Son günlerde ekonomi sözlüğüne “inflation perception” olarak giren ve bizde TÜİK tarafından önce hissedilen enflasyon olarak kullanılan sonra medyada eleştiri ve hatta espri konusu olduğu için algılanan enflasyon olarak değiştirilen enflasyon ölçüsünü kısaca insanların algıladığı enflasyon oranı olarak tanımlamak mümkün. Ülkenin istatistik kurumu tarafından tüketicilere uygulanan anketlerle belirlenen enflasyon oranı dünyanın birçok ülkesinde açıklanan enflasyon oranına göre daha yüksek çıkıyor. Bir başka ifadeyle sokaktaki insan, yaşadığı enflasyonun, istatistik kurumunun açıkladığından daha yüksek olduğuna inanıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ölçülen enflasyonun yüzde 64,8 olduğu 2023 yılı için hissedilen enflasyon oranını yüzde 96 olarak açıkladı. Hissedilen enflasyon olarak açıklanan yüzde 96’lık enflasyon oranı aslında 2022 yılı için hesaplanan GSYH zımni deflatöründen başka bir şey değil. 

TÜİK’in açıklamalarına göre 2023 yılında yüzde 4,5 oranında büyümüş olan Türkiye’nin GSYH’si 26,3 trilyon TL’ye (1.119 milyar Dolara), kişi başına geliri de 307.950 TL’ye (13.110 Dolara) yükselmiş görünüyor. 2022 yılında Türkiye’nin GSYH’si 906 milyar dolardı. 2023 yılında GSYH 1.119 milyar dolara yükseldiğine göre bir yılda dolar bazında yüzde 23,5 oranında bir artış gerçekleşmiş demektir. 2022 yılında Türkiye’de kişi başına gelir 10.655 dolardı. Buna göre kişi başına gelirimiz de bir yılda dolar bazında yüzde 23 oranında artış göstermiş oluyor. Kimse böyle inanılmaz bir gelir artışını hissetmediğine göre bu artışlar gerçek mi yoksa ortada artık çok alıştığımız türden bir illüzyon mu söz konusu?

Bu soruyu yanıtlamak için önce GSYH’nin nasıl hesaplandığına bir bakalım. Bir ekonomide üretim yoluyla GSYH, önce cari fiyatlarla yani piyasada geçerli olan fiyatlarla hesaplanır. Bir yıl içinde ekonomide üretilen bütün malların ve sunulan bütün hizmetlerin miktarlarıyla satış fiyatları çarpılır çıkan değerler toplanır ve Cari Fiyatlarla GSYH elde edilir (buna cari piyasa fiyatlarıyla GSYH deniyor.) 

Sadece ekmek ve peynir üretilen ve 100 kişilik nüfusu olan bir ekonomi düşünelim. Bu ekonomide ortalama Dolar / Lira kuru da 2022 yılında 3 olarak geçekleşmiş olsun. Bu durumda bu ekonomide 2022 yılı cari fiyatlarla GSYH ve kişi başına gelir lira ve dolar cinsinden şöyle hesaplanır: Buna göre 2022 yılının cari fiyatlarla GSYH’si 50.000 USD ve kişi başına geliri de 500 USD’dir.  

2023 yılında ülkeye 10 sığınmacının geldiğini, bunların ekmek ve peynir üretiminde çalıştırıldığını ve onların da katkısıyla ekmek ve peynirin hem üretim miktarında hem de fiyatlarında artışlar olduğunu, ortalama dolar kurunun aslında 3,5 olması gerekirken baskı altında tutularak 3,3’de tutulduğunu, bu sığınmacıların nüfusa dâhil edilmediğini düşünelim. Bu durumda tablomuz şöyle olacaktır:

Buna göre bu ekonominin GSYH’si 2023 yılında 2022 yılına göre cari fiyatlarla [(195.000 – 150.000) / (150.000)] yüzde 30 oranında artmıştır. Bu artış üretimdeki artışı da fiyatlardaki artışı da kapsamaktadır. Yani fiyat artışlarından arındırılmamıştır. Ayrıca GSYH, sığınmacılar hariç tutularak 100 kişilik nüfusa bölündüğü için de kişi başına gelir 500 dolardan 591 dolara yükselmiş görünmektedir. 

Şimdi de 2023 yılında dolar kurunun baskılanmadığını ve piyasadaki hareketlere göre 3,5 olarak gerçekleştiğini ve 10 sığınmacının da kişisel gelir hesabında nüfusa dâhil edildiğini varsayalım. Bu durumda 2023 tablomuz şöyle değişecektir:

Buna göre baskı altında tutulmayan dolar kuru olması gereken yere gelmiş ve sığınmacılar da hesaba katılarak GSYH ve kişi başına gelir gerçeklere uygun olarak hesaplanmış olur. Gerçeklere uygun hesaplama bize cari fiyatlarla GSYH’nin yüzde 30 oranında artmasına karşılık, kişi başına gelirin yalnızca yüzde 1,2 arttığını gösterir. 

Enflasyonun çok yüksek olduğu ve kurun baskılandığı ekonomilerde GSYH ve kişi başına gelir artışlarının gerçeği yansıtmadığını, bu yüksek artışların bir illüzyondan ibaret olduğunu geçmişte birkaç kez anlattım (https://www.mahfiegilmez.com/2013/04/gercekte-ne-kadar-buyuduk.html.) Ekonomiyi olduğundan iyi göstermeye yönelik bu durumu elde etmek için kuru baskılamak 2004 – 2014 arasında ülkede sahte bir cennet yaratmıştı. Ne var ki yaşanan bu sahte cennet sonradan cehenneme dönüşmüştü. Bu sorunu birçok kez yaşadık ama ders çıkaramadık ve yaşamı olduğundan iyi gösteren bu illüzyonlardan vazgeçemedik.

It is possible to briefly define the measure of inflation, which has recently entered the economic dictionary as "inflation perception" and was first used as felt inflation by TURKSTAT and then changed to perceived inflation because it was the subject of criticism and even humour in the media, as the inflation rate perceived by people. The inflation rate determined by the country's statistical institute through surveys conducted among consumers is higher than the inflation rate announced in many countries of the world. In other words, people on the street believe that the inflation rate they experience is higher than the one announced by the statistical institute.

The Turkish Statistical Institute (TurkStat) announced the perceived inflation rate as 96 per cent for 2023, when the measured inflation rate was 64.8 per cent. The 96 per cent inflation rate announced as the perceived inflation rate is actually nothing more than the GDP implicit deflator calculated for 2022. 

According to TurkStat's announcements, Turkey's GDP, which grew by 4.5 per cent in 2023, increased to 26.3 trillion TL (1,119 billion USD) and per capita income increased to 307,950 TL (13,110 USD). In 2022, Turkey's GDP was $906 billion. In 2023, GDP increased to $1,119 billion, which means an increase of 23.5 per cent in dollar terms in one year. In 2022, per capita income in Turkey was $10,655. Accordingly, our per capita income has increased by 23 per cent in dollar terms in one year. Since no one has felt such an incredible increase in income, are these increases real, or is this the kind of illusion we are used to?

To answer this question, let us first look at how GDP is calculated. GDP through production in an economy is first calculated at current prices, that is, at prices prevailing in the market. The quantities of all goods produced and services provided in an economy in a year are multiplied by their selling prices and the resulting values are added together to obtain GDP at current prices (this is called GDP at current market prices). 

Let us consider an economy where only bread and cheese are produced and a population of 100 people. Let the average Dollar / Lira exchange rate in this economy be 3 in 2022. In this case, GDP at current prices and per capita income in this economy in 2022 are calculated as follows in terms of lira and dollar: Accordingly, the GDP at current prices in 2022 is 50.000 USD and the per capita income is 500 USD.  

In 2023, let us assume that 10 asylum seekers arrive in the country, they are employed in the production of bread and cheese, and with their contribution, both the production amount and the prices of bread and cheese increase, the average dollar exchange rate is kept at 3.3 under pressure when it should actually be 3.5, and these asylum seekers are not included in the population. In this case, our table will be as follows:

Accordingly, the GDP of this economy increased by 30 per cent in 2023 compared to 2022 at current prices [(195,000 - 150,000) / (150,000)]. This increase includes both the increase in production and the increase in prices. In other words, it is not adjusted for price increases. Moreover, since the GDP is divided by a population of 100 excluding asylum seekers, per capita income appears to have increased from $500 to $591. 

Now let us assume that in 2023, the dollar exchange rate is not suppressed and realised as 3.5 according to the movements in the market and 10 asylum seekers are included in the population in the personal income calculation. In this case, our 2023 table will change as follows:

Accordingly, the dollar exchange rate, which is not kept under pressure, will be where it should be, and GDP and per capita income will be calculated in accordance with the realities by taking asylum seekers into account. A realistic calculation would show that while GDP at current prices increased by 30 per cent, per capita income increased by only 1.2 per cent. 

I have explained several times in the past that in economies where inflation is very high and the exchange rate is suppressed, the increases in GDP and per capita income do not reflect the reality, and that these high increases are just an illusion (https://www.mahfiegilmez.com/2013/04/gercekte-ne-kadar-buyuduk.html.) Suppressing the exchange rate to achieve this situation to make the economy look better than it is created a false paradise in the country between 2004 and 2014. However, this false paradise later turned into hell. We have experienced this problem many times, but we could not learn from it and we could not give up these illusions that make life look better than it is.