ise Katar ve Orta Asya ülkeleri gibi arasının iyi olduğu ülkelerle de ilişkilerini derinleştirdiler. Rumlar bir yandan Erdoğan’ın çok yakın olduğu Katar’ı enerji alanında ikna ederek, ABD enerji devi Exxon Mobil ile Kıbrıs açıklarında sondaj izni verdiler, ikinci olarak Orta Asya cumhuriyetleri ile de bağlarını geliştirdiler.

TÜRKİYE NE YAPTI?

AKP iktidarı bölge dengelerinde yaşanan değişim ve kendisine yakın olduğunu düşündüğü müttefiklerine uzanan Yunanistan ve Güney Kıbrıs angajmanlarını izlemekle yetindi. Anlamsız bir şekilde kendi başarısızlığına “değerli yalnızlık” dedi. Koskoca ülkeye yaşattığı derin bir çaresizlikti.

Buna karşı bir hamle olarak Libya’daki iç savaşa dahil oldu. Bu hamle etkisizdi çünkü;

Libya bölünmüş bir ülkeydi, Türkiye’ye Doğu Akdeniz denkleminde katkısı olmak yerine, Trablus’taki Ulusal Mutabakat Hükümetinin Türkiye’ye ihtiyacı vardı.

2019 sonunda ise Ulusal Mutabakat Hükümeti ile deniz yetki alanlarını sınırlama mutabakat muhtırasını imzaladı. Yunanistan ise buna cevabı gecikmeden 2020 ortasında verdi ve Mısır ile Türkiye’nin deniz yetki alanı iddiasını geçersiz kılmak amacıyla bir anlaşma imzaladı. Sonuçta ortaya hem deniz yetki alanları konusunda bir belirsizlik çıktı ve hem de Yunanistan ile Mısır daha da yakınlaştı.

Bu dönemde Türkiye’nin tarihinde daha önce hiç olmayan bir şey yaşandı ve aynı anda Yunanistan, Mısır, Suriye, BAE, Suudi Arabistan ve İsrail ile ilişkiler bozuldu. Bunu herhangi bir dış politika mantığına sığdırabilmek mümkün değildir.

Bu politikasızlık, eksen ve hat belirleyememe ve hatalar silsilesi sonucunda geri çekilen Türkiye oldu. AKP hükümeti alttan almak zorunda kaldı ve önce BAE ve Suudi Arabistan, 2020’den sonra ise eş zamanlı olarak Yunanistan, Mısır ve İsrail ile ilişkileri toparlamaya çalıştı. Ama kayıpları geri sarmak mümkün değildi.

Hakan Fidan’ın Dışişleri Bakanı olmasıyla AKP dış politikasında önemli bir değişiklik yaşanmadı.

Türkiye kendisini uluslararası sistemde nerede görüyor, rolünü, yerini nasıl tanımlıyor, Türkiye’yi yöneten iktidar bunu hala ortaya koyamadı. Bunun yerine yaşadığı hezimetlerin gündeme getirilmemesi için çabaladı, eleştiriler karşısında kulağını üzerine yatmayı tercih etti.

Böyle devam ettiği sürece daha çok sorun yaşayacağız.

Turkey is going through the weakest, most fragile period in its foreign policy history. I have repeated the reasons for this many times before, but it is useful to repeat them briefly. Erdogan is wasting the capacity of a country like Turkey to stay in power, increasing external dependency with wrong economic decisions, narrowing his field of action as a result of accumulated mistakes, trying to save the day instead of respect and consistency, weakening institutions, being at odds with his own society, not being able to develop a strategy, etc. etc.

In addition to all these elements, all his interlocutors understood that Erdoğan is a leader who is ready to make all kinds of concessions both domestically and internationally in order to stay in power. It is inconceivable that the Palace circles do not know how much this image weakens Türkiye's hand abroad. But they still do not give up their positions and will not do so.

Since this government itself is at the root of the problem, there will be no solution without a change in power.

In this article, I will try to clarify the lack of policy we are experiencing through the AKP by showing the transformation and implementation of the foreign policy strategies of Greece and the Greek Cypriot Administration. I believe that the background of the decision of some Central Asian countries to open embassies in Southern Cyprus and the inadequacy of the AKP government will be better understood.

There are small and medium-sized states in the world that follow a balance policy and a bloc policy. While countries such as Brazil, South Africa, and Azerbaijan remain close to a balance policy, countries such as Japan, South Korea, and Canada follow a strict bloc policy, meaning they try to act in full harmony with the bloc they are a part of. There may be degrees of this, and changes occur depending on the administration and period. For example, Hungary has moved away from the bloc policy with the Orban administration. Our neighbors Greece and the Greek Cypriot Administration have started to follow a stricter bloc policy for a while now. Without any moralizing, I will discuss below how this foreign policy strategy works.

BLOCK POLICY OF GREECE AND SOUTH CYPRUS

Greece and Southern Cyprus have undertaken a strategic change of direction in coordination since the 2010s.

Globally, they distanced themselves from Russia and began to turn towards the United States.

Regionally, they have become closer to Israel, with which Türkiye's relations have deteriorated.

They improved their relations with Egypt and the Gulf countries, with which Türkiye was on bad terms at the time, and these ties became permanent.

Both Greece and Southern Cyprus were EU members and had EU support behind them. This was also supported by countries outside the region such as the USA and countries in the region such as Egypt and Israel.

The subtle strategy pursued by this duo pushed Türkiye into isolation in the Eastern Mediterranean region, while also bringing the Gulf region countries, where Türkiye is trying to be influential, closer to Greece and Southern Cyprus. The events we experienced in April, when they convinced the Central Asian republics to open embassies in Southern Cyprus and made a commitment not to recognize the TRNC, were an extension of this policy.

We don't have to like it, but it was a consistent strategy and it got results.

First of all, they acted around a certain strategy. They set out from the determination that despite all the geopolitical transformations in the global system, the West was still the determining factor in the Middle East and the Eastern Mediterranean. Both actors were able to direct the EU, of which they were members, in line with their own policies. They added the US to this. The new policy required Russia to get out of the way, and they took that risk.

They also approached Israel and Egypt regionally. In May 2010, a month after the Mavi Marmara incident, Netanyahu was in Athens. After this, relations began to develop rapidly, and Greece, Southern Cyprus and Israel, taking the US with them, initiated a strategic dialogue process in the 3+1 format. They also established the same mechanism with Egypt.

Then Saudi Arabia and the United Arab Emirates entered into military and energy cooperation with Greece and Southern Cyprus. Joint exercises involving the United States began in the Eastern Mediterranean.

While the US signed a security and cooperation agreement with Southern Cyprus in November 2018, France signed an agreement in May 2019 that allowed it to use the ports of Southern Cyprus. The US lifted the arms embargo it had imposed on Southern Cyprus since 1987 in 2019 and declared that it had raised relations with Southern Cyprus to a “strategic” level by mid-2024.

Greece's military cooperation with the US was also followed with concern by Türkiye. While the US was strengthening its security ties with Greece, it was also sending a message to Türkiye. It was drawing the boundaries of Türkiye's strategic importance to the AKP government and showing that it could back Türkiye up if necessary.

In particular, the Suada base in Crete was critical to the US Mediterranean fleet, this base was strengthened and an air defense system was deployed with Germany. The Larissa and Volos bases were also developed.

In Türkiye, the Alexandroupolis port, which has been a subject of debate among the public because it is very close to the border, has been expanded. (The US says that this is not a base belonging to it, but a military logistics distribution center used with the permission of Greece). Greece also entered into military cooperation with France during the period when Türkiye was struggling with France in the Eastern Mediterranean (and Africa). There were developments such as joint exercises, purchase of fighter jets and warships. Meanwhile, the US Secretary of Defense thanked Greek officials during his visit to Athens for reducing Russian influence in the region.

But the cooperation between the two countries also covered the fields of energy, technology and IT. Giant US-based companies such as Microsoft, Pfizer, Amazon, Cisco and JP Morgan Chase rewarded Greece by opening operational bases and making investments.

As a result, Greece and Southern Cyprus became more effective actors in the region with a more limited capacity than Türkiye. In this process, Greece and Southern Cyprus first started with countries that Türkiye had problems with, and then deepened their relations with countries that they were on good terms with, such as Qatar and Central Asian countries. On the one hand, the Greeks convinced Qatar, with whom Erdoğan is very close, to engage in energy, and granted permission for drilling off the coast of Cyprus with the US energy giant Exxon Mobil, and secondly, they developed ties with the Central Asian republics.

WHAT DID Türkiye DO?

The AKP government was content to watch the changes in regional balances and the engagements of Greece and Southern Cyprus, which it considered close to its allies. It meaninglessly called its own failure “precious loneliness.” It was a deep despair it inflicted on the entire country.

As a countermeasure, he got involved in the civil war in Libya. This move was ineffective because;

Libya was a divided country, and instead of Türkiye contributing to the Eastern Mediterranean equation, the Government of National Accord in Tripoli needed Türkiye.

At the end of 2019, it signed a memorandum of understanding with the Government of National Accord to delimit maritime jurisdiction areas. Greece responded immediately in mid-2020 and signed an agreement with Egypt to invalidate Türkiye’s maritime jurisdiction claims. As a result, there was uncertainty about maritime jurisdiction areas and Greece and Egypt became even closer.

During this period, something unprecedented in Türkiye's history occurred and relations with Greece, Egypt, Syria, the UAE, Saudi Arabia and Israel deteriorated simultaneously. It is not possible to fit this into any foreign policy logic.

As a result of this lack of policy, failure to determine axis and line, and a series of mistakes, Turkey was the one who retreated. The AKP government had to take it from below and tried to recover relations first with the UAE and Saudi Arabia, and after 2020 simultaneously with Greece, Egypt, and Israel. But it was not possible to recover the losses.

There was no significant change in AKP foreign policy after Hakan Fidan became Minister of Foreign Affairs.

Where does Türkiye see itself in the international system, how does it define its role and place, the government that governs Türkiye has still not been able to reveal this. Instead, it has tried to prevent the defeats it has experienced from being brought up and has preferred to turn a deaf ear to criticism.

As long as this continues, we will have more problems.