O yönetmeyecekse niye var bu rejim? Her konuda ‘u’ dönüşü yapabilir, dün söylediğini bugün reddedebilir fakat, bulunduğu konumdan taviz veremez Erdoğan. Esneyemeyeceği yegane yer burası. Verirse rejimi de biter. Sonrasının iyi mi kötü mü olacağını tamamen toplumun siyasal konumlanışının belirleyeceği bambaşka bir sürece evrilir ülke.

Recep Tayyip Erdoğan, 31 Mart seçimlerinin kendisi için bir ‘final’ olduğunu söyledi. Teknik olarak doğru. Kural değiştirilmezse, Anayasa’ya göre 2028’de aday olamıyor. Hukuki olarak kendi keyfine, isteğine bağlı değil yani. Peki Erdoğan gerçekten bırakır mı? 31 Mart yerel seçimlerinde herhangi bir belediye için aday olmadığı halde, görev süresinin bitmesine daha 4 yıl varken, şimdiden “son seçimim” deme ihtiyacını niye duydu?

Soruların yanıtını tartışmadan önce geniş bir parantez açıp, İletişim Yayınları’ndan yeni çıkmış bir kitaptan bahsedelim biraz. Adı ‘Sahraaltı-Siyaset ve Yaşam.’ Afrika üzerine çalışan akademisyen Doç. Dr. Volkan İpek’in yazdığı kitapta, Sahraaltı Afrikası’ndaki 49 ülkenin kolonyalizm sonrası politik yaşamı tek tek inceleniyor. Başta İngiltere olmak üzere Avrupalı devletlerin 1960’lardan itibaren sömürgeci yönetimleri ‘yasal’ olarak kaldırmasından bugüne aşağı yukarı bütün ülkelerin ana siyasi gündemi, seçimler ve anayasa tartışmaları oldu hep. Bu iki başlığın altında etnik kırımlardan darbelere, iç kavgalardan bölgesel çatışmalara uzanan kanlı bir liste duruyor elbette.

Kitap her ülkeyi özel koşulları içinde inceliyor ama toplamına bakıldığında, bambaşka bir iktisadi ve siyasi düzen hayali taşıyan Burkina Faso’nun önderi Thomas Sankara gibi birkaç isim hariç, liderlerin tamamının gayesinin ‘kutsal seçim sandığından’ çıkardıkları rejimlerine uygun bir anayasa tasarlamak olduğu görülüyor. Her seçim, bir de anayasa vaadi veya değişikliği ile beraber geliyor. Seçim sandığından çıkan onay, anayasayı değiştirmenin ehliyeti sayılıyor. Ve neredeyse tamamı dönüp dolaşıp aynı çıkmazda düğümleniyor: Bir kişi en fazla kaç defa seçilebilir?

Hukuk diliyle ifade edilmiş bu soruyu, siyasi dile şöyle tercüme edebiliriz: “Ben yönetmeyeceksem rejimi niye kurdum?”

İşte Sahraaltı’nın, post-kolonyal sonrası ‘demokrasiye geçiş’ başlığı altında incelenen seçimli siyasi tarihinin kaba özeti, bu soruya verilen yanıtlardan oluşuyor aslında. Mesela; Gambiya’nın ilk başbakanı Dawda Kairaba Jawara, kendine özgü bir çözüm üretiyor. Seçim, anayasa, parlamento vs. demokrasinin şekli unsurlarını taşıyan ancak son sözü daima kendisinin söylediği bir yönetim biçimi icat ediyor. Adına da yerli dilinde ‘güç’ anlamına gelen ’sembo’ kelimesinden esinlenip, ‘sembokrasi’ diyor. Epey tanıdık değil mi?

Afrika tarihine merak salanlar için olduğu kadar, ilk defa dünya nüfusunun yarısından fazlasının aynı yıl (2024) seçime gittiği bir dönemde, seçim-rejim-demokrasi tartışmaları yürütenler için de faydalı bir kitap Sahraaltı. Okunması tavsiyesiyle, parantezi kapatalım.

Şimdi dönelim esas mevzumuza: Erdoğan bırakır mı? Aynı soruyu az önceki şekliyle de sorabiliriz: Eğer Erdoğan yönetmeyecekse, kendi ‘sembokrasisini’ niye yarattı ki?

***

Daha önce de ‘son kez’ sahnede yer aldığını söylediğine tanık olduk Erdoğan’ın. Son kez AKP’nin başında olacaktı, son kez Cumhurbaşkanlığı istemişti. Lakin her defasında ‘kilometreyi sıfırlayacak’ bir statü değişikliğine sürükledi memleketi. Dolayısıyla ‘yasa’ vurgusu önemli. Fakat bunun yanında cümlelerin devamına da dikkat kesilmeli. Diyor ki; “31 Mart bir dönüm noktası. Bu dönüm noktasında tüm İslam dünyasının gözleri Türkiye’de. Her ne kadar bir genel seçim değilse de yerel seçimde gözler, AK Parti’nin alacağı neticede.”

Birkaç başlık çıkarabiliriz sözlerinden. İlki; Erdoğan 31 Mart’ı, özellikle de İstanbul seçimini, yine bir tür referandum olarak görüyor. Alacağı oy oranı nasıl devam edeceğini belirleyecek. İkincisi; inşa ettiği rejimin rotası kendisinin de ilan ettiği üzere açıkça İslamcı bir düzen. Pusulada sadece aday oylanmıyor. Üçüncüsü; rejimin önünde bir engel var, Anayasa. İktidar için değişmesi elzem. Dördüncüsü; adına ister vefa aramak deyin ister mağduriyet devşirmek, şahsi varlığını ortaya koyuyor. Doğal da, Erdoğan olmazsa kurduğu rejimin sonu belirsizleşir. En azından bugünkü formuyla devam edemez. Uyumsuz olanlar da dahil bütün parçaların ahengi onun merkezde olmasına bağlı.

İktidara karakterini veren şey farklı çıkarların devlet nezdinde temsiliyet olanağı bulması. Sadece AKP-MHP ile sınırlı olmayan; tarikatlardan sermaye gruplarına, bürokratik kliklerden ekonomik kaynakları paylaşan zümrelere, suç dünyasına ait unsurlardan, uluslararası ve yerel düzeydeki ağlara kadar çok parçalı bir koalisyonun nirengi noktası Erdoğan. Hemen her gün pratiğini tartıştığımız rejim Erdoğan’a göre dizayn edildi çünkü.

Haliyle “benim finalim” sözlerini bir ‘rest’ olarak da okuyabiliriz. Şu ana kadar iktidarını paylaştığı, ileride paylaşmayı arzuladığı herkese yönelik bir rest. Bu durum ona hak ettiğinden fazla güç tanımak değildir, aksine inşa edilen rejimin çelişkisine işaret etmektir. O yönetmeyecekse niye var bu rejim? Açmazı da burada zaten. Onca devlet gücüne rağmen Anayasa’daki bir madde krize sürüklüyor. Öyle veya böyle ya düğüme uyulacak ya da kesilecek. Erdoğan erkenden işaret etti aslında yaşanacak krize.

Kısaca her konuda ‘u’ dönüşü yapabilir, dün söylediğini bugün reddedebilir fakat, bulunduğu konumdan taviz veremez Erdoğan. Esneyemeyeceği yegane yer burası. Verirse rejimi de biter. Sonrasının iyi mi kötü mü olacağını tamamen toplumun siyasal konumlanışının belirleyeceği bambaşka bir sürece evrilir ülke.

If he is not going to rule, why does this regime exist? Erdoğan can make a 'u' turn on every issue and deny today what he said yesterday, but he cannot compromise on his position. This is the only place he can't stretch. If he does, his regime will end. The country evolves into a completely different process in which the political positioning of the society will completely determine whether the outcome will be good or bad.

Recep Tayyip Erdoğan said that the March 31 elections were a 'final' for him. Technically correct. If the rule is not changed, he cannot be a candidate in 2028 according to the Constitution. Legally, it does not depend on your own whim or desire. So will Erdoğan really quit? Why did he feel the need to say "my last election" even though he was not a candidate for any municipality in the March 31 local elections and there were still 4 years left in his term of office?

Before discussing the answers to the questions, let's open a wide parenthesis and talk about a book that has just been published by İletişim Publications. It's called 'Sub-Saharan-Politics and Life.' Academician working on Africa, Assoc. Dr. In the book written by Volkan İpek, the post-colonial political life of 49 countries in Sub-Saharan Africa is examined one by one. Since the 1960s, when European states, especially Britain, 'legally' abolished colonial rule, the main political agenda of almost all countries has been elections and constitutional debates. Under these two headings, of course, there is a bloody list ranging from ethnic massacres to coups, from civil strife to regional conflicts.

The book examines each country in its special conditions, but when looked at in total, it appears that the aim of all leaders, except for a few names such as Burkina Faso's leader Thomas Sankara, who dreams of a completely different economic and political order, is to design a constitution suitable for the regimes they have drawn from the 'sacred ballot box'. Every election also comes with a constitutional promise or amendment. Approval from the ballot box is considered the right to change the constitution. And almost all of them come back to the same dead end: How many times can a person be elected?

We can translate this question, expressed in legal language, into political language as follows: "Why did I establish the regime if I was not going to govern?"

Here is a rough summary of the electoral political history of the Sub-Saharan region, examined under the title of post-colonial 'transition to democracy', which actually consists of the answers given to this question. For example; Gambia's first prime minister, Dawda Kairaba Jawara, comes up with a unique solution. Election, constitution, parliament, etc. He invents a form of government that has the formal elements of democracy but always has the final say. He calls it 'sembocracy', inspired by the word 'sembo', which means 'power' in the local language. Pretty familiar, isn't it?

Sub-Saharan is a useful book for those who are interested in African history, as well as for those who are discussing election-regime-democracy at a time when more than half of the world's population is going to elections in the same year (2024) for the first time. Let's close the parenthesis with the recommendation to read it.

Now let's get back to our main topic: Will Erdoğan quit? We can ask the same question as before: If Erdoğan is not going to govern, why did he create his own 'symbocracy'?

***

We have seen Erdoğan say before that he was on stage for the 'last time'. It was the last time he would be at the head of the AKP, the last time he wanted the Presidency. However, each time it dragged the country into a status change that would 'reset the mileage'. Therefore, the emphasis on 'law' is important. However, attention should also be paid to the rest of the sentences. He says; “March 31 is a turning point. At this turning point, the eyes of the entire Islamic world are on Turkey. "Although it is not a general election, all eyes are on the outcome of the AK Party in the local election."

We can deduce a few headlines from his words. First; Erdogan sees March 31, especially the Istanbul election, as a kind of referendum. The number of votes it receives will determine how it continues. Latter; The course of the regime he built is clearly an Islamist order, as he himself declared. Not only candidates are voted on the ballot. Third; There is an obstacle to the regime, the Constitution. Change is essential for power. Fourth; Whether you call it seeking loyalty or collecting grievances, it reveals your personal existence. Naturally, without Erdoğan, the end of the regime he established would become uncertain. At least he can't continue in his current form. The harmony of all parts, including the incompatible ones, depends on it being at the center.

What gives the power its character is the opportunity for different interests to be represented in the state. Not limited only to AKP-MHP; Erdoğan is the triangulation point of a multi-part coalition, from sects to capital groups, from bureaucratic cliques to groups sharing economic resources, from elements of the criminal world to international and local networks. Because the regime, whose practices we discuss almost every day, was designed according to Erdoğan.

Naturally, we can also read the words "my finale" as a 'rest'. A rejection of everyone with whom he has shared power so far and with whom he wishes to share power in the future. This is not to give him more power than he deserves, on the contrary, it is to point out the contradiction of the regime that has been built. If he is not going to rule, why does this regime exist? The dilemma is already here. Despite all the state power, an article in the Constitution is leading to a crisis. One way or another, the knot will either be obeyed or cut. Erdoğan actually pointed out the upcoming crisis early on.

In short, Erdogan can make a 'u' turn on every issue and deny today what he said yesterday, but he cannot compromise on his position. This is the only place he can't stretch. If he does, his regime will end. The country evolves into a completely different process in which the political positioning of the society will completely determine whether the outcome will be good or bad.