Benim çocukluğumda -yani çok da uzak olmayan bir geçmişte- Türk toplumunun din anlayışı fazla karmaşık değildi. Bize öğretilen sınırlar belliydi. Sevap sevaptı, günah günahtı. Şimdiki gibi “Günah işleyerek sevap kazanmak” kimsenin aklına gelmeyecek bir şeydi.

Müslüman için en önemli iki yasak vardı. Biri somut öbürü soyut olmak üzere, özellikle iki şey asla yenmezdi. Domuz eti ve kul hakkı. 

Dini kaynaklardaki “büyük günahlar” arasında adı geçmediği halde domuz eti kimliğimizle ilgili keskin bir sınır olarak görülüyordu. Gerçi buna bile açlıktan ölme tehlikesi söz konusu olursa izin veriliyordu ama bize öğretildiğine göre kul hakkını Allah bile affetmiyordu. Hatta istese de affedemiyordu!

Yaratıcıya karşı işlenen suçlar affedilebilirdi ama kullara karşı işlenenlerin bağışlanması için önce zarar verdiğiniz kişinin size hakkını helal etmesi gerekirdi. (Helalleşme kavramının kaynağı burasıdır.)

“Huzuruma neyle gelirseniz gelin, kul hakkıyla gelmeyin” şeklindeki ilahi hitap o günkü din anlayışının esasını ifade ediyordu. (Sonradan böyle bir ayet veya kutsi hadis bulunmadığını öğrenecektik. Demek ki İslam’ın özünü kul hakkı kavramı etrafında yorumlayarak inşa edilmiş bir din anlayışından söz ediyoruz.)

Namaz, oruç gibi ibadetler elbette çok önemliydi ve dindarlığın başlıca kriteriydi ama dindarlık her şeyden önce kul hakkına riayet demekti.

Bugün ise Türk toplumunda, görüldüğü kadarıyla, domuz eti hassasiyeti devam ediyor ama kul hakkı konusu artık eskisi kadar önemsenmiyor. (Son otuz kırk yıllık süreçte -mesela- kadın saçı ve alkol daha önemli hale geldi.) 

Daha da vahimi, kul hakkının göz ardı edilmesi dini gerekçelere dayandırılıyor. Söz gelimi “Harp hiledir” şeklindeki şüpheli hadis rivayeti öne sürülerek mesela rakip partinin logosuyla sahte afişler, taklit broşürler hazırlayıp dağıtmanın veya montaj reklam filmleri göstermenin haklılığı savunuluyor.

Yani günah işleyerek sevap kazanılıyor.

Bu anlayışta size emanet edilen devlet imkanlarını partinizin propaganda çalışmalarında kullanmanız da sevap.

Oysa geleneksel anlayış böylesi tutumları dine aykırı görüyordu. 

Meşhur rivayettir: Hz. Ömer bir gece devlet işleri üzerinde çalışırken yanına bir arkadaşı gelince odada yanan mumu söndürüp cebinden çıkardığı başka bir mumu yakmış. Devletin işini yaparken devletin kendisine tahsis ettiği mum yanıyormuş, arkadaşıyla görüşürken yaktığı ise kendi parasıyla aldığı mummuş.

Bu da gerçekten yaşanmış bir olay değil. Ama Müslüman muhayyilesi devlet görevlisine böyle bir hassasiyeti yakıştırmış. 

Buradaki sorun bugünkü devlet görevlilerinden bu hassasiyeti beklemiyor oluşumuz. Zaten kendimizde de bu hassasiyetin karşılığının bulunmaması…

Devletin imkanlarını kullanarak yani tüyü bitmemiş yetimin hakkı olan kamu hazinesindeki parayı harcayarak siyasi tanıtım yapmak mesela…

“Kul hakkı” konusunda misalleri ille de siyaset alanından vermek zorunda değiliz. Devleti yönetenler kadar yönetilenlerin yapıp ettikleri de yeterince düşündürücü. Mesela şehirlerarası otobüs seyahatinde namaz kılmak için mola süresini uzatıp bir otobüs dolusu insanı bekletmek... “Neden böyle yapıyorsun, o kadar kişinin hakkına giriyorsun” denildiğinde “Farz namaz, Allah’ın emri, beklemek zorundalar” cevabını vermek... (Ama aynı şeyi uçak yolculuğunda yapamamak!) Yani kul hakkına tecavüz ederek yaratıcının rızasını almak... 

Benim çocukluğumda bize öğretilen din böyle değildi.

In my childhood - that is, in the not too distant past - Turkish society's understanding of religion was not very complex. The limits we were taught were clear. Good deed was good deed, sin was sin. "To gain merit by committing sins" was something that no one would ever think of, as it is now .

There were two most important prohibitions for Muslims. Two things in particular could never be eaten, one concrete and the other intangible. Pork and people's rights.

Even though it was not mentioned among the "major sins" in religious sources , pork was seen as a sharp limit regarding our identity. Although even this was allowed if there was a risk of starvation, but as we were taught, even God did not forgive the rights of people. Even if he wanted to, he couldn't forgive!

Crimes committed against the Creator could be forgiven, but in order for crimes committed against the servants to be forgiven, the person you harmed had to forgive you their rights. (This is the source of the concept of halalization.)

The divine address , "No matter what you come to me with, do not come with the rights of others," expressed the essence of the religious understanding of that day. (We would later learn that there was no such verse or sacred hadith. This means that we are talking about an understanding of religion built by interpreting the essence of Islam around the concept of people's rights.)

Of course, acts of worship such as prayer and fasting were very important and the main criterion of piety, but piety, above all, meant respecting people's rights.

Today, in Turkish society, it seems that pork sensitivity continues, but the issue of human rights is no longer as important as before. (Over the last thirty or forty years, women's hair and alcohol, for example , have become more important.)

Even worse, ignoring people's rights is based on religious reasons. For example, by putting forward the dubious hadith narration that "War is cheating", the justification of preparing and distributing fake posters, imitation brochures with the logo of the rival party or showing montage commercials is defended.

In other words, reward is gained by committing sins.

In this understanding, it is also a good deed for you to use the state resources entrusted to you in your party's propaganda activities.

However, the traditional understanding considered such attitudes contrary to religion.

It is a famous narration: Hz. One night, while Ömer was working on state affairs, a friend of his came to him and extinguished the candle burning in the room and lit another candle that he took out of his pocket. While he was doing government work, the candle allocated to him by the state was burning, and when he was meeting with his friend, the candle he lit was the candle he bought with his own money.

This is not an event that actually happened. But the Muslim imagination has attributed such sensitivity to the civil servant.

The problem here is that we do not expect this sensitivity from today's government officials. In fact, we do not have the equivalent of this sensitivity ourselves...

For example, making political promotion by using the state's resources, that is, by spending the money in the public treasury, which is the right of orphans...

We do not have to give examples of "people's rights" from the field of politics. The actions of those who are governed as well as those who govern the state are thought-provoking enough. For example, extending the break time to pray on an intercity bus trip and making a bus full of people wait... When asked "Why are you doing this, you are violating the rights of so many people?", answering "obligatory prayer is God's command, they have to wait" ... (But the same In other words, to obtain the consent of the Creator by violating people's rights...

This was not the religion we were taught when I was a child.