Gizemli unsurları muhakkak var. Ama Suriye'de son iki haftada yaşananlar Türkiye açısından, "tarihin doğru tarafında durma kararlılığı, sabır ve güçlü iradenin" belirgin sonucudur. Elbette küresel dengelerin de güncel şartlara denk düştüğü bir gerçek. Rusya, Batı bloku ile kavgası ve Ukrayna savaşındaki hataları nedeniyle öylesine enerji kaybetti ki Esad'a sahip çıkma önceliğini geri plâna itmek zorunda kaldı. İran derseniz, İsrail'le sıcak çatışmaya girmenin maliyetine katlandığı gibi Hizbullah'tan Haşdi Şabi'ye kadar uzanan paramiliter unsurlarıyla da ağır yara aldı. ABD ise Ortadoğu'ya bir şekil verip Asya Pasifik'e yönelme hırsıyla hareket edeceğini zaten gizlemedi. Ve onlar için İsrail'in güvenliği ile Suriyeli Kürtlerin (YPG'nin değil!) bölgede hangi ülkeye emanet edileceği arayışı başladı.

Buna karşın...

 Türk devlet aklı sahayı çok yönlü analize tabi tuttu.  Rejim ordusunun direncinin ve moralinin bitik olduğunu belirledi.  Teşkilat mensupları en üst düzeyin de bulunduğu uzman bir ekiple Suriye kentlerini bizatihi yerinde inceledi ve son durumu raporladı.  Suriye muhalefetinin, uluslararası topluma aykırı düşmemek kaydıyla, hızlıca sonuç alabileceğini öngördü.  Tel Rıfat ve Münbiç gibi iki stratejik merkezin YPG terör unsurlarından arındırılması amacıyla kurmay planlamayı tamamladı.  MİT, Suriye Milli Ordusu'nu ve yerel aşiretleri iyi organize etti, TSK da gereken desteği sağladı.

***

Şimdi ileriye bakma zamanı... Elimizde ibret dolu canlı örnekler söz konusu. Her birinde etnik unsurlar, din faktörü, mezhepçilik ve devlet yönetimine dair tasavvurlar itibariyle ders alınacak olaylar söz konusu...

 İşte Bosna Hersek... Yugoslavya kanlı bir senaryo ile parçalanırken, en ağır bedeli Bosnalı Müslümanlar ödedi. Dayton Antlaşması ile adeta bir saatli bomba Bosna'nın kucağına bırakıldı. Bugün Bosna- Hersek devleti iki ayrı birimden (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ve küçük bir özerk bölgeden oluşmakta. Bosna- Hersek devletinin başında Başkanlık Konseyi bulunuyor. Başkanlık Konseyi üyeleri dört yılda bir Boşnak, Sırp ve Hırvatlar tarafından halk oylaması ile seçilirken, 8 ayda bir Başkanlık Konseyi'nin başına başka bir üye geliyor. İşte bu yüzden Bosna hükümet sorunları yaşamakta, ayrılıkçı Sırp nüfusu bünyesinde taşımakta ve gerçek kalkınmayı bir türlü başaramamakta!

 Irak mı dediniz? 1. ve 2. Körfez savaşlarından bu yana (1990 ve 2003) bir türlü dikiş tutturamadı. Saddam infaz edilirken ülkedeki kurumlar da lağvedildi. Bu tercihin yanlışlığını sonradan ABD'liler de kabul etti. Ama ülke kaosa sürüklendi ve her türden terör örgütünün tatbikat sahasına dönüştü. Derken Amerikan yapımı çok parçalı anayasa yazıldı fakat ulusal birlik sağlanamadı. Ülkede, 2003'ten bu yana cumhurbaşkanı Kürt, başbakan Şii, meclis başkanı ise Sünni. Yani, etnik-mezhebi dehşet dengesi Irak'a huzur getirmedi.

 Mısır'da halk iradesi darbeyle ezildi. Müslüman Kardeşler'in seçimle iş başına gelmesi hazmedilemedi. Mısır'daki seçimi, yönetsel geleceklerine tehdit gören körfez ülkelerinin finansmanı ve ABD'nin azmettirmesi ile demokrasi sekteye uğratıldı. Kan ve gözyaşıyla yoğrulan bir halk, umudunu bir başka bahara erteledi.

 Ve Afganistan... ABD'nin apar topar terk ettiği bu ülke, dünyadan ve kendi toplumlundan kopuk bir idari anlayışı benimsedi. Taliban'ın sözde dini esaslara göre kurduğu sistem, küresel olarak izole olmakla kalmadı, ekonomik ve sosyal sorunlarla boğuşan bir Afganistan'a yol açtı.

İşte bu ahvâl ve şerait içinde...

Suriye'nin anayasal temelde yeniden inşası bir mezhebi, dini veya etnik grubu öncelerse, ilk günden bunalımın tohumları ekilmiş demektir. Öyle ki İsrail Dışişleri Bakanı daha dün, "Tüm bölge üzerinde etkili kontrol ve egemenliğe sahip tek Suriye devletini düşünmek gerçekçi değil. Mantıklı olan, Suriye'deki azınlıklar için özerklik ve belki de federal yönetim aramaktır" demekteydi!

Türkiye'ye gelince... Suriye'ye büyük ağabeylik yapma iddiasında değildir ama geçiş döneminin her merhalesinde ilham kaynağı ve rol model olmayı sürdürecektir!

There are certainly mysterious elements. But what has happened in Syria in the last two weeks is, for Turkey, the clear result of "the determination to stand on the right side of history, patience and strong will". Of course, it is a fact that global balances also coincide with current conditions. Russia has lost so much energy due to its fight with the Western bloc and its mistakes in the Ukraine war that it has had to push back the priority of supporting Assad. If you say Iran, it has not only borne the cost of entering into a hot conflict with Israel, but has also been severely wounded by its paramilitary elements ranging from Hezbollah to Hashd al-Shaabi. The US, on the other hand, has not hidden that it will act with the ambition of shaping the Middle East and turning to the Asia Pacific. And for them, the search has begun for which country in the region will be entrusted with the security of Israel and the Syrian Kurds (not the YPG!).

However...

The Turkish state mind subjected the field to a multi-faceted analysis. It determined that the regime army's resistance and morale were exhausted. The organization members examined Syrian cities on site with an expert team including the highest level and reported the latest situation. It predicted that the Syrian opposition could achieve results quickly, provided that it did not contradict the international community. The staff completed the planning in order to cleanse two strategic centers, Tel Rıfat and Manbij, of YPG terrorist elements. MIT organized the Syrian National Army and local tribes well, and the TSK provided the necessary support.

***

Now is the time to look forward... We have vivid examples full of lessons. Each of them contains events that will teach us lessons in terms of ethnic elements, religious factors, sectarianism and perceptions of state administration...

Here is Bosnia and Herzegovina... While Yugoslavia was falling apart with a bloody scenario, Bosnian Muslims paid the heaviest price. With the Dayton Agreement, a ticking time bomb was dropped into Bosnia's lap. Today, the state of Bosnia and Herzegovina consists of two separate units (the Federation of Bosnia and Herzegovina and the Serb Republic) and a small autonomous region. The head of the state of Bosnia and Herzegovina is the Presidential Council. While the members of the Presidential Council are elected by the Bosniaks, Serbs and Croats by popular vote every four years, another member comes to the head of the Presidential Council every 8 months. This is why Bosnia has government problems, carries a separatist Serb population and cannot achieve real development!

Did you say Iraq? It has never been able to hold together since the 1st and 2nd Gulf Wars (1990 and 2003). When Saddam was executed, the institutions in the country were also abolished. The Americans later admitted the wrongness of this choice. But the country was plunged into chaos and turned into a training ground for all kinds of terrorist organizations. Then, an American-made, multi-part constitution was written, but national unity could not be achieved. Since 2003, the president of the country has been a Kurd, the prime minister a Shiite, and the speaker of the parliament a Sunni. In other words, the ethnic-sectarian balance of terror has not brought peace to Iraq.

The will of the people in Egypt was crushed by a coup. The Muslim Brotherhood's election to power could not be digested. Democracy in Egypt was disrupted by the financing of the Gulf countries that saw their administrative future as a threat and the instigation of the US. A people kneaded with blood and tears postponed their hopes until another spring.

And Afghanistan... This country, which the US hastily abandoned, adopted an administrative approach that was disconnected from the world and its own society. The system that the Taliban established based on so-called religious principles has not only led to Afghanistan being isolated globally, but also struggling with economic and social problems.

In these circumstances and conditions...

If the reconstruction of Syria on a constitutional basis prioritizes a sect, religion or ethnic group, the seeds of crisis will have been sown from day one. So much so that just yesterday the Israeli Foreign Minister said, "It is unrealistic to think of a single Syrian state with effective control and sovereignty over the entire region. The logical thing is to seek autonomy and perhaps federal governance for the minorities in Syria!"

As for Turkey... It does not claim to be the big brother to Syria, but it will continue to be a source of inspiration and a role model at every stage of the transition period!